Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 222/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. S.
przeciwko Skarbowi Państwa Nadleśnictwu Ż.
o rekompensatę i nagrodę pieniężną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 28 kwietnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w W. – Wydział VII Pracy wyrokiem z dnia z dnia 28 kwietnia
2011 r., po rozpoznaniu apelacji strony pozwanej Skarbu Państwa Nadleśnictwa Ż. od
wyroku Sądu Rejonowego w T. V Wydziału Pracy z dnia 9 grudnia 2010 r.
zasądzającego od strony pozwanej na rzecz powoda A. S. kwotę 21.500 zł brutto z
ustawowymi odsetkami od dnia 1 kwietnia 2010 r. do dnia zapłaty (pkt I wyroku),
oddalającego dalej idące powództwo (pkt II wyroku), oraz zasądzającego od strony
pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego (pkt III wyroku), zmienił ten wyrok w jego punkcie I i III, w ten sposób, że
powództwo oddalił oraz zasądził na rzecz powoda od strony pozwanej kwotę 2.280 zł
tytułem kosztów procesu.
W pozwie powód domagał się zasądzenia od strony pozwanej na jego rzecz
kwoty 21.500 zł tytułem rekompensaty w związku z przejściem na wcześniejszą
emeryturę oraz kwoty 1.150 zł premii wraz z ustawowymi odsetkami. Sąd Rejonowy
uznał, że sporne nagrody w wysokości 500 zł i 650 zł miały charakter uznaniowy, a
zatem nie miały charakteru roszczeniowego i powództwo w tym zakresie oddalił.
Natomiast uwzględnieniu podlegało, zdaniem Sądu, powództwo w części dotyczącej
rekompensaty w związku z przejściem powoda na emeryturę. Wskazał na regulację
Ponadzakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla Pracowników Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe z dnia 29 stycznia 1998 r. (zwanego dalej
puzp), która jest analogiczna do art. 921
§ 1 k.p. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem
Sądu Najwyższego i powszechnie przyjętą wykładnią takich unormowań przyjmuje, że
dla nabycia prawda do odprawy emerytalnej wystarcza związek czasowy pomiędzy
rozwiązaniem (lub ustaniem) stosunku pracy a przejściem na emeryturę, natomiast
nie jest istotna przyczyna rozwiązania umowy o pracę. Dla nabycia tego świadczenia
nie miało znaczenia to, że z powodu zastrzeżeń do pracy powoda został on zwolniony
z pracy, skoro po rozwiązaniu stosunku pracy przeszedł na emeryturę. Wobec
praktycznie powtórzonego unormowania art. 921
§ 1 k.p. w postanowieniu puzp
dotyczącym rekompensaty z tytułu przejścia na wcześniejszą emeryturę Sąd
pierwszej instancji powództwo uwzględnił.
W apelacji strona pozwana zarzuciła naruszenie spornego § 2 protokołu
dodatkowego nr 15 do puzp w związku z art. 9 k.p. przez błędną jego wykładnię i
3
przyjęcie, że wystarczającym do wykazania związku pomiędzy ustaniem stosunku
pracy a przejściem na emeryturę jest związek czasowy między tymi okolicznościami,
gdy w toku procesu wykazano, że ustanie stosunku pracy powoda nastąpiło w
związku z nienależytym świadczeniem przez niego pracy, a zatem ustanie stosunku
pracy powoda pozostawało w związku przyczynowym i funkcjonalnym z
nienależytym świadczeniem pracy przez powoda, a nie w wymaganym związku z
jego przejściem na emeryturę. Sąd drugiej instancji podzielił takie stanowisko,
uznając, że Sąd Rejonowy błędnie zinterpretował § 2 protokołu dodatkowego do
puzp, w brzmieniu: „stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę",
przyjmując za związek czasowy pomiędzy tymi okolicznościami. Zawarta w § 2
protokołu dodatkowego nr 15 do puzp stanowi, że „pracownikowi, którego stosunek
pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę w trybie art. 29 i art. 46 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz.U. Nr 39 poz. 353 z 2004 r. ze zm.) wypłaca się rekompensatę
pieniężną. Rekompensata, o której mowa w ust. 1 wynosi 500 zł za każdy pełny
miesiąc który pracownikowi pozostał do osiągnięcia wieku emerytalnego,
wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn”. Sporne postanowienie § 2
protokołu dodatkowego do puzp jest analogiczne z treścią art. 921
§ 1 k.p. i powinno
być podobnie interpretowane. Równocześnie jednak Sąd drugiej instancji wskazał,
że „mając na uwadze ustalenie Sądu Rejonowego, iż strona pozwana rozwiązała z
powodem umowę o pracę z uwagi na nienależyte wykonywanie przez niego
obowiązków” pracowniczych, należy podzielić zarzut apelacji, że ustanie stosunku
pracy powoda nastąpiło w związku przyczynowym i funkcjonalnym z nienależytym
świadczeniem przez niego pracy, a nie w związku z jego przejściem na emeryturę. A
zatem nie została spełniona druga z przesłanek spornego § 2 protokołu
dodatkowego nr 15. To, że powód po upływie okresu wypowiedzenia skorzystał z
dobrodziejstwa wcześniejszej emerytury „nie ma znaczenia dla wykładni § 2
protokołu dodatkowego nr 15 do puzp bowiem powód złożył wniosek do ZUS o
przyznanie wcześniejszej emerytury w dniu 3.11.2009 r., a decyzja przyznająca
świadczenie nosi datę 16.11.2009 r. Z całą więc pewnością łączący strony stosunek
pracy (który ustał na dzień 31.10.2009 r.) nie ustał w związku z przejściem powoda
na wcześniejszą emeryturę”. Ponadto, wbrew stanowisku Sądu Rejonowego, strona
4
pozwana wykazała, że sporna dodatkowa rekompensata została „wprowadzona w
celu zmniejszenia zatrudnienia przez zachęcanie pracowników do rozwiązywania
umów o pracę i przechodzenia na emeryturę przed ukończeniem 65 lat przez
mężczyzn w Lasach Państwowych. W przedsiębiorstwie strony pozwanej, ze
względu na konieczność przeprowadzania działań optymalizacyjnych w sposób
zabezpieczający możliwość sprawnego działania nadleśnictw w warunkach
zwiększających się zadań gospodarczych oraz w związku z istniejącym przerostem
zatrudnienia i stanowiskiem związków zawodowych (…) dla uzyskania wskaźników
właściwych zatrudnienia przy pomocy dobrowolnego (planowanego) przechodzenia
przez pracowników na wcześniejszą emeryturę. Zatem celem ustanowienia
rekompensaty pieniężnej było motywowanie pracowników uprawnionych do
wcześniejszej emerytury do rozwiązywania stosunków pracy z własnej inicjatywy.
Tymczasem powód nie rozwiązał umowy o pracę z własnej inicjatywy”.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: 1/ § 2 Protokołu dodatkowego Nr 15 do puzp przez
jego błędną wykładnię i przyjęcie, że przejście pracownika na wcześniejszą
emeryturę w wyniku bezprawnego rozwiązania z nim stosunku pracy
potwierdzonego prawomocnym wyrokiem sądowym już w następnym dniu po
rozwiązaniu z nim umowy o pracę nie jest ustaniem stosunku pracy w związku z
przejściem na emeryturę w trybie art. 29 i art. 46 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach. W skardze zarzucono też naruszenie prawa
procesowego, tj. art. 332 § 1 k.p.c. przez samodzielne ustalanie przyczyn
wypowiedzenia umowy o pracę z powodem, podczas gdy „ten sam Sąd w tym
samym składzie we wcześniejszym procesie wyrokiem z dnia 08 października
2009r., VII Pa 239/09, stwierdził, że stosunek pracy z powodem został przez
pozwanego rozwiązany z rażącym naruszeniem przepisów art. 30 § 4 k.p.
zasądzając na rzecz skarżącego odszkodowanie w oparciu o art. 45 § 1 k.p.”.
Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania jest
występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, „czy przejście
pracownika na wcześniejszą emeryturę w wyniku rozwiązania z nim stosunku
pracy z pogwałceniem art. 30 § 4 k.p. i art. 39 k.p. potwierdzonych prawomocnym
wyrokiem sądowym już w następnym dniu po ustaniu stosunku pracy jest tożsame
5
z ustaniem stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę w trybie art. 29 i
46 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, o którym mowa w § 2 załącznika Nr 15
do puzp?”. Ponadto skarga jest oczywiście uzasadniona - z uwagi na rażące i
oczywiste naruszenie przez Sąd Okręgowy § 2 załącznika Nr 15 do puzp oraz art.
332 § 1 k.p.c. Treść § 2 załącznika Nr 15 do puzp jest podobna do brzmienia art.
921
§ 1 k.p., który uznaje za wystarczający do nabycia odprawy emerytalnej
związek czasowy pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy a przejściem na
emeryturę. Skarżący podkreślił, że Sąd Okręgowy podzielił takie stanowisko w
zakresie dotyczącym przysługującej mu odprawy emerytalnej, oddalając apelację
pozwanego w tym zakresie wyrokiem z dnia 28.04.2011 r., VII Pa …/11, „w której
pozwany zaskarżył wyrok Sądu Rejonowego w T. z dnia 09.12.2010 r. sygnatura
akt V P - …/10, który zasądził na rzecz powoda odprawę w kwocie 35.512,80 zł
natomiast w sposób niezrozumiały zmienił wyrok Sądu Rejonowego w T. w
zakresie dotyczącym rekompensaty wypłaconej na podobnych zasadach jak
odprawa podając w uzasadnieniu, iż stosunek pracy powoda nie ustał w związku z
przejściem na emeryturę a w wyniku wypowiedzenia dokonanego przez
pracodawcę”.
W konsekwencji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i
zasądzenie dodatkowej rekompensaty w kwocie 21.500 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 1 kwietnia 2010 r. do dnia zapłaty, a także zasądzenie na jego
rzecz kosztów postępowania za obie instancje oraz za postępowanie przed Sądem
Najwyższym, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w W., z
pozostawieniem temu Sądowi do rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed
Sądem Najwyższym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy. Istotnie ten sam Sąd
drugiej instancji w tym samym składzie wyrokiem z dnia 8 października 2009 r., VII
Pa …/09, zasądził na rzecz tego samego powoda (skarżącego) odszkodowanie za
naruszające przepisy prawa wypowiedzenie umowy o pracę, które zostało
6
dokonane z naruszeniem art. 30 § 4 k.p., nie badając niewskazanych skarżącemu
przyczyn wypowiedzenia. W razie uwzględnienia odwołania od niezgodnego z
prawem wypowiedzenia umowy o pracę w szczególności z powodu pogwałcenia
art. 30 § 4 k.p., sąd pracy nie ma obowiązku poszukiwania ani oceny niepodanych
przecież pracownikowi przyczyn, które mogłyby uzasadniać niezgodne przecież z
przepisami prawa wypowiedzenie stosunku pracy. Taki stan rzeczy, a w
szczególności powaga rzeczy osądzonej wymienionym wyrokiem sprzeciwiały się
(wykluczały) niedopuszczalne poszukiwanie w kolejnym procesie tych samych
stron niewskazanych, wedle wyżej wymienionego prawomocnego wyroku,
przyczyn, które potencjalnie mogły uzasadniać wypowiedzenie skarżącemu
stosunku pracy, jeżeli za to niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy
skarżący na podstawie prawomocnego orzeczenia uzyskał odszkodowanie.
Równocześnie nie budzi wątpliwości, że w trakcie owego wygranego procesu
skarżący podjął decyzję o skorzystaniu z wcześniejszych uprawnień emerytalnych.
Wedle jego twierdzeń, w opisanej prawomocnie osądzonej sprawie skarżący
zmienił pierwotne żądanie uznania wypowiedzenia za bezskuteczne na
uwzględnione roszczenie odszkodowawcze, ponieważ wybrał - ze względu na
wywołany bezprawnym zwolnieniem z pracy konflikt z przełożonym - przejście na
wcześniejszą emeryturę. W konsekwencji jego stosunek pracy rozwiązał się z
dniem 31 października 2009 r. i już od następnego dnia po ustaniu stosunku pracy
(1 listopada 2009 r.) przyznano mu wcześniejszą emeryturę. W takich
okolicznościach sprawy wymagany do nabycia odprawy emerytalnej, którą Sądy
mu zasądziły, oraz do spornej dodatkowej rekompensaty pieniężnej, zanegowanej
zaskarżonym wyrokiem Sądu drugiej intencji, związek pomiędzy opisanym
ustaniem stosunku pracy skarżącego a jego wyborem i przejściem na
wcześniejszą emeryturę był oczywisty nie tylko dla celów nabycia odprawy
emerytalnej, ale również do nabycia dodatkowej rekompensaty pieniężnej w
oparciu o powielone brzmienie art. 921
k.p. w § 2 załącznika Nr 15 do puzp, który
dodatkowo motywował pracowników w wieku przedemerytalnym do korzystania z
możliwości przechodzenia na tzw. wcześniejsze emerytury w celu restrukturyzacji
zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych lasów państwowych.
7
W opisanych okolicznościach sprawy Sąd Najwyższy podzielił stanowisko
skarżącego, że nie ma żadnych podstaw ani uzasadnienia, aby pracownik, „z
którym rozwiązano stosunek pracy w okresie ochronnym i z rażącym naruszeniem
przepisów o wypowiadaniu umów o pracę” i który uzyskał odszkodowanie za
niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy, a następnie po rozwiązaniu
stosunku pracy przeszedł w następnym dniu na wcześniejszą emeryturę „został
ukarany pozbawieniem rekompensaty”. Ten stosunek pracy ustał z woli i wyboru
skarżącego w związku i w zrealizowanym zamiarze przejścia na wcześniejszą
emeryturę, przeto skarżący spełnił „układowe” przesłanki wymagane do nabycia
dodatkowej rekompensaty pieniężnej z tego tytułu w rozumieniu § 2 załącznika Nr
15 do puzp. W konsekwencji Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przejście
pracownika na emeryturę w związku z rozwiązaniem z nim stosunku pracy za
wypowiedzeniem, które prawomocnym wyrokiem sądu pracy, zasądzającym od
pracodawcy na rzecz pracownika odszkodowanie, zostało uznane za niezgodne z
przepisami prawa rozwiązanie stosunku pracy (art. 30 § 4 i art. 39 k.p. w związku z
art. 45 § 1 i art. 471
k.p.), wyklucza uznanie, że to niezgodne z prawem
wypowiedzenie nastąpiło z przyczyn zawinionych przez pracownika, co oznacza,
że bezprawnie zwolnionemu z pracy pracownikowi przysługuje dodatkowa
rekompensata pieniężna z tytułu ustania stosunku pracy w związku z przejściem
na emeryturę, na podstawie tego adekwatnego postanowienia układu zbiorowego
pracy. Dlatego orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.
/tp/