Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 477/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa V. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
- Spółki Komandytowo-Akcyjnej z siedzibą w Warszawie
przeciwko Miastu Stołecznemu Warszawa
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 17 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 10 lutego 2011 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 3600
(trzy tysiące sześćset) złotych tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
V. Spółka z o.o. Spółka Komandytowo - Akcyjna z siedzibą w Warszawie
domagała się zasądzenia od Gminy m.st. Warszawy kwoty 675 540,60 zł tytułem
odszkodowania wraz z odsetkami ustawowymi od tej kwoty liczonymi od
poszczególnych kwot od dat wskazanych w pozwie oraz zasądzenia kosztów
procesu.
Wyrokiem z dnia 29 czerwca 2010 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na
rzecz powódki kwotę 675 541 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 marca 2009 r.
do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałym zakresie oraz zasądził od
pozwanej na rzecz powódki kwotę 40 994 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Okręgowy ustalił, że powódka na podstawie decyzji Prezydenta m.st.
Warszawy z dnia 9 lutego 2000 r. nabyła z mocy prawa użytkowanie wieczyste
gruntu położonego w Warszawie przy ulicy W. 77 składającego się z działek
ewidencyjnych 28, 54, 55 i 56. W decyzji została ustalona trzyprocentowa stawka
z tytułu opłat za użytkowanie wieczyste gruntu. Decyzją Samorządowego Kolegium
Odwoławczego w Warszawie (SKO) z dnia 11 stycznia 2006 r. stwierdzono
nieważność decyzji Prezydenta m.st. Warszawy w części określającej wysokość
opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego gruntu, gdyż organ administracji
powinien zastosować jednoprocentową stawkę opłaty rocznej z tytułu użytkowania
wieczystego na podstawie art. 72 ust. 3 pkt 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 115, poz. 741 ze zm.). Następnie SKO
decyzją z dnia 11 grudnia 2006 r. stwierdziło nieważność decyzji z dnia 11 stycznia
2006 r., a decyzją z dnia 8 maja 2007 r. utrzymało w mocy decyzję z dnia
11 grudnia 2006 r. Wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 15
listopada 2007 r. zostały uchylone decyzje z dnia 8 maja 2007 r. i z dnia 11 grudnia
2006 r., a Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 7 stycznia 2009 r. oddalił
skargę kasacyjną pozwanej. Ostatecznie zatem pozostała w obrocie decyzja SKO z
dnia 11 stycznia 2006 r. Decyzją SKO z dnia 12 lipca 2006 r. odmówiono powódce
przyznania odszkodowania. Powódka dnia 28 grudnia 2001 r. zbyła prawo
3
użytkowania wieczystego na rzecz „S.” spółki z o.o. Opłata za użytkowanie
wieczyste gruntu w 2000 r. została ustalona, przy przyjęciu trzyprocentowej stawki,
na kwotę 428 369 zł. Przy przyjęciu stawki jednoprocentowej opłata powinna
wynosić 142 789,66 zł. Powódka za 2000 rok uiściła kwotę 100 000 zł w dniu 4
października 2000 r., a następnie dnia 7 lutego 2002 r. kwotę 328 369 zł. Opłata za
2001 rok została przez pozwaną ustalona na kwotę 428 369 zł i w takiej wysokości
została uiszczona dnia 7 lutego 2002 r., podczas gdy powinna być uiszczona do
dnia 31 marca 2001 r. Gdyby przyjąć jednoprocentową stawkę w 2001 roku,
powódka powinna uiścić kwotę 142 789,66 zł.
W ocenie Sądu Okręgowego powództwo było zasadne, z wyjątkiem tej
części, która obejmowała żądanie odsetek za okres poprzedzający doręczenie
pozwu, tj. przed dniem 26 marca 2009 r. Podstawę prawną dochodzonego
roszczenia stanowi art. 4171
§ 2 k.c. Ustalając wysokość odszkodowania, Sąd
Okręgowy przyjął, że powódka powinna łącznie uiścić na rzecz pozwanej tytułem
opłaty za użytkowanie wieczyste kwotę 351 863,01 zł, uiściła zaś kwotę 1 056 738
zł. Różnica wynosi więc kwotę 704 857 zł, która stanowi szkodę powódki. Jednakże
wobec tego, że wartość roszczenia została przez powódkę ustalona na kwotę
675 540,60 zł, to z uwagi na wynikający z art. 321 k.p.c. zakaz orzekania ponad
żądanie zasądzeniu podlegała ta właśnie kwota. Jednocześnie Sąd Okręgowy
uznał za niezasadne żądanie odsetek szczegółowo wymienionych w pozwie,
stwierdzając, że pozwana była w zwłoce od dnia 26 marca 2009 r., tj. od dnia
doręczenia odpisu pozwu. Brak jest zatem podstaw do obciążania jej odsetkami za
wcześniejszy okres.
Powódka wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego, zaskarżając go
w części oddalającej powództwo.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 10 lutego 2011 r. oddalił apelację i zasądził
od powódki na rzecz pozwanej kwotę 5 400 zł tytułem kosztów postępowania
apelacyjnego. Podkreślił, że wystąpienie przez powódkę w postępowaniu
apelacyjnym z żądaniem zasądzenia na jej rzecz dodatkowej kwoty 526 709,70 zł,
stanowiącej sumę skapitalizowanych odsetek żądanych w pozwie, było
niedopuszczalne. Podzielił pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w postanowieniu z
4
dnia 17 czerwca 1999 r., I PZ 24/99 (OSNP 2000, nr 21, poz. 791), że kapitalizacja
odsetek sprawia, iż stają się one roszczeniem głównym w pojęciu art. 20 k.p.c., co
z kolei oznacza, że domaganie się ich w tej formie dopiero w apelacji stanowi
wystąpienie z nowym roszczeniem w rozumieniu art. 383 k.p.c. i z mocy tego
przepisu jest niedopuszczalne. Sąd Apelacyjny uznał też, że chybiony jest zarzut
naruszenia art. 233 k.p.c. w aspekcie pominięcia dowodu z wezwania do zapłaty z
dnia 21 kwietnia 2006 r. Prawidłowe postawienie takiego zarzutu wymaga
wskazania konkretnego dowodu przeprowadzonego w sprawie, którego zarzut ten
dotyczy i podania, w czym skarżący upatruje wadliwą jego ocenę, samo zaś
zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału nie
stanowi o naruszeniu art. 233 § 1 k.p.c. Naruszeniem tego przepisu nie jest
pominięcie przez Sąd Okręgowy przy wyrokowaniu określonej okoliczności
faktycznej, nawet jeżeli strona uważa ją za okoliczność istotną dla rozstrzygnięcia
sprawy. Taką okolicznością w niniejszej sprawie nie było w szczególności
sformułowanie przez stronę powodową powoływanego pisma zawierającego
wezwanie, skoro nie wynikała z niego i z oczywistych przyczyn wynikać nie mogła
data doręczenia tego pisma adresatowi. W niniejszej sprawie, z uwagi na brak
innych dowodów w tym zakresie, Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że skuteczne
wezwanie do zapłaty objętego pozwem świadczenia pieniężnego z tytułu
odszkodowania nastąpiło z chwilą doręczenia pozwu tj. w dniu 26 marca 2009 r.
Skoro termin spełnienia tego świadczenia nie był wcześniej oznaczony ani nie
wynikał z właściwości zobowiązania, więc stosownie do art. 455 k.c. powinno być
ono spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.
Na podstawie zaś art. 481 § 1 k.c. powódka jako wierzyciel mogła żądać odsetek
za czas opóźnienia od tej daty niezależnie od poniesionej szkody, i to nawet
wówczas, gdyby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik
odpowiedzialności nie ponosi. W ocenie Sądu Apelacyjnego, brak było podstaw do
uzupełnienia postępowania dowodowego w niniejszej sprawie w sposób
postulowany przez powódkę, skoro nie zachodziły żadne przeszkody,
by na wskazane w apelacji „nowe” fakty i dowody strona powodowa powołała się
przed wydaniem zaskarżonego wyroku (art. 381 k.p.c.).
5
Powódka wniosła skargę kasacyjną, w której zaskarżyła wyrok Sądu
Apelacyjnego w części oddalającej powództwo o zasądzenie odsetek ustawowych
od kwoty 675 540,60 zł od dnia 3 lutego 2006 r. i dotyczącej rozstrzygnięcia
o kosztach w instancji odwoławczej, zarzucając naruszenie przepisów prawa
materialnego, mianowicie art. 455 i art. 481 k.c., art. 61 i ponownie art. 455 i 481
k.c. oraz 48a ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 czerwca 2003 r. - Prawo pocztowe (jedn.
tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 189, poz. 1159 ze zm.), a także naruszenie przepisów
prawa procesowego, mianowicie art. 236 w związku z art. 240 i art. 233 k.p.c., art.
252 w związku z art. 244 k.p.c., art. 45 ustawy - Prawo pocztowe i art. 6 k.c., art.
231 k.p.c. w związku z art. 48a ust. 1 pkt 2 ustawy - Prawo pocztowe, art. 232 k.p.c.
i art. 6 k.c., art. 381 k.p.c., art. 210 § 2 k.p.c., art. 212 § 2 k.p.c., art. 385 w związku
z art. 233 k.p.c., art. 328 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. oraz ponownie art. 231
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W niniejszej sprawie okolicznością bezsporną jest odpowiedzialność
odszkodowawcza pozwanej związana z wydaniem nieważnej decyzji
administracyjnej. Istota sporu sprowadza się zaś do tego, w jakim dniu stało
się wymagalne roszczenie odszkodowawcze powódki dochodzone od pozwanej:
w dniu 11 stycznia 2006 r. (stwierdzenie przez SKO nieważności decyzji
Prezydenta m.st. Warszawy w części określającej wysokość opłaty rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego gruntu), w bliżej nieokreślonym dniu doręczenia pozwanej
wezwania do zapłaty z dnia 21 kwietnia 2006 r. czy też w dniu 26 marca 2009 r.,
tj. w dniu doręczenia pozwanej odpisu pozwu. Podniesione w skardze kasacyjnej
liczne zarzuty naruszenia prawa materialnego i przepisów postępowania zmierzają
do wykazania, że, po pierwsze, wymagalność roszczenia odszkodowawczego,
dochodzonego od jednostki samorządu terytorialnego z tytułu wydania przez nią
nieważnej decyzji administracyjnej nie jest uzależniona od wezwania jej do zapłaty,
oraz, po drugie, że takie zostało pozwanej skutecznie doręczone.
Przede wszystkim należy podkreślić, że zarzuty naruszenia art. 61, art. 455
i art. 481 k.c., art. 48a ust. 1 pkt 2 ustawy - Prawo pocztowe oraz licznych
przepisów postępowania, odnoszące się do wykazania skuteczności doręczenia
6
pozwanej wezwania do zapłaty z dnia 21 kwietnia 2006 r., są niedopuszczalne.
Dotyczą bowiem ustalenia faktów lub oceny dowodów, zatem - zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c. – nie mogą być podstawą skargi kasacyjnej.
W niniejszej sprawie podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej
pozwanej gminy m.st. Warszawy stanowią obecnie już nieobowiązujące przepisy
art. 160 k.p.a., zważywszy, że – w nawiązaniu do uchwały pełnego składu Izby
Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., III CZP 112/10 (OSNC 2011,
nr 7-8, poz. 75) – szkoda została wyrządzona ostateczną decyzją administracyjną
wydaną przed dniem 1 września 2004 r., mianowicie dnia 9 lutego 2000 r., zaś jej
nieważność została stwierdzona dnia 11 stycznia 2006 r. Skarżąca pomija
natomiast okoliczność, że później toczyło się postępowanie administracyjne
i sądowo-administracyjne w sprawie ważności decyzji z dnia 11 stycznia 2006 r.
Ostatnio wymieniona decyzja pozostaje w obrocie, co jednakże ostatecznie wynika
dopiero z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 7 stycznia 2009 r.
Przed tym dniem oczywiście trudno było mówić o nieważności decyzji Prezydenta
m.st. Warszawy z dnia 9 lutego 2000 r. w części dotyczącej ustalenia
trzyprocentowej stawki z tytułu opłat za użytkowanie wieczyste gruntu,
a w konsekwencji również o wymagalności roszczenia odszkodowawczego.
Dopiero bowiem ostateczna decyzja nadzorcza stwierdzająca nieważność pozwala
na dochodzenie roszczeń odszkodowawczych i wszczęcie odpowiedniego
postępowania sądowego. Wraz z taką decyzją powstaje wymagany przez ustawę
stan złożony z kilku zdarzeń, mianowicie wydania ostatecznej decyzji
administracyjnej nieważnej, wystąpienia szkody w wyniku jej wydania oraz wydania
ostatecznej decyzji nadzorczej, stwierdzającej nieważność decyzji wyrządzającej
szkodę. Zagadnienie to, wcześniej sporne w orzecznictwie Sądu Najwyższego,
zostało ostatecznie wyjaśnione w powołanej wyżej uchwale pełnego składu Izby
Cywilnej z dnia 31 marca 2011 r.
Okoliczność, że w niniejszej sprawie mają zastosowanie przepisy art. 160
k.p.a., a pozwaną jest jednostka samorządu terytorialnego, a więc podmiot
publiczny, nie zmienia faktu, że do odpowiedzialności gminy m.st. Warszawy,
związanej z wyrządzeniem szkody przez wydanie decyzji, której nieważność
później stwierdzono, mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego,
7
z wyłączeniem art. 418 (art. 160 § 2 k.p.a.). Znajdują tu zatem zastosowanie
również ogólne reguły dotyczące wymagalności roszczeń odszkodowawczych,
w tym wynikające z art. 455 i art. 481 k.c.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.
jw