Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 219/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku S. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 marca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 22 marca 2011 r. Sąd Apelacyjny Sąd – III Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację ubezpieczonego S. B. od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 lutego 2010 r.,
2
oddalającego jego odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia
25 maja 2009 r., odmawiającej mu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
W sprawie tej ustalono, że ubezpieczony, urodzony 29 stycznia 1975 r., ma
wykształcenie zawodowe i jest z zawodu murarzem, ale pracował także jako
pracownik fizyczny, tj. murarz oraz drobiarz w zakładach drobiarskich. W dniu 1
września 2007 r. doznał urazu lewego oka i utracił widzenie tego oka.
Ubezpieczony cierpi ponadto na nadciśnienie tętnicze, hypercholesterolemię
mieszaną i otyłość prostą. Na 31 lipca 2008 r. udowodnił łącznie 13 lat, 3 miesiące i
2 dni okresów składkowych i nieskładkowych. W dniu 29 stycznia 2008 r.
ubezpieczony wystąpił z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Orzeczeniem lekarza orzecznika ZUS z dnia 20 marca 2008 r. został uznany za
niezdolnego do pracy (datę powstania niezdolności ustalono na dzień 1 września
2007 r.), ze wskazaniem na celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu
na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie. W związku z takim
orzeczeniem, organ rentowy decyzją z dnia 21 maja 2008 r. przyznał mu rentę
szkoleniową na 6 miesięcy (od 2 marca do 1 września 2008 r.), której wypłatę
przedłużył następnie na kolejne 6 miesięcy, tj. do 1 marca 2009 r. W tym czasie
ubezpieczony przeszedł szkolenie zawodowe, zdobywając kwalifikacje w zawodzie
magazyniera. W dniu 21 stycznia 2009 r. ubezpieczony ponownie wystąpił o
ustalenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Zarówno Lekarz orzecznik
ZUS (orzeczeniem z dnia 9 lutego 2009 r.), jak i Komisja Lekarska ZUS
(orzeczeniem z dnia 2 marca 2009 r.) orzekli, że ubezpieczony nie jest niezdolny do
pracy. Organ rentowy decyzją z dnia 16 marca 2009 r. odmówił ubezpieczonemu
prawa do renty szkoleniowej, a decyzją z dnia 25 maja 2009 r. odmówił mu
ustalenia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, anulując wcześniejszą
decyzję z dnia 16 marca 2009 r. Organ ten arguimentował, że ubezpieczony jest
zdolny do pracy w zawodzie magazyniera i może pracować na stanowiskach
przeznaczonych dla pracowników jednoocznych z wykluczeniem pracy na
wysokości, obsługi maszyn w ruchu, pracy w nocy, miejsc pracy wymagających
obuocznego widzenia.
Po rozpoznaniu odwołania ubezpieczonego, Sąd Okręgowy uznał, że jest on
zdolny do pracy zarobkowej zgodnej z poziomem swoich kwalifikacji, ponieważ
3
przeszedł szkolenie zawodowe i zdobył uprawnienia do wykonywania nowego
zawodu magazyniera. Z opinii biegłych sądowych (okulisty i kardiologa) wynika, że
pomimo posiadanych schorzeń ubezpieczony nie utracił w znacznym stopniu
zdolności do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji, a jego młody
wiek (35 lat) sprzyja szybkiej adaptacji jego jednooczności i pracy w zawodzie
magazyniera, który można wykonywać jako pracownik jednooczny. Zgodnie z art.
12 ust. 1 i ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.,
powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach i rentach), niezdolność do
wykonywania dotychczasowego zatrudnienia nie jest wystarczającą przesłanką
nabycia prawa do renty, jeżeli wiek, poziom wykształcenia i predyspozycje
psychofizyczne usprawiedliwiają rokowania, że mimo upośledzenia sprawności
organizmu możliwe jest podjęcie przez ubezpieczonego pracy w tym samym
zawodzie albo po przekwalifikowaniu zawodowym. Skoro w wyniku
przekwalifikowania zawodowego na magazyniera ubezpieczony odzyskał zdolność
do pracy zarobkowej zgodnej z poziomem swoich kwalifikacji (praca fizyczna), to
nie można uznać, jakoby był on częściowo niezdolny do pracy w rozumieniu art. 12
ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach i rentach. Tym samym nie spełnia on warunku
niezbędnego do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy z art. 57 ust.
1 pkt 1 tej ustawy. Kwestia trudności znalezienia pracy przez ubezpieczonego jest
bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, albowiem ustawodawca nie uzależnił
prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy od sytuacji na rynku pracy i
związanego z nią braku możliwości podjęcia zatrudnienia. Renta z tytułu
niezdolności do pracy nie może być traktowana jako panaceum na trudności
związane z poszukiwaniem zatrudnienia, nawet przy obiektywnie istniejących
problemach na rynku pracy, ponadto, co wynika z uzyskanych akt pracowniczych
ubezpieczonego, w chwili sporządzania apelacji pozostawał on w zatrudnieniu na
stanowisku magazyniera, które nie zostało specjalnie przystosowane, u
pracodawcy, który „nie jest zakładem pracy chronionej”. Potwierdza to, że uznanie
ubezpieczonego za zdolnego do pracy zgodnej z posiadanymi kwalifikacjami w
zawodzie magazyniera było zasadne. Kwalifikacje wymagane do wykonywania
pracy magazyniera porównywalne są ze zdobytymi przez ubezpieczonego w
4
wyuczonym zawodzie murarza. Co istotne, na długo przed utratą wzroku w oku
lewym ubezpieczony zrezygnował z pracy w wyuczonym zawodzie, na rzecz pracy
w zawodach w zasadzie niewymagających kwalifikacji: drobiarza, pracownika
fizycznego.
W skardze kasacyjnej ubezpieczony zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności art. 12 ust. 1 i ust. 3 oraz art. 57 ustawy o
emeryturach i rentach, przez ich błędną wykładnię polegająca na uznaniu, że
skarżący jest w pełni zdolny do pracy i w związku z tym nie przysługuje mu prawo
do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. W skardze zarzucono też
naruszenie przepisów postępowania, w szczególności: 1/ art. 233 § 1 w związku z
art. 328 § 2 k.p.c., „polegającego na przekroczeniu ram zasady swobodnej oceny
dowodów przez wybiórczą, jednostronną i nieprawidłową ocenę materiału
dowodowego w sprawie powodującą brak prawidłowych wniosków i interpretacji w
zakresie ustaleń co do stanu zdrowia Skarżącego, braku częściowej niezdolności
do pracy Skarżącego, uznaniu że praca na stanowisku magazyniera jest
równorzędna z pracą na stanowisku murarza i jest zgodna z poziomem kwalifikacji
zawodowych Powoda”, 2/ art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. oraz art.
378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c., przez przejęcie w całości przez Sąd drugiej instancji
za własne ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego, bez merytorycznych rozważań w
tej kwestii, w sytuacji gdy zarzuty apelacji obejmowały przede wszystkim
sprzeczność ustaleń Sądu pierwszej instancji ze zgromadzonym materiałem
dowodowym, przez co zarzuty apelacyjne nie zostały rozpoznane.
Jako okoliczność uzasadniającą przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania
skarżący wskazał na przesłanki wymienione w art. 3989
§ 1 pkt 1 i 2 i k.p.c., tj.
istniejącą „rozbieżność poglądów wyrażoną w orzecznictwie polskich sądów”
wymagającą wyjaśnienia pojęcia częściowej niezdolności do pracy i podjęcia
kolejnego wysiłku orzeczniczego, celem ujednolicenia zasad stosowania norm art.
12 ust. 1 i ust. 3 oraz art. 57 ustawy o emeryturach i rentach z FUS albowiem Sąd
Apelacyjny „zajął wadliwe stanowisko w tym przedmiocie”, odmienne od przyjętej
linii orzeczniczej w tym zakresie. „Ponadto istotnym zagadnieniem prawno-
procesowym jest kwestia dopuszczalności ujmowania przez Sąd II Instancji za
5
własne ustaleń Sądu I Instancji, w sytuacji, gdy podstawowym zarzutem apelacji
było kwestionowanie właśnie ustaleń faktycznych, stanowiących podstawę wyroku”.
Zdaniem skarżącego, z orzeczenia lekarskiego z 2 listopada 2009 r., wynika
niezbicie, że może on wykonywać pracę jako magazynier „na stanowiskach dla
jednoocznych z wykluczeniem pracy na wysokości, polegającej na obsłudze
maszyn w ruchu, w nocy, w miejscach gdzie wymagane jest widzenie obuoczne , w
miejscu wymagającego obuocznego widzenia oraz z wyłączeniem miejsc
zakurzonych." Oznacza to, że z uwagi na stan swojego zdrowia skarżący może
wyłącznie wykonywać zawód magazyniera w warunkach przygotowanych
specjalnie dla niego, a zatem nie może być uznany za zdolnego do pracy, ale
przeciwnie jest on oczywiście trwale częściowo niezdolny do pracy. Nie może
bowiem wykonywać pełnego zakresu zadań magazyniera w zwyczajnych -
normalnych miejscach pracy w magazynach.
W konsekwencji skarżący wniósł uchylenie w całości zaskarżonego wyroku
oraz poprzedzającego go wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez przyznanie
mu prawa do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy zgodnie ze złożonym
wnioskiem z dnia 7 czerwca 2007 r., zasądzenie od organu rentowego na rzecz
skarżącego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według
norm przepisanych za obie instancje oraz kosztów postępowania kasacyjnego, w
tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, z
uwzględnieniem uiszczonych przez skarżącego opłat skarbowych od udzielonych
pełnomocnictw, ewentualnie o: uchylenie w całości zaskarżonego wyroku oraz
poprzedzającego go wyroku, zniesienie postępowań w obu instancjach oraz o
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania, w tym o kosztach
zastępstwa procesowego według norm przepisanych z uwzględnieniem
uiszczonych przez skarżącego o płat skarbowych od udzielonych pełnomocnictw,
za wszystkie instancje oraz o kosztach stępowania kasacyjnego, w tym o kosztach
zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw. Zawarte w niej
proceduralne zarzuty kasacyjne polegające na kontestowaniu ustaleń faktycznych i
oceny dowodów, usuwały się spod weryfikacji kasacyjnej (art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Oznaczało to, że Sąd Najwyższy związany był ustaleniami faktycznymi i suwerenną
oceną zebranego w sprawie materiału dowodowego dokonaną przez Sądy obu
instancji (art. 39813
§ 2 k.p.c.), że skarżący nie jest niezdolny do pracy w stopniu
wymaganym do przyznania mu renty z tytułu niezdolności do pracy. Taka ocena nie
budzi żadnych wątpliwości, zwłaszcza w przypadku skarżącego, który był objęty
pełną procedurą przekwalifikowania zawodowego w okresie pobierania renty
szkoleniowej i uzyskał nowe kwalifikacje zawodowe, które może wykorzystać przy
poszukiwaniu odpowiedniego zatrudniania. Na aktualnym rynku pracy, któremu
towarzyszy znaczny stopień bezrobocia, trudności w znalezieniu adekwatnego do
możliwości zawodowych skarżącego zatrudnienia dotykają także innych osób, w
tym sprawnych zawodowo, co oznacza, że takie problemy nie stanowią kryterium
przysługiwania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Oczywiście wątpliwe okazało się twierdzenie skarżącego, jakoby praca w
charakterze magazyniera nie była równorzędną z zatrudnieniem w poprzednio
wyuczonej profesji murarza, której zresztą skarżący stale nie wykonywał, będąc
zatrudnionym między innymi przy pracy fizycznej drobiarza. Ponadto jednooczność
skarżącego nie powoduje ani nie powinna prowadzić do wykluczenia lub
dyskryminacji zawodowej osób dotkniętych takim schorzeniem, gdyż praktyka
pokazuje, że tak istotna jednostka chorobowa nie stanowi przeciwwskazań nawet
do wyczynowego uprawiania sportu zawodowego i to w dyscyplinie wymagającej
ostrości, refleksu i precyzyjnego widzenia (por. casus znanego reprezentanta Polski
w piłce ręcznej). Zważywszy w szczególności na młody wiek skarżący nie powinien
rezygnować z normalnej aktywności zawodowej, która ewidentnie sprzyja
środowiskowym procesom adaptacji psychofizycznej i społecznej osób dotkniętych
niepełnosprawnością zdrowotną, a której nie powinna pogłębiać bierność lub
pasywność zawodowa skarżącego.
W rozpoznawanej sprawie nie występowało zatem żadne istotne
zagadnienie prawne, ponieważ pojęcie częściowej niezdolności do pracy w
rozumieniu art. 12 ust. 1 i ust. 3 w związku z art. 57 ustawy o emeryturach i rentach
7
nie jest abstrakcyjną konstrukcją prawną, którą mógłby wyjaśnić jakikolwiek „kolejny
wysiłek orzeczniczy”, bez odniesienia przesłanek niezdolności do pracy do
konkretnego stanu faktycznego, który w rozpoznanej sprawie nie pozostawia
wątpliwości, że w efekcie przekwalifikowania zawodowego skarżący jest zdolny do
wykonywania pracy fizycznej na tzw. ogólnym rynku pracy, z ograniczeniami, które
nie dyskwalifikują go w jego stosunkowo młodym wieku (poniżej 40 lat) do
aktywnego wykonywania zatrudnienia zgodnie z ogólnym poziomem posiadanych
przezeń kwalifikacji i umiejętności zawodowych. W szczególności w aktach
pracowniczych skarżący dokumentował wykonywanie odpowiedniego zatrudnienia
na stanowisku magazyniera co prawda u pracodawcy o statusie zakładu pracy
chronionej, co nie wyklucza możliwości znalezienia odpowiedniego zatrudnienia w
normalnych warunkach pracy nawet na obiektywnie trudnym rynku pracy także dla
osób pełnosprawnych. Ważne jest to, że skarżący nie może obiektywnie twierdzić,
że jednooczność dożywotnio wykluczyła z możliwości zdobycia adekwatnego
zatrudnienia dostosowanego do jego zachowanej sprawności zawodowej, która
jako zachowana ogólna zdolność do pracy fizycznej nie wymagała ani nie wymaga
szczególnie lub nadmiernie specjalistycznych („wyrafinowanych”) kwalifikacji
zawodowych.
W ustalonych okolicznościach sprawy Sądy obu instancji należycie
wykazały, że skarżący, który w okresie pobierania renty szkoleniowej poddał się
przekwalifikowaniu zawodowemu, nie jest niezdolny do wykonywania pracy zgodnej
z uzyskanymi nowymi umiejętnościami (art. 12 ust. 1 i 3 oraz art. 57 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS), choćby na trudnym rynku pracy spotykały go
trudności w zdobyciu takiego zatrudnienia, ponieważ nie występują u niego istotne
przeciwwskazania (ograniczenia) zdrowotne do poszukiwania i podjęcia adekwatnej
pracy po przekwalifikowaniu zawodowym.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c.