Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 451/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w W.
przeciwko G. Spółce z o.o. z siedzibą w W.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 13 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 kwietnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz strony powodowej kwotę 3600 (trzy tysiące sześćset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Parafia Ewangelicko - Augsburska w W. (powódka) w dniu 21 maja 1999 r.
udzieliła w formie notarialnej pełnomocnictwa dwom adwokatom: J. L. i M. O.
Pełnomocnictwo upoważniało do reprezentowania Parafii przed Komisją
Regulacyjną w postępowaniu dotyczącym uregulowania jej prawa do
nieruchomości położnych w W., bliżej określonych w tym umocowaniu, do
zawierania z organami administracji rządowej i samorządowej wszelkich ugód lub
umów, na mocy których Parafia nabędzie własność lub użytkowanie wieczyste
nieruchomości zamiennych oraz do sprzedaży nieruchomości zamiennych lub ich
części osobom za cenę i na warunkach według uznania upoważnionych, do odbioru
ceny nieruchomości, do składania wszelkich oświadczeń woli w imieniu Parafii, do
reprezentowania jej przed sądami wieczystoksięgowymi w postępowaniach
dotyczących tych nieruchomości, do odbioru korespondencji sądowej oraz do
dokonania innych czynności z tym związanych. Każdy z pełnomocników mógł
działać samodzielnie, a pełnomocnictwa zostały udzielone w ramach umowy
zlecenia.
Na podstawie ugody zawartej w dniu 9 czerwca 2005 r. przed Pierwszym
Zespołem Orzekającym Komisji Regulacyjnej w sprawie o przyznanie
nieruchomości zamiennych za nieruchomości, których własność nie może być
przywrócona, Parafia Ewangelicko-Augsburska nabyła prawo użytkowania
wieczystego nieruchomości położonej przy ulicy W. w W. Nieruchomość ta została
odłączona z księgi wieczystej o numerze [...] i założono dla niej księgę wieczystą nr
[...], a Parafia Ewangelicko - Augsburska w W. została wpisana jako użytkownik
wieczysty.
Zanim dokonano wpisu do księgi wieczystej tej nieruchomości w dniu
14 listopada 2006 r. została zawarta przedwstępna umowa jej sprzedaży,
pomiędzy powodową Parafią, a spółką G. sp. z o.o. (pozwaną). Strony zobowiązały
się do zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego
do nieruchomości za cenę 9 072 800 euro w terminie 30 dni od prawomocnego
wpisu Parafii do księgi wieczystej. W imieniu Parafii, na podstawie pełnomocnictwa
z dnia 21 maja 1999 r., działał adwokat J. L. Pierwotnie umowa przedwstępna
3
zobowiązywała powodową Parafię do przedłożenia przy zawarciu umowy
przyrzeczonej sporządzonych, we właściwej formie i treści, uchwał w przedmiocie
zezwolenia za zbycie przez sprzedający podmiot prawa użytkowania wieczystego
gruntu. Umowa ta została zmieniono w ten sposób, że usunięto z niej
postanowienie zobowiązujące Parafię do przedłożenia w dniu zawarcia umowy
przyrzeczonej uchwał zezwalających za zbycie przysługującego jej prawa
użytkowania wieczystego.
W dniu 14 marca 2007 r. Parafia Ewangelicko-Augsburska została objęta
przez nowo wybranego Proboszcza, który po wyjaśnieniu, że na sprzedaż
nieruchomości, której dotyczyła umowa przedwstępna z 14 listopada 2006 r., ani
Rada Parafialna ani Konsystorz Kościoła nie wyrazili zgody, złożył notarialne
oświadczenie dotyczące udzielonych przez Parafię pełnomocnictw i umowy
zlecenia z 21 maja 1999 r. Oświadczył, że umowa zlecenia i pełnomocnictwa
dotyczące sprzedaży nieruchomości należących do Parafii, jako sporządzone z
naruszeniem przepisów ustawowych dotyczących reprezentacji kościelnej osoby
prawnej, są nieważne. W konsekwencji nieważna jest również umowa
przedwstępna z dnia 14 listopada 2006 r., jako dokonana przez osobę
nieupoważnioną. Ponadto nowy proboszcz oświadczył, że reprezentowana przez
niego Parafia nie zamierza udzielić pełnomocnictw J. L. i M. O. w jakichkolwiek
sprawach oraz, że wszystkie czynności podjęte przez te osoby nie wywołują
żadnych skutków prawnych w stosunku do Parafii Ewangelicko - Augsburskiej w
W.
Oświadczenie to zostało doręczone J. L. i M. O. w dniu 2 maja 2007 r. oraz
pozwanej spółce w dniu 11 maja 2007 r., a ponadto o treści oświadczenia
poinformowano Radę Parafialną. W dniu 11 sierpnia 2007 r. Konsystorz Kościoła
Ewangelicko-Augsburskiego wystosował oświadczenie, z którego wynikało, że
nigdy nie podejmował uchwały, która zatwierdzałaby sprzedaż przedmiotowej
nieruchomości. Uchwały takiej nie podjęło także Zgromadzenie Parafialne Parafii.
W dniu 28 sierpnia 2007 r. została zawarta, w formie notarialnej, umowa
sprzedaży nieruchomości położnej w W. przy ulicy W. obręb […] KW Nr [...]. W
imieniu sprzedającej Parafii występował adwokat M. O., który okazał
pełnomocnictwo z dnia 21 maja 1999 r. i oświadczył, że nie zostało ono skutecznie
4
odwołane, zmienione ani nie wygasło oraz, że na zawarcie niniejszego aktu nie
jest wymagana zgoda żadnego innego organu reprezentowanego przez niego
podmiotu, ani zgoda żadnego innego podmiotu. O fakcie zawarcia ww. umowy
przedstawiciele Parafii uzyskali informację z wpisów do księgi wieczystej, a odpis
aktu notarialnego odebrali osobiście w dniu 7 września 2007 r.
W tej sytuacji, Parafia Ewangelicko-Augsburska w dnia 20 listopada 2007 r.
wniosła pozew o ustalenie, że umowa sprzedaży zawarta w dniu 27 sierpnia 2007 r.
w formie aktu notarialnego pomiędzy Parafią Ewangelicko- Augsburską w W.
reprezentowaną przez adw. M. O., a G. Sp. z o.o., której przedmiotem była
nieruchomość położona przy ulicy W. w W. oznaczona w rejestrze gruntów jako
działki ewidencyjne nr 2/2 i 2/6, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr [...]
jest nieważna.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 7 maja 2010 r. uwzględnił żądanie pozwu w
całości oraz orzekł o kosztach postępowania.
Rozpoznający sprawę Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok jest trafny
i odpowiada prawu. Odnośnie zarzucanego naruszanego prawa procesowego Sąd
II instancji nie podzielił stanowiska pozwanego, że doszło do naruszenia art. 233 §
1 k.p.c., art. 245 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c., art. 235 zd. 2 w zw. z art. 233 § 1
k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c., art. 386 § 4 k.p.c.
Odnosząc się do zarzucanego naruszenia prawa materialnego Sąd
Apelacyjny stwierdził, że priorytetowe znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej
sprawy ma odpowiedź na pytanie czy normy wewnętrzne obowiązujące
w strukturze organizacyjnej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego mają wpływ
na ważność czynności prawnych związanych z zarządzaniem mieniem kościelnym.
Podkreślił, że zgodnie z art. 9 ustawy dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa
do Kościoła Ewangelicko - Augsburskiego organy parafii: Zgromadzenie
Parafialne, Rada Parafialna i Proboszcz nie mają sprecyzowanych kompetencji,
a zatem w celu ustalenia zakresu ich uprawnień należy sięgnąć do przepisów
prawa wewnętrznego. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, chociaż brak podstaw do
stosowania wprost regulacji zawartej w art. 28 ust.2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r.
o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, to należy regulację w nim zawartą
odnosić także do osób prawnych Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Niezgodne
5
bowiem z konstytucyjną zasadą równouprawnienia kościołów i związków
wyznaniowych byłoby uznanie regulacji ich prawa wewnętrznego odnośnie
kompetencji organów kościelnych osób prawnych oraz sposobu reprezentacji tych
osób tylko do kościołów i związków wyznaniowych, których sytuacja prawna
i majątkowa nie jest uregulowana odrębnymi ustawami, a odmówienie uznania
w tym zakresie regulacjom prawa wewnętrznego kościołów i związków
wyznaniowych, których sytuacja jest uregulowana odrębnymi przepisami.
W konsekwencji prawo wewnętrzne Kościoła, tj. Zasadnicze Prawo Wewnętrzne
(ZPW) i Regulamin Parafialny w zakresie regulacji dotyczącej uprawnień organów
parafii i sposobu jej reprezentacji należy potraktować na równi z przepisami,
o jakich mowa w art. 35 i 38 k.c., bądź należy je uznać w omawianym zakresie za
statut parafii w rozumieniu tych przepisów.
Sąd Apelacyjny wskazał, że zgodnie z treścią § 29 pkt 2 lit. f) ZPW i § 12
pkt 2 lit. f) Regulaminu Parafialnego, Zgromadzenie Parafialne ma
uprawnienie do podejmowania uchwał w sprawie nabycia, zbycia i zamiany
nieruchomości parafialnych. Uchwały te na podstawie § 30 pkt 1 ZPW i § 13 pkt 1
Regulaminu Parafialnego wymagają zatwierdzenia przez Konsystorz Kościoła.
Powyższe oznacza, że dokonanie czynności prawnej dotyczących rozporządzania
mieniem bez takiej uchwały, oznacza działanie poza kompetencjami. Oznacza to,
że do skutecznego udzielenia pełnomocnictwa do rozporządzenia nieruchomością,
której użytkownikiem wieczystym była powódka, nie był upoważniony sam
proboszcz. A zatem zawierając umowę ostateczną sprzedaży w dniu 27 sierpnia
2007 r. M. O. nie był należycie umocowany do dokonania tej czynności w imieniu
powódki. Jest okolicznością bezsporną że nie została podjęta żadna uchwała w
przedmiocie rozporządzenia sporną nieruchomością ani przez Zgromadzenie
Parafialne ani przez Konsystorz Kościoła. A skoro tak to zgodnie z treścią art. 103 §
1 k.c. ważność przedmiotowej umowy zależała od potwierdzenia jej przez powódkę.
Nie budzi wątpliwości, że powódka nie potwierdziła czynności dokonanych
przez M. O. i J. L., a wprost przeciwnie jej działania zmierzały do tego, aby nie
dopuścić do zawarcia umowy sprzedaży prawa użytkowania wieczystego
nieruchomości należącej do powódki. Sąd Apelacyjny ustalił również, że M. O., w
chwili podpisywania umowy sprzedaży ze stroną pozwaną wiedział, że jego
6
pełnomocnictwo do dokonania tej czynności zostało cofnięte przez powodową
Parafię oraz, że nie zamierza ona sprzedawać należącej do niej nieruchomości.
W skardze kasacyjnej pozwana zarzuciła: I. Naruszenie przepisów
postępowania mających wpływ na wynik sprawy, tj.:1) art. 378 § 1 k.p.c. przez
nierozpoznanie przez Sąd Apelacyjny podniesionych w apelacji zarzutów
naruszenia prawa materialnego, 2) art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zd. 1
k.p.c. przez nie wskazanie w treści uzasadnienia wyroku oceny dotyczącej
zarzutów prawa materialnego oraz przez nie wskazanie jednoznacznej oceny
charakteru prawnego (przepis lub statut) Zasadniczego Prawa Wewnętrznego oraz
Regulaminu Parafii (posługiwanie się zaimkiem „bądź" do określenia dwóch
różnych cech tych regulacji), które to regulacje następnie stały się podstawą do
stwierdzenia nieważności czynności prawnej decydującej o zasadności powództwa.
Naruszenie to uniemożliwia postawienie jednoznacznego zarzutu naruszenia prawa
a zatem i kontrolę kasacyjną zaskarżonego orzeczenia;
II. Naruszenie prawa materialnego, tj.1) art. 28 ust. 2 ustawy z dnia 17 maja
1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania w zw. z art. 18 ust. 2
ustawy z dnia 17 maja 1989 roku o gwarancjach wolności sumienia i wyznania
przez błędną wykładnię tych przepisów; 2) art. 6 ustawy z dnia 13 maja 1994 r.
o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej
Polskiej i art. 1 ust. 2 tej ustawy o z dnia 13 maja 1994 r. w związku z art. 87 ust. 1
Konstytucji przez błędną wykładnię tych przepisów polegającą na przyjęciu,
że Zasadnicze Prawo Wewnętrzne Kościoła i Regulamin Parafialny jest aktem
prawa powszechnie obowiązującego (przepisem/ustawą o jakim mowa w art. 35
i art. 38 k.c.); 3) art. 6 w zw. z art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku
Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej
przez błędną wykładnię tych przepisów polegającą na przyjęciu, że Regulamin
Parafialny jest Zasadniczym Prawem Wewnętrznym Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego w rozumieniu tych przepisów lub aktem mu równorzędnym; 4) art. 6
ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej w zw. z art. 35 i 38 k.c. przez ich
zastosowanie i przyjęcie, że Zasadnicze Prawo Wewnętrzne oraz Regulamin
Parafialny (stanowią statut Parafii, którego naruszenie skutkuje nieważnością
7
czynności prawnej; 5) art. 103 § 1 k.c. przez jego „prawdopodobne" zastosowanie
w sytuacji, w której czynność prawna będąca przedmiotem powództwa została
dokonana przez organ Parafii będącej osobą prawną Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego, którego prawo do reprezentacji Parafii nie może być ograniczone
wobec osób trzecich - ze skutkiem dla tych osób - postanowieniami Zasadniczego
Prawa Wewnętrznego oraz Regulaminu Parafialnego; 6) naruszenie art. 58 § 1 k.c.
przez jego „prawdopodobne" zastosowanie, w sytuacji, w której Zasadnicze Prawo
Wewnętrzne i Regulamin Parafialny nie są prawem powszechnie obowiązującym,
którego naruszenie mogłoby powodować sankcję w postaci nieważności czynności
prawnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowym zarzutem skargi kasacyjnej, do którego skarżąca nawiązuje
przy formułowaniu pozostałych zarzutów, jest zarzut naruszenia art. 28 ust. 2
ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (jedn.
tekst Dz. U. z 2005 r., Nr 231, poz. 1965 ze zm.) w związku z art. 18 ust. 2 tej
ustawy oraz zarzut naruszenia art. 6 ustawy z dnia 13 maja 1994 r. o stosunku
Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej
(Dz. U. Nr 73, poz. 323 ze zm.) i art. 1 ust. 2 tej ustawy. Zarzut ten sprowadza się
do twierdzenia, że osoba prawna, jaką jest powodowa parafia Kościoła
Ewangelicko- Augsburskiego w stosunkach z osobami trzecimi nie jest związana
przepisami wewnętrznymi tego Kościoła. Przepisy te, zdaniem skarżącej, zgodnie
z art. 6 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego
w Rzeczypospolitej Polskiej odnoszą się tylko do spraw wewnętrznych tego
Kościoła nie mogą wobec tego mieć mocy wiążącej dla stosunków pomiędzy jego
osobami prawnymi a osobami spoza Kościoła. Skoro zaś w zaskarżonym
orzeczeniu Sąd Apelacyjny przyjął, że Zasadnicze Prawo Wewnętrzne i Regulamin
Parafialny określiły sposób działania parafii jako osoby prawnej tego Kościoła
ze skutkiem również wobec osoby trzeciej, czyli pozwanej spółki, jako strony
umowy sprzedaży, to naruszył także art. 38 k.c. oraz przepisy Konstytucji, które
jednoznacznie określają co jest źródłem prawa w RP.
W prawie polskim obowiązuje normatywny sposób wyznaczania osobowości
prawnej. Zgodnie z art. 33 k.c. osobami prawnymi są tylko te jednostki
8
organizacyjne, które za takie uznaje ustawa. Jak wynika z art. 7 ustawy o stosunku
Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej,
jednostka organizacyjna, taka jak parafia tego Kościoła, posiada osobowość
prawną. Z wykazu stanowiącego załącznik do tej ustawy wynika, że osobowość
prawną posiada między innymi powodowa parafia. Osoba prawna działa poprzez
swoje organy w sposób określony w ustawie i opartym na niej statucie (art. 38 k.c.).
Organami takiej osoby prawnej jak powodowa parafia są: Zgromadzenie Parafialne,
Rada Parafialna i Proboszcz (9 art. ustawy o stosunku Państwa do Kościoła
Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskie).
W ustawie ustrojowej odnoszącej się do Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego nie określa się bliżej uprawnienie tych organów, ani sposobu
reprezentacji. W tej sytuacji zgodnie z art. 18 ust 2 ustawy o gwarancjach wolności
sumienia i wyznania stosować należy regulację zawartą w tej ustawie.
Jak przewiduje art. 28 ust. 2 powołanej ustawy osoby prawne kościołów ich organy,
zakres kompetencji i sposób powoływania i reprezentacji określają statuty (prawo
wewnętrzne) kościoła. Organy parafii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego określa,
jak była o tym mowa wyżej, ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-
Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskie. Skoro jednak ustawa ta nic nie mówi
o uprawnieniach tych organów, sposobie ich powoływania, a także sposobie
reprezentacji, innymi słowy o tym oświadczenie woli, którego z tych organów,
będzie uważane za oświadczenie woli kościelnej osoby prawnej, to należy uznać,
że o tych sprawach, zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy o gwarancjach wolności
sumienia i wyznania, przesądza art. 28 tej ustawy. Przepis ten zaś odsyła w tym
zakresie do prawa wewnętrznego kościoła, do którego parafia należy.
Trafnie wobec tego Sąd Apelacyjny, ustalając ważność oświadczenia woli
złożonego przez powodową parafię, dokonał tego także z uwzględnieniem prawa
wewnętrznego Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego.
Nie oznacza to zrównania wewnętrznego prawa kościelnego z przepisami
prawa obowiązującego w Rzeczpospolitej Polskiej. Wewnętrzne prawo kościelne,
z mocy art. 28 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania pełni tylko taką
rolę jak statut, o którym mowa w art. 38 k.c. Określenia „statut” nie można
utożsamiać z tymi aktami, które tak są nazwane wprost przez ustawę, np. statutem
9
spółki akcyjnej, czy statutem spółdzielni. Statutem w rozumieniu powołanego
przepisu jest także umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialności, w tej części
w której dookreśla ona strukturę osoby prawnej jaką jest ta spółka.
Z jednoznacznie wyrażonej woli ustawodawcy, rolę statutu pełni dla kościelnych
osób prawnych prawo wewnętrzne kościoła. Oznacza to, że o tym w jaki sposób
kościelna osoba prawna działa przez swoje organy decyduje zarówno przepis
ustawy, jaki i wewnętrzne prawo kościoła, które pełni role statutu w rozumieniu
art. 38 k.c.
Prawo prywatne, w ustalonym przez ustawę zakresie, niejednokrotnie
zezwala aby to adresaci tego prawa, sami dookreślali wzór dozwolonego
i nakazanego zachowania podmiotów tego prawa. Jeżeli zachowanie adresatów
norm prawa prywatnego jest zgodne z tym, co wymaga ustawa, to stosunek
prawny, czyli norma postępowania, której treść zostaje dookreślona przez same
strony, jest zabezpieczona sankcją przymusu państwowego. Jednostkę
organizacyjną należy także postrzegać jako funkcjonalnie połączony kompleks
stosunków prawnych pomiędzy tą jednostką a tworzącymi ją podmiotami lub
jednostką organizacyjną a członkami jej organów. Struktura takiej jednostki
organizacyjnej jaką jest osoba prawna, a precyzyjniej rzecz ujmując, treść
stosunków prawnych, które się na nią składają, także może zostać dookreślona
przez reguły postępowania, które określają sami adresaci norm prawa prywatnego,
a nie tylko wprost normy zawarte w ustawie. Tę zasadę wyraża właśnie art. 38 k.c.
Przepis ten zezwala, aby nie tylko normy ustawowe, ale także normy zawarte
w statucie osoby prawnej, wskazywały sposób reprezentacji kościelnych osób
prawnych. Skoro zaś statutem kościelnej osoby prawnej jest jej prawo wewnętrzne,
to trafnie Sąd Apelacyjny, przy ocenie tego czy oświadczenie woli powodowej
parafii zostało złożone zgodnie z wymogami określonymi w art. 38 k.c., wziął pod
uwagę także wymogi przewidziane Zasadniczym Prawem Wewnętrznym oraz
Regulaminem Parafii.
To, że istnieją różnice w sposobie tworzenia, publikowania i mocy wiążącej
pomiędzy statutami poszczególnych osób prawnych, nie może być argumentem
przeciwko uznaniu wewnętrznego prawa kościelnego za statut. Te różnice, które
skarżąca eksponuje w skardze kasacyjnej, nie mają znaczenia, gdyż to sam
10
ustawodawca w art. 28 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania,
wewnętrzne prawo kościelne utożsamia ze statutem w rozumieniu art. 38 k.c.
Różnice te są konsekwencją różnic w sposobie tworzenia i funkcjonowania
kościelnych osób prawnych w porównaniu z innymi osobami prawnymi. W tej
sytuacji kontrahent kościelnej osoby prawnej, który dokonuje z nią czynności
prawnej musi dołożyć staranności, aby uzyskać dostęp do wewnętrznego prawa
kościelnego i stwierdzić jakie wymogi stawia ono co do sposobu reprezentacji.
Innymi słowy ustalić, czy konkretne działanie kościelnej osoby prawnej może być
skutecznie dokonane przez jeden z jej organów, czy też oprócz oświadczenia woli
proboszcza wymagana jest także uchwała innego organu takiej osoby prawnej, lub
wyrażenie zgody na dokonanie czynności przez instytucję wskazaną w prawie
wewnętrznym. Nie stanowi to też zagrożenia dla bezpieczeństwa obrotu
zważywszy, że jeżeli kościelna osoba prawna jest zainteresowana skutecznym
dokonaniem czynności prawnej niewątpliwie udzieli potrzebnych informacji o swoim
prawie wewnętrznym. Z reguły dostęp do takiego prawa jest też możliwy bez
pomocy kościelnej osoby prawnej. Bez względu na to, że w porównaniu
ze statutami innych osób prawnych, dostęp do wewnętrznego prawa kościelnego
może być trudniejszy, kontrahent kościelnej osoby prawnej, z woli ustawodawcy
wyrażonej w art. 28 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz art.
38 k.c., nie może ignorować regulacji tego prawa, bez narażenia się na to,
że czynność prawna jaką dokona on z kościelną osobą prawną będzie nieważna,
jeżeli osoba ta nie działała przez swoje organy w sposób określony w ustawie
i opartym na niej statucie, co w przypadku takich osób oznacza zgodnie
z wewnętrznym prawem kościelnym.
W rozpoznawanej sprawie umowa sprzedaży nieruchomości, stanowiącej
własność powodowej parafii, została zawarta bez wymaganej przez wewnętrzne
prawo Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, zgody rady parafialnej i zatwierdzenia
przez Konsystorz tego Kościoła. Parafia nie działa więc przez swoje organy
w sposób określony w ustawie i statucie, czyli jej prawie wewnętrznym. Jeżeli
ustawa ustrojowa dla danych osób prawnych określa odmiennie skutki działania
osoby prawnej niezgodnie z wymogami ustawy i odmiennie niezgodnie ze statutem,
różne mogą być tego skutki dla czynności prawnej. Przykładowo, gdy zgodnie z art.
11
17 k.s.h. wyrażenia zgody przez zgromadzenie wspólników wymaga ustawa,
czynność prawna spółki może być nieważna, zaś gdy taki wymóg przewiduje statut,
pociąga to za sobą tylko odpowiedzialność wewnętrzną piastunów organu osoby
prawnej. Natomiast jeżeli ustawa nie różnicuje skutków działania osoby prawnej
poprzez swoje organy niezgodnie z ustawą bądź statutem, czynność prawna
dokonana wbrew dyspozycji art. 38 k.c., musi być oceniana jednolicie.
Taka czynność, zgodnie z dominującym w doktrynie i orzecznictwie poglądem jest
nieważna, a kontrahentowi kościelnej osoby prawnej przysługują, co najwyżej
roszczenia do osoby, o której mowa w art. 39 k.c. Nawet zaś gdyby przyjąć, że taką
czynność można uznać za ważną, jeżeli ex post potwierdzi ją kościelna osoba
prawna, właściwie reprezentowana, to w rozpoznawanej sprawie, powodowa
parafia nie tylko, że nie potwierdza umowy sprzedaży, co konsekwentnie
ją kwestionuje.
O tym, że umowa sprzedaży nieruchomości powodowej parafii była
nieważna świadczy także to, że jak wynika z ustaleń dokonanych przez Sąd
Apelacyjny, pełnomocnik który podpisał ją w imieniu parafii, nie był już umocowany
do jej dokonania, w związku z cofnięciem udzielonego mu pełnomocnictwa.
Zarzuty naruszenia prawa procesowego, podniesione w skardze kasacyjnej
były związane z innym rozumieniem przez skarżącą roli wewnętrznego prawa
kościelnego i jego znaczenia dla dokonywania czynności przez kościelne osoby
prawne. Takie rozumienie nie znajduje jednak uzasadnienia, co prowadzi także do
niezasadności zgłoszonych zarzutów naruszenia prawa procesowego.
Mając na względzie, że zarzuty skargi kasacyjnej są niezasadne Sąd
Najwyższy, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzekł jak w sentencji.