Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 30 MARCA 2012 R.
SNO 9/12
Przewodniczący: sędzia SN Jerzy Grubba.
Sędziowie SN: Mirosław Bączyk (sprawozdawca), Dariusz Dończyk.
S ą d N a j w y ż s z y – S ą d D y s c y p l i n a r n y z udziałem sędziego – Za-
stępcy Rzecznika Dyscyplinarnego przy Sądzie Apelacyjnym oraz protokólanta
w sprawie sędziego Sądu Okręgowego po rozpoznaniu w dniu 30 marca 2012 r. odwoła-
nia wniesionego przez sędziego od uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu Dys-
cyplinarnego z dnia 17 listopada 2011 r., sygn. (…)
postanowił:
1. n i e u w z g l ę d n i ć o d w o ł a n i a ,
2. kosztami sądowymi postępowania odwoławczego o b c i ą ż y ć Skarb Państwa.
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny wyrokiem z dnia 31 stycznia 2011 r. uznał
obwinioną – sędziego Sądu Okręgowego za winną przewinienia dyscyplinarnego określo-
nego w art. 107 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz.
1070 ze zm., cyt. dalej jako „p.u.s.p.”) i na mocy art. 108 § 2 tej ustawy umorzył postę-
powanie dyscyplinarne w zakresie wymierzenia obwinionej kary dyscyplinarnej. Obwi-
nionej zarzucano naruszenie § 5 pkt 4 i § 10 „Zbioru Zasad Etyki Zawodowej Sędziów”
(cyt. dalej jako „Zbiór zasad”) polegające na tym, że orzekała ona przez około dwa lata w
kilkudziesięciu sprawach karnych, w których jako obrońca z urzędu występował J. R., z
którym łączyły obwinioną bliskie stosunki osobiste. Obwinionej zarzucono także wydanie
w 2005 roku w kilkudziesięciu sprawach zarządzeń o ustanowieniu tego adwokata obroń-
cą z urzędu w sprawach karnych.
2
W wyniku apelacji obwinionej wyrok Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego
został uchylony wyrokiem Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 30 czerwca
2011 r. i sprawa obwinionej została przekazana Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny uznał, że Sąd pierwszej instancji nie był zwią-
zany opisem czynu sformułowanym we wniosku Rzecznika Dyscyplinarnego, mógł za-
tem zakwalifikować zachowanie obwinionej także jako rażące naruszenie przepisów art.
41 § 1 k.p.k. w zw. z art. 42 § 1 k.p.k., a skoro tego nie uczynił, to postawienie zarzutu
niepowstrzymania się od udziału we wspomnianych sprawach karnych w oparciu o normę
„Zbioru zasad” było zabiegiem nieuzasadnionym. Nieprzypisanie obwinionej przez
Rzecznika rażącego naruszenia przepisów art. 41 § 1 k.p.k. w zw. z art. 42 § 1 k.p.k. po-
winno prowadzić do niemożliwości przypisania obwinionej obowiązku powstrzymania
się od orzekania w sprawach odwoławczych. W ocenie Sądu Najwyższego, Sąd pierwszej
instancji naruszył przepis art. 12 k.k., bowiem w sprawie dyscyplinarnej nie zachodziła
prawna możliwość przyjęcia konstrukcji czynu ciągłego, który mógłby być popełniony
tylko z winy umyślnej. Tymczasem zachowanie się obwinionej, tj. orzekanie w sprawach
karnych i wydawanie zarządzeń o ustanowieniu J. R. obrońcą z urzędu, stanowiły zacho-
wania nieumyślne i nie mogły być połączone w jeden czyn. Te dwie postaci zachowania
się obwinionej (dwa odrębne czyny polegające na niepowstrzymaniu się obwinionej) po-
winny być ocenione z punktu widzenia nadania im odpowiedniej formy procesowej (zło-
żenie wniosku w trybie art. 42 § 1 k.p.k. w zw. z art. 41 § 1 k.p.k.; zwykłe wstrzymanie
się od wydawania zarządzeń).
Rozpoznając odwołanie obwinionej po raz wtóry, Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscypli-
narny wyrokiem z dnia 17 listopada 2011 r. umorzył postępowanie przeciwko obwinionej
w zakresie czynów polegających na wydawaniu zarządzeń o ustanowieniu adwokata J. R.
obrońcą z urzędu (na podstawie art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 108 § 1 i art. 128
p.u.s.p.) i uniewinnił obwinioną od popełnienia przewinienia służbowego w postaci nie-
powstrzymania się od uczestnictwa w sprawach karnych z udziałem wspomnianego
obrońcy. Umarzając we wskazanym zakresie postępowanie dyscyplinarne, Sąd Apelacyj-
ny stwierdził m.in. to, że obwiniona mogła i powinna była zachować się zgodnie z § 10
„Zbioru zasad” i powstrzymać się od wydawania opisanych we wniosku zarządzeń; nie
uczyniła jednak tego i wyznaczyła w 66 sprawach obrońcą z urzędu adwokata, z którym
3
jeszcze niedawno pozostawała w bliskich stosunkach osobistych. Sąd Apelacyjny stwier-
dził także, że w odniesieniu do czynu polegającego na uczestniczeniu w rozpoznawaniu
spraw karnych z udziałem adwokata J. R. nie jest możliwe przypisywanie obwinionej ra-
żącego i oczywistego naruszenia art. 42 § 1 k.p.k. w zw. z art. 41 § 1 k.p.k. w postaci nie-
złożenia we wskazanych sprawach wniosku o wyłączenie się jej od udziału w sprawach,
skoro we wniosku Rzecznika o ukaranie zarzucono obwinionej naruszenie jedynie norm
zawartych w „Zbiorze zasad”. Tym samym nie było możliwe uznanie obwinionej za win-
ną popełnienia przez nią przewinienia dyscyplinarnego określonego w art. 107 § 1 p.u.s.p.
W odwołaniu obwinionej od uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu Dys-
cyplinarnego z dnia 17 listopada 2011 r. wskazywano obrazę przepisów postępowania, tj.
art. 425 § 3 k.p.c. w zw. z art. 443 k.p.k. w zw. z art. 442 § 3 k.p.k. i w zw. z art. 128
p.u.s.p. Według skarżącej, wyrok ten zawiera ustalenia faktyczne pogarszające sytuację
obwinionej pomimo związania Sądu zakazem reformationis in peius oraz zapatrywaniami
i wskazaniami co do dalszego toku postępowania dyscyplinarnego, zawartymi w uzasad-
nieniu Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 30 czerwca 2011 r. Wskazywa-
no także obrazę innych przepisów postępowania, tj. art. 6 k.p.k. w zw. z art. 424 § 1 k.p.k.
w zw. z art. 425 § 3 k.p.k. w zw. z art. 443 k.p.k. w zw. z art. 441 § 3 i w zw. z art. 128
p.u.s.p. w wyniku naruszenia zasad obowiązujących przy sporządzaniu uzasadnienia wy-
roku i zamieszczenie w uzasadnieniu wyroku niekorzystnych dla obwinionej sformuło-
wań i ustaleń faktycznych wykraczających poza podstawę prawną rozstrzygnięć zawar-
tych w części dyspozytywnej wyroku. Uzasadnienie to bowiem zawiera treści wskazujące
na sprawstwo i winę obwinionej w odniesieniu do zachowań, w zakresie których pozwana
została uniewinniona i w odniesieniu do zachowań, co do których postępowanie w spra-
wie zostało umorzone. Stało się tak w sytuacji, w której jeszcze przed otwarciem przewo-
du sądowego zaistniały bezwzględne przesłanki procesowe (art. 17 § 1 pkt 2 i art. 17 § 1
pkt 2 k.p.k.) oraz mimo wiążących wytycznych Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinar-
nego.
Skarżąca domagała się zmiany zaskarżonych ustaleń w wyniku wyeliminowania z
uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 17 listopada
2011 r. zapisów i sformułowań pogarszających jej sytuację, naruszających zakaz reforma-
tionis in peius oraz wykraczających poza podstawę prawną rozstrzygnięć zawartych w
wyroku.
4
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje:
1. W postępowaniu dyscyplinarnym możliwe jest wniesienie odwołania od wyroku
Sądu Dyscyplinarnego pierwszej instancji ograniczonego przedmiotowo jedynie do sa-
mego uzasadnienia kwestionowanego rozstrzygnięcia (art. 425 § 2 k.p.k. w zw. z art. 128
p.u.s.p.). Zaskarżenie motywów orzeczenia dyscyplinarnego zmierza w swym założeniu
do zmiany (eliminacji) ustaleń, które legły u podstaw rozstrzygnięcia. W odwołaniu ob-
winionej podniesiono to, że kwestionowane uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego na-
rusza jej prawa i szkodzi jej interesom (art. 425 § 3 k.p.c. w zw. z art. 128 p.u.s.p.).
2. Z obszernego odwołania obwinionej wynika, że sformułowała ona dwa zasadni-
cze zarzuty, tj. zarzut naruszenia procesowej zasady zakazu reformationis in peius w
związku z dokonaniem – zdaniem skarżącej – przez Sąd Dyscyplinarny niekorzystnych
ustaleń zawartych w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 listopada 2011 r. oraz zarzut prowa-
dzenia przez Sąd Dyscyplinarny postępowania dowodowego i formułowania ocen w sytu-
acji, w której istnieje ujemna przesłanka procesowa w postaci przedawnienia karalności
(art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.).
Należy stwierdzić, że przyjęta w art. 434 § 1 k.p.k. reguła zakazu orzekania na nie-
korzyść obwinionego po wniesieniu przez niego środka odwoławczego nie prowadzi do
wyłączenia możliwości dokonywania przez Sąd Dyscyplinarny ustaleń, w tym także usta-
leń negatywnych, zwłaszcza wówczas, gdy doszło do uchylenia pierwszego rozstrzygnię-
cia tego Sądu i przekazania sprawy obwinionego skarżącego do ponownego rozpoznania.
Problem polega na tym, czy Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny, rozstrzygając sprawę
ponownie, wykroczył w ustaleniach faktycznych, stanowiących podstawę rozstrzygnięcia,
poza ustalenia dokonane w wyroku Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 31
stycznia 2011 r. Analiza treści uzasadnienia obu tych orzeczeń w odniesieniu do dokony-
wanych w nich ustaleń faktycznych prowadzi, w ocenie Sądu Najwyższego – Sądu Dys-
cyplinarnego, do wniosku, że na wspomniane pytanie należy odpowiedzieć negatywnie.
W uzasadnieniu wyroku z dnia 17 listopada 2011 r. doszło bowiem, najogólniej rzecz bio-
rąc, do powtórzenia ustaleń zawartych w uzasadnieniu wyroku z dnia 31 stycznia 2011 r.
w odniesieniu do zasadniczych dla sprawy faktów, tj. istnienia więzi emocjonalnej mię-
dzy obwinioną a ustanowionym jako obrońca z urzędu adwokatem J. R. w określonym
czasie oraz niepowstrzymania się obwinionej od uczestniczenia w sprawach karnych z
5
udziałem tego adwokata i wydawania zarządzeń o ustanowieniu obrońcy z urzędu. Należy
jeszcze stwierdzić, że w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 listopada 2011 r. dokonano usta-
leń, po wskazaniu przez Sąd Najwyższy, iż zachowania się obwinionej (w okresie obję-
tym wnioskiem o ukaranie) nie mogły być połączone w jeden czyn (art. 12 k.k.). W tej
sytuacji Sąd Dyscyplinarny – orzekając ponownie – dokonywał odpowiednich ustaleń w
odniesieniu do wspomnianych obu czynów mogących stanowić odrębne przewinienia
dyscyplinarne.
W ocenie Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego, nie można podzielić stano-
wiska obwinionej, że w razie wystąpienia negatywnej przesłanki procesowej w postaci
przedawnienia karalności przewinienia dyscyplinarnego (art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.), Sąd
Dyscyplinarny powinien powstrzymać się od prowadzenia jakichkolwiek ustaleń faktycz-
nych dotyczących zarzucanego obwinionej czynu i stwierdzić tylko istnienie wspomnia-
nego przedawnienia (art. 101 k.k.). Z przepisów Kodeksu postępowania karnego nie wy-
nika bowiem pośrednio taki ogólny zakaz prowadzenia postępowania dowodowego w
opisanej sytuacji procesowej. Postępowanie dowodowe może okazać się niekiedy nawet
niezbędne do stwierdzenia istnienia negatywnej przesłanki procesowej w postaci prze-
dawnienia karalności. W literaturze procesu karnego przyjmuje się, że w procedurze kar-
nej zakaz prowadzenia postępowania dowodowego musi wynikać z określonych przepi-
sów. Zakazy dowodowe określają wszelkiego rodzaju ograniczenia odnośnie do możliwo-
ści dowodzenia oraz prowadzenia dowodów, a także ich wykorzystania w procesie kar-
nym. Podobne stanowisko wyrażono ostatnio w uzasadnieniu postanowienia Sądu Naj-
wyższego z dnia 28 marca 2012 r., I KZP 25/11, OSNKW z 2012 r., nr 5, poz. 46.
W rozpoznawanej sprawie potrzeba prowadzenia postępowania dowodowego mogła
wynikać m.in. z konieczności osobnej oceny dwóch odrębnych czynów zarzucanych ob-
winionej, popełnionych wprawdzie w podobnych okolicznościach, ale w różnych okre-
sach i o różnej wadze gatunkowej (niepowstrzymywanie się w czynnościach judykacyj-
nych i pozajudykacyjnych). Ostatecznie doszło do uniewinnienia obwinionej od zarzuca-
nego jej przewinienia dyscyplinarnego w postaci niepowstrzymywania się od udziału w
czynnościach judykacyjnych, tj. od uczestniczenia w rozpoznawaniu spraw karnych z
udziałem adwokata J. R. Jednocześnie Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny, kierując się
jednak wskazaniami Sądu Najwyższego, wyjaśnił, że „nie jest możliwe przypisywanie
obwinionej w tym zakresie rażącego i oczywistego naruszenia przepisu art. 42 § 1 k.p.k.
6
w zw. z art. 41 § 1 k.p.k.”, ponieważ we wniosku Rzecznika Dyscyplinarnego wskazywa-
no na naruszenie § 10 „Zasad etyki”, a przepis ten nie może mieć zastosowania w niniej-
szej sprawie dyscyplinarnej (k. 14 – 15 uzasadnienia zaskarżonego wyroku).
Innym zagadnieniem jest kwestia sformułowań (stylistyki) przyjętych (przyjętej) w
odpowiednich fragmentach uzasadnienia zaskarżonego wyroku, wskazywanych przez
obwinioną w odwołaniu. W ocenie Sądu Najwyższego, sformułowania te mieściły się w
dopuszczalnych ramach toczącego się postępowania dowodowego i ocen zebranego mate-
riału, które ostatecznie doprowadziły do umorzenia postępowania dyscyplinarnego i
uniewinnienia obwinionej.
Z przedstawionych względów Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny orzekł jak w
sentencji postanowienia.