Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 369/11
POSTANOWIENIE
Dnia 4 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z powództwa Zarządu Spółdzielni Mieszkaniowej im. […]
w W. w osobach J. R. i T. M.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej im. […] z siedzibą w W.
o uchylenie uchwał,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 4 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 grudnia 2010 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie, pozostawiając
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego
Sądowi Apelacyjnemu.
2
Uzasadnienie
Zarząd Spółdzielni Mieszkaniowej im.[…] – w osobach J. R. i T. M. – wniósł
o uchylenie wszystkich uchwał podjętych przez Walne Zgromadzenie Członków
Spółdzielni Mieszkaniowej im. […] w dniu 11 czerwca 2007 r.
Wyrokiem z dnia 19 lutego 2010 r., Sąd Okręgowy uchylił uchwałę nr 1
Walnego Zgromadzenia Członków Spółdzielni im. […] w W. z dnia 11 czerwca
2007 r. dotyczącą uznania za nieskuteczną uchwały Rady Nadzorczej z dnia 9 i 10
maja 2007 r. oraz uznania za bezzasadne odwołania z zarządu Spółdzielni T. M. i
W. S., a w pozostałej części powództwo oddalił. Sąd ustalił, że na posiedzeniu
Rady Nadzorczej pozwanej Spółdzielni w dniu 9 maja 2007 r., uchwałą nr 1/2007,
z zarządu Spółdzielni zostały odwołane T. M. i W. S. Trzeci członek zarządu E. J.
złożyła rezygnację z pełnionej funkcji w dniu 10 maja 2007 r. Rada Nadzorcza tą
samą uchwała powołała do składu zarządu spółdzielni T. M. i czasowo delegowała
członka Rady Nadzorczej – J. R. W dniu 10 maja 2007 r. Rada Nadzorcza podjęła
uchwałę nr 3/2007, w której postanowiła, że odwołanie dotychczasowych członków
zarządu i powołanie nowych następuje z dniem 10 maja 2007 r. Tą samą uchwałą
powołano J. R. na prezesa pozwanej Spółdzielni. W. S. i T. M. złożyły odwołanie od
uchwały Rady Nadzorczej do Walnego Zgromadzenia Członków. W dniu
11 czerwca 2007 r. na Walnym Zgromadzeniu Członków podjętych zostało szereg
uchwał, w tym uchwała dotycząca uznania za nieskuteczne uchwał Rady
Nadzorczej z dnia 9 maja i 10 maja 2007 r. oraz uznania za bezzasadne
odwołania z zarządu Spółdzielni T. M. i W. S. Na Walnym Zgromadzeniu Członków
wybrano również nowych członków Rady Nadzorczej w osobach A. W., T. L., T. S.,
N. W. i M. R. Rada Nadzorcza w dniu 14 czerwca 2007 r. powołała na członków
zarządu W. S., T. M. i E. J. Na wniosek T. M. i W. S., postanowieniem z dnia
25 listopada 2007 r., zostali wykreśleni w Krajowym Rejestrze Sądowym
z członków zarządu T. M. i J. R., którzy na powyższy wpis złożyli skargę wraz z
wnioskiem o zawieszenie postępowania rejestrowego. Postanowieniem z dnia 15
stycznia 2008 r., Sąd rejestrowy zawiesił postępowanie w sprawie do czasu
prawomocnego zakończenia sprawy. Pomimo nieprawomocnego wpisu, aktualnie
w Krajowym Rejestrze Sądowym, uwidocznieni są jako członkowie zarządu W. S.,
3
T. M. i E. J. oraz członkowie Rady Nadzorczej w składzie wybranym na Walnym
Zgromadzeniu Członków w dniu 11 czerwca 2007 r. W dniu 12 lutego 2008 r. Rada
Nadzorcza, wybrana na zebraniu w dniu 11 czerwca 2007 r., odwołała J. R. z
członkostwa w pozwanej Spółdzielni. Wykluczenie nie jest prawomocne.
Zgodnie z art. 42 § 4 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze
(jedn. tekst: Dz.U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm., dalej: „prawo spółdzielcze”),
legitymacja do wytoczenia powództwa o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia
przysługuje zarządowi spółdzielni. W dacie wytoczenia powództwa, tj. 13 lipca
2007 r. istniała już nowa uchwała Rady Nadzorczej, wybranej w dniu 11 czerwca
2007 r., o powołaniu z dniem 14 czerwca na członków zarządu T. M. i W. S.
Zebranie, które odbyło się w dniu 11 czerwca 2007 r., było, w ocenie Sądu
Okręgowego, Walnym Zebraniem Członków pozwanej Spółdzielni Mieszkaniowej.
Uchyleniu podlegała jedynie uchwała, którą Walne Zgromadzenie Członków uznało,
że decyzje Rady Nadzorczej z dnia 9 maja i 10 maja 2007 r. w sprawie odwołania
ze składu zarządu T. M. i W. S. i powołaniu do zarządu T. M. i J. R. były
bezzasadne i ze względu na poważne uchybienia formalne są nieskuteczne.
Zgodnie bowiem z § 52 pkt 5 statutu pozwanej, odwołanie od rady nadzorczej
odwołującej z funkcji członków zarządu spółdzielni powinno być złożone do sądu, a
nie do walnego zgromadzenia. Walne Zgromadzenie pozwanej mogło, w sprawach
należących do kompetencji innych organów, podjąć uchwałę wyłącznie o
charakterze opinii, postulatów czy też zaleceń. Uchwała ta nie mogła zatem stać się
podstawą wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego J. R. i T. M. i należało ją
wyeliminować z obrotu. Skoro zatem uchwała Walnego Zgromadzenia Członków z
dnia 11 czerwca 2007 r. w sprawie odwołania T. M. i W. S., mająca jedynie moc
opinii, nie niwelowała skutków odwołania tych osób, to powołanie ich przez nowo
wybraną Radę Nadzorczą w dniu 14 czerwca 2007 r. nie mogło być prawnie
skuteczne. Nie można bowiem powołać nowych członków zarządu bez
wcześniejszego odwołania zarządu powołanego uchwałą Rady Nadzorczej z dnia 9
maja 2007 r. ze skutkiem na dzień 10 maja 2007 r.
Na skutek apelacji pozwanej, wniesionej od wyroku Sądu pierwszej instancji
w części uchylającej uchwałę Walnego Zgromadzenia Członków, Sąd Apelacyjny,
postanowieniem z dnia 29 grudnia 2010 r., uchylił zaskarżony wyrok w zakresie
4
rozstrzygnięcia zwartego w punkcie pierwszym i w tym zakresie odrzucił pozew. W
ocenie tego Sądu, art. 42 § 4 prawa spółdzielczego wprowadza nie tylko
szczególną legitymację procesową dla zarządu jako organu osoby prawnej, ale
również szczególną zdolność sądową umożliwiającą występowanie tego organu
w procesie w charakterze strony. Jego zastosowanie wymaga spełnienia dwóch
przesłanek. Pierwszą z nich jest zaskarżenie uchwały walnego zgromadzenia
spółdzielni, a drugą, wystąpienie z powództwem przez zarząd jako organ
spółdzielni. Warunek ten jest spełniony, gdy po stronie powodowej występuje organ
o składzie zgodnym z aktualną na datę wniesienia powództwa uchwałą
konstytuującą ten zarząd pod względem formalnym. W sytuacji, gdy powodowie
kwestionują uchwałę odwołującą ich z funkcji członków zarządu, a więc skład
zarządu jest właśnie istotą sporu, osoby te powinny wytoczyć powództwo jako
osoby fizyczne - członkowie spółdzielni. Wówczas po stronie pozwanej występuje
spółdzielnia reprezentowana przez zarząd w składzie zgodnym z kwestionowaną
uchwałą. Artykuł 42 § 4 prawa spółdzielczego nie przewiduje możliwości
wystąpienia z powództwem o uchylenie uchwały przez zarząd, który formalnie
funkcji tej nie pełni, a dopiero w wyniku orzeczenia sądu może okazać się,
że powodowie w dalszym ciągu są członkami zarządu, bowiem nie przewiduje
udziału w takiej sprawie dwóch zarządów (rzekomego i rzeczywistego). Według art.
42 § 5 prawa spółdzielczego, w sytuacji, gdy zarząd jest stroną powodową
spółdzielnię reprezentuje pełnomocnik ustanowiony przez radę nadzorczą,
a spółdzielnię, w której nie powołuje się rady nadzorczej, pełnomocnik ustanowiony
przez walne zgromadzenie. Zajęte stanowisko potwierdza także art. 42 § 9 w zw.
z art. 24 § 10 pkt 4 prawa spółdzielczego. Zgodnie z drugim z wymienionych
przepisów, wykluczenie albo wykreślenie członka spółdzielni staje się skuteczne
dopiero z chwilą prawomocnego oddalenia przez sąd powództwa o uchylenie
uchwały rady nadzorczej albo walnego zgromadzenia. A contrario, inne uchwały
odnoszą od razu skutek, a tracą one moc dopiero z chwilą ich uchylenia
prawomocnym orzeczeniem sądu (art. 42 § 1 w zw. z art. 42 § 9 prawa
spółdzielczego). Dopiero zatem uchylenie przez sąd prawomocnym wyrokiem
zaskarżonej uchwały dotyczącej składu zarządu dałoby powodom uprawnienie do
występowania w charakterze organu spółdzielni. Z tych względów Sąd Apelacyjny
5
uznał, że w sprawie nie zachodzi sytuacja określona w art. 42 § 4 zdanie drugie
prawa spółdzielczego uzasadniająca przyznanie rzekomemu (w chwili wytoczenia
powództwa) zarządowi zdolności sądowej, co uzasadniało odrzucenie pozwu na
podstawie art. 199 § 2 k.p.c.
Od powyższego postanowienia skargę kasacyjną wniosła strona powodowa,
która zaskarżyła je w całości. W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c. zarzuciła naruszenie art. 42 § 4 i 9, art. 50 § 1 i 3, art. 24 § 10 pkt 4 prawa
spółdzielczego, natomiast w ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c. zarzuciła naruszenie art. 42 § 5 prawa spółdzielczego w zw. z art. 174 § 1
pkt 2 k.p.c. i art. 379 pkt 2 k.p.c. Skarżący wniósł o „zmianę zaskarżonego
postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W piśmie procesowym z dnia 28 kwietnia 2011 r., stanowiącym uzupełnienie
uzasadnienia skargi kasacyjnej, strona powodowa podniosła dodatkowo zarzut
nieważności postępowania przed Sądem drugiej instancji na skutek rozpoznania
sprawy przez Sąd Apelacyjny na posiedzeniu niejawnym co doprowadziło do
pozbawienia strony powodowej prawa do obrony (art. 379 pkt 5 k.p.c.).
Wbrew stanowisku skarżącej, postępowanie przed Sądem Apelacyjnym nie było
dotknięte nieważnością. Jak bowiem stanowi art. 374 k.p.c., sąd drugiej instancji
może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym w razie nieważności
postępowania. Okoliczności uzasadniające stanowisko Sądu Apelacyjnego o braku
zdolności sądowej strony powodowej, co było podstawą stwierdzenia nieważności
postępowania przed Sądem Okręgowym, były – abstrahując od oceny
merytorycznej zasadności stanowiska Sądu drugiej instancji – bezsporne albo
wynikały z dowodów w postaci dokumentów, które zostały przeprowadzone przed
Sądem pierwszej instancji, a więc znanym stronom, co do znaczenia których dla
rozstrzygnięcia sprawy strony mogły wypowiedzieć się zarówno przed Sądem
Okręgowym, jak również w apelacji oraz pisemnej odpowiedzi na apelację.
Zarzut braku legitymacji czynnej strony powodowej był podnoszony przez
pozwaną już w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji, nie była więc to
kwestia prawna, której wzięcie pod uwagę przez Sąd Apelacyjny na posiedzeniu
6
niejawnym, mogło zaskoczyć stronę powodową, a tym samym pozbawić jej prawa
do obrony (art. 379 pkt 5 k.p.c.).
Bezzasadny jest zarzut naruszenia art. 174 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 42
§ 5 prawa spółdzielczego. Stanowisko skarżącego dotyczące tego zarzutu nie jest
w pełni jasne, gdyż w skardze kasacyjnej nie określono ściśle na czym polegało
naruszenie tych przepisów, o czym można wnioskować jedynie z uzasadnienia
skargi kasacyjnej. Niewątpliwie zarzut ten strona powodowa wiązała z przyjęciem
przez Sądy obu instancji możliwości reprezentowania pozwanej Spółdzielni przez
Radę Nadzorczą w składzie osobowym wybranym na Walnym Zgromadzeniu
Członków w dniu 11 czerwca 2007 r., mimo nieprzedstawienia w postępowaniu
uchwały o powołaniu nowych członków Rady Nadzorczej oraz nieuwzględnienia
faktu wadliwego zwołania Walnego Zgromadzenia Członków (przez osoby
odwołane z zarządu), co – zdaniem skarżącego – powodowało, że uchwały,
w tym o powołaniu Rady Nadzorczej, w ogóle nie zostały podjęte albo są
bezwzględnie nieważne. Odnosząc się do powyższego, stanowisko strony
powodowej jest wewnętrznie sprzeczne. Jeżeli bowiem założyć, zgodnie ze
stanowiskiem skarżącego, że uchwały w dniu 11 czerwca 2007 r. nie zostały
w ogóle podjęte, to w odniesieniu do nich aktualne byłoby jedynie powództwo
o stwierdzenie ich nieistnienia, ewentualnie, w razie ich podjęcia, ale
z naruszeniem przepisów ustawy, powództwo o stwierdzenie ich nieważności
(por. art. 42 § 9 oraz § 2 prawa spółdzielczego). Wniesienie powództwa
o uchylenie uchwały zakłada więc, że strona powodowa akceptuje, iż zaskarżone
uchwały zostały podjęte (istnieją), a ponadto nie są dotknięte sankcją
bezwzględnej nieważności. Dopiero zaś prawomocne uwzględnienie powództwa
o uchylenie uchwały – o czym będzie mowa dalej – powoduje skutek ex nunc
polegający na uchyleniu skutków prawnych tej uchwały. Niezależnie od
powyższego, w postępowaniu kasacyjnym nie podlegają weryfikacji ustalenia
faktyczne dokonane przez Sąd odwoławczy, którymi Sąd Najwyższy jest związany
(por. art. 3983
§ 3 k.p.c. oraz art. 3983
§ 2 k.p.c.). Sąd Okręgowy natomiast ustalił,
czego Sąd Apelacyjny nie zakwestionował, iż podczas Walnego Zgromadzenia
Członków pozwanej Spółdzielni w dniu 11 czerwca 2007 r. wybrano nowych
członków Rady Nadzorczej. Powództwo wniesione w sprawie, które obejmowało
7
także żądanie uchylenia uchwały Walnego Zgromadzenia Członków z dnia 11
czerwca 2007 r. w przedmiocie wyboru nowych członków Rady Nadzorczej,
zostało jednak prawomocnie oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego.
Orzeczeniem tym – przesądzającym, że uchwała ta nie jest dotknięta sankcją
nieważności względnej - zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c., był związany Sąd
Apelacyjny, jak również inne sądy. Z tych względów zarzut naruszenia art. 174 § 1
pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 42 § 5 prawa spółdzielczego nie był uzasadniony.
Bezzasadny był także zarzut naruszenia art. 50 § 1 i 3 prawa
spółdzielczego. Art. 50 § 1 dotyczy możliwości zawieszenia przez radę nadzorczą
członka zarządu wybranego przez walne zgromadzenie, a art. 50 § 3 obowiązku
niezwłocznego powiadomienia członka zawieszonego w formie pisemnej
o zawieszeniu. Art. 50 prawa spółdzielczego nie dotyczy więc decyzji organów
spółdzielni dotyczących odwołania członka zarządu, jak również nie odnosi się do
uchwał podejmowanych w tym przedmiocie przez walne zgromadzenie członków.
Wbrew stanowisku strony skarżącej, prawidłowe jest stanowisko Sądu
Apelacyjnego dotyczące wykładni art. 42 § 4 i 9 oraz art. 24 § 10 pkt 4 prawa
spółdzielczego. W szczególności trafnie przyjął Sąd drugiej instancji, że hipoteza
art. 42 § 4 prawa spółdzielczego obejmuje jedynie taką sytuację, gdy powództwo
o uchylenie uchwały walnego zgromadzenia wytacza aktualny, w chwili
wytoczenia powództwa, zarząd spółdzielni. Uchwała walnego zgromadzenia
członków, zaskarżona powództwem o jej uchylenie, jest dotknięta – jeżeli
powództwo jest zasadne - jedynie sankcją nieważności względnej, co oznacza, że
zaskarżona uchwała wywołuje skutki prawne z niej wynikające do czasu jej
uchylenia prawomocnym wyrokiem (por. uzasadnienia: wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 17 września 1993 r., II CRN 96/93, OSNC 1994, nr 9, poz.
180 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2003 r., I CZ
17/03, OSNC 2004, nr 9, poz. 137). Wyjątkiem od tego, jak prawidłowo wskazał
Sąd Apelacyjny, jest jedynie sytuacja przewidziana w art. 24 § 10 pkt 4 prawa
spółdzielczego, która dotyczy uchwały w sprawie wykluczenia albo wykreślenia
członka spółdzielni, która staje się skuteczna dopiero z chwilą prawomocnego
oddalenia przez sąd powództwa o uchylenie uchwały rady nadzorczej albo
walnego zgromadzenia. W konsekwencji, jeżeli uchwała walnego zgromadzenia
8
członków spółdzielni dotyczy odwołania określonych osób z funkcji członków
zarządu, zarząd spółdzielni w składzie osobowym przed podjęciem tej uchwały
nie posiada legitymacji do wytoczenia powództwa o uchylenie tej uchwały na
podstawie art. 42 § 4 prawa spółdzielczego, a tym samym nie posiada
szczególnej zdolności sądowej wynikającej z tego przepisu (por. podobną
sytuację w zakresie legitymacji do wytoczenia powództwa o stwierdzenie
nieważności uchwały wspólników sprzecznej z ustawą, na podstawie art. 252 § 1
w zw. z art. 250 pkt 1 k.s.h., przez osobę odwołaną ze składu organu spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością, która była przedmiotem wielokrotnych
wypowiedzi Sądu Najwyższego, w tym w uchwale siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 1 marca 2007 r., III CZP 94/06, OSNC 2007, nr 7-8, poz. 95).
Przyjęcie – na podstawie wyżej wyrażonej oceny prawnej – że strona
powodowa nie posiadała zdolności sądowej, gdyż nie była zarządem, o którym
mowa w art. 42 § 4 prawa spółdzielczego, byłoby uzasadnione wówczas, gdyby
zaskarżona uchwała nr 1 Walnego Zgromadzenia Członków z dnia 11 czerwca
2007 r. miała wpływ (chociażby poprzez odpowiednie odniesienie się do uchwał
Rady Nadzorczej) na skład osobowy zarządu pozwanej, w szczególności na
powołanie bądź odwołanie do tego organu J. R. i T. M. Z tego względu należy
zwrócić uwagę na konieczność dokonania wykładni treści zaskarżonej uchwały,
czego zaniechał Sąd Apelacyjny. Zaskarżona uchwała nie dotyczy bowiem
bezpośrednio odwołania J. R. i T. M. z funkcji członków zarządu pozwanej
Spółdzielni, lecz do tej kwestii odnosi się jedynie pośrednio poprzez uchwały Rady
Nadzorczej podjęte w dniach 9 i 10 maja 2007 r., stanowiąc, że uchwały te „zostały
podjęte z naruszeniem zasad obowiązującego Regulaminu Rady Nadzorczej”,
„zostały podjęte z naruszeniem prawa, są więc nieskuteczne” oraz że odwołanie W.
S. i T. M. z pełnionych funkcji „było bezzasadne”. Wymaga więc ustalenia poprzez
interpretację zaskarżonej uchwały, czy rozstrzyga ona w sposób stanowczy
o składzie osobowym zarządu, w szczególności o powołaniu bądź odwołaniu J. R. i
T. M. z funkcji członków zarządu oraz odpowiednio o powołaniu i odwołaniu W. S. i
T. M., czy też zawiera jedynie ocenę podjętych w tym przedmiocie uchwał Rady
Nadzorczej. Wątpliwości, jakie skutki wywołała uchwała Zgromadzenia Członków
Spółdzielni, mieli sami spółdzielcy, skoro nowo wybrana Rada Nadzorcza w dniu 14
9
czerwca 2007 r., mimo uchwały nr 1 Walnego Zgromadzenia Członków pozwanej
Spółdzielni, podjęła uchwałę o powołaniu na członków zarządu tych samych osób,
które wcześniej zostały odwołane uchwałami tej Rady z dnia 9 i 10 maja 2007 r.
Konieczność dokonania interpretacji uchwały, we wskazanym wyżej zakresie,
wiąże się także ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, który przyjął, że skoro
zaskarżona uchwała została podjęta z przekroczeniem uprawnień statutowych
Walnego Zgromadzenia, to tym samym uchwała ta mogła być traktowana jedynie
jako wyrażenie opinii bądź stanowiska w określonej sprawie przez najwyższy organ
spółdzielczy. Innymi słowy, taki pogląd Sądu pierwszej instancji, do którego nie
odniósł się Sąd odwoławczy, oznaczał, że zaskarżona uchwała nie miała
charakteru stanowczego, a w konsekwencji, także bez prawomocnego orzeczenia
uchylającego tę uchwałę, nie powodowała skutku w postaci odwołania J. R. i T. M.
z funkcji członków zarządu pozwanej spółdzielni. Za przedwczesne wiec należało
uznać stanowcze stanowisko Sądu Apelacyjnego, że swoją legitymację do
wytoczenia powództwa strona powodowa czerpała z antycypowania przyszłego
skutku prawomocnego orzeczenia, jakie miało zapaść w wyniku uwzględnienia
wniesionego powództwa. Uwzględniając powyższe nie można było skutecznie
odeprzeć zarzutu naruszenia art. 42 § 4 prawa spółdzielczego oraz art. 379 pkt 2
k.p.c.
Z tych względów, Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji na podstawie
art. 39816
k.p.c. oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.