Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 490/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Grzegorz Misiurek
w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej "Z." w E.
przeciwko K. N. i A. N.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 22 czerwca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną
Uzasadnienie
2
Spółdzielnia Mieszkaniowa „Z.” w E. w pozwie wniesionym 9 lipca 2010 r.
domagała się zasądzenia od pozwanych K. i A. N. kwoty 62.743,30 złotych z
ustawowymi odsetkami tytułem bezumownego korzystania, w okresie od stycznia
2003 r. do 30 kwietnia 2007 r., z należącego do powódki lokalu mieszkalnego
położonego w E. przy ul. K.[…]. Jako podstawę prawną powództwa powódka
wskazała art. 18 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie prawa lokatorów,
mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (jedn. tekst Dz. U. z
2005 r., Nr 31, poz. 266 ze zm. – dalej jako u.o.p.l.).
Wyrokiem z dnia 3 lutego 2011 r. Sąd Rejonowy uwzględnił podnoszony
przez pozwane zarzut przedawnienia roszczenia i oddalił powództwo. Zdaniem
tego Sądu, roszczenie powódki, dochodzone na podstawie art. 225 w związku z
art. 224 § 2 k.c., uległo przedawnieniu ze względu na upływ trzyletniego terminu
przewidzianego w art. 118 k.c. dla roszczeń związanych z działalnością
gospodarczą
Sąd Okręgowy oddalając wyrokiem z dnia 22 czerwca 2011 r. apelację
powódki podkreślił, że Sąd pierwszej instancji zastosował wadliwą podstawę
prawną roszczenia odszkodowawczego Spółdzielni, skierowanego przeciwko
osobie zajmującej lokal bez tytułu prawnego, obejmującego równowartość czynszu.
W ocenie Sądu Okręgowego, podstawę tę stanowi art. 18 ust. 1 i 2 u.o.p.l., a nie
przepisy regulujące roszczenia uzupełniające właściciela. Powodowej Spółdzielni
służyło na tej podstawie roszczenie o odszkodowanie płatne co miesiąc, co
w ocenie Sądu w oczywisty sposób określa okresowy charakter świadczeń
należnych Spółdzielni. Skoro pozew został wniesiony 9 lipca 2010 r., a nie
powoływano się na żadną okoliczność usprawiedliwiającą zawieszenie lub przerwę
biegu przedawnienia, to świadczenia za kwiecień 2007 r. i wcześniejsze okresy
uległo przedawnieniu na podstawie art. 118 k.c. w terminie właściwym dla roszczeń
o świadczenia okresowe.
Powodowa Spółdzielnia wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu
Okręgowego. Oparła ją na naruszeniu prawa materialnego przez błędną wykładnię
art. 118 k.c. wskutek uznania, że odszkodowanie określone w art. 18 ust. 1 u.o.p.l.
3
jest świadczeniem okresowym i dla roszczeń z tego tytułu termin przedawnienia
wynosi trzy lata.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Ze względu na ograniczenie rozpoznania skargi kasacyjnej do granic jej
podstaw (art. 39813
§ 1 k.p.c.) pozostaje jedynie do rozstrzygnięcia, czy roszczenie
o świadczenie określone w art. 18 ust. 1 u.o.p.l. przedawnia się w terminie
trzyletnim przewidzianym w art. 118 k.c. i właściwym dla świadczeń okresowych.
Artykuł 18 ust. 1 i 2 u.o.p.l., przyjęty za podstawę rozstrzygnięcia przez Sąd
drugiej instancji, co nie jest kwestionowane w skardze kasacyjnej, reguluje
szczególną odpowiedzialność odszkodowawczą byłego lokatora zajmującego lokal
bez tytułu prawnego. Odpowiedzialność tę kwalifikuje się jako odpowiedzialność ex
contractu, opartą na zasadach art. 471 k.c., za naruszenie obowiązku zwrotu lokalu
po wygaśnięciu tytułu prawnego do korzystania z niego, zmodyfikowaną
postanowieniami dotyczącymi wysokości (odpowiadającej wysokości czynszu – art.
18 ust. 1 u.o.p.l.) i sposobu spełniania (co miesiąc – art. 18 ust. 1 u.o.p.l.)
świadczenia odszkodowawczego. Natomiast hipotezą art. 18 ust. 3 u.o.p.l. objęte
są przypadki, kiedy sąd, wobec osób uprawnionych do lokalu zamiennego albo
socjalnego, orzekł o wstrzymaniu wykonania opróżnienia lokalu do czasu
przedstawienia im takiego lokalu. Ponieważ zachowania osób zajmujących lokal
mieszkalny uprawnionych do lokalu socjalnego lub zamiennego do czasu
dostarczenia tych lokali nie można uznać za działanie bezprawne, pomimo użytego
w ustawie (art. 18 ust. 3) sformułowania, że osoby uprawnione do lokalu
zamiennego lub socjalnego „opłacają odszkodowanie”, w orzecznictwie Sądu
Najwyższego wskazuje się, że byłego lokatora i właściciela łączy szczególnego
rodzaju stosunek zobowiązaniowy, którego treścią jest zapewnienie właścicielowi
określonego, również płatnego periodycznie (co miesiąc - art. 18 ust. 1 u.o.p.l.),
wynagrodzenia za dalsze korzystanie z lokalu (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z
dnia 7 grudnia 2007 r., III CZP 121.07, OSNC 2008/12/137 oraz wyrok z dnia 19
czerwca 2008 r., V CSK 31/08, OSNC-ZD, 2009/10/12).
Do obu uregulowanych w art. 18 ust. 2 i 3 u.o.p.l. obowiązków byłego
lokatora ma zastosowanie art. 18 ust. 1 u.o.p.l. przewidujący miesięczną płatność
świadczeń, określonych zbiorczo jako świadczenia odszkodowawcze. Poza tym
4
zakresem pozostaje uzupełniające odszkodowanie przewidziane w art. 18 ust. 2
zdanie drugie u.o.p.l., którego właściciel może dochodzić na ogólnych zasadach.
Powódka nie dochodziła jednak odszkodowania tego rodzaju.
Kwestie dotyczące odszkodowania za zajmowanie lokalu bez tytułu
prawnego były podobnie uregulowane w art. 17 ustawy z dnia 10 kwietnia 1974 r.
Prawo lokalowe (jedn. tekst Dz. U. z 1988 r., Nr 30, poz. 165 ze zm. dalej jako
pr.lok.) w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 1988 r. (art. 1 pkt 12, 11),
który nakładał na osoby korzystające bez tytułu prawnego z lokalu obowiązek
opłacania wynagrodzenia miesięcznego według stawki czynszu określonej dla tego
lokalu lub w szczególnych okolicznościach w wysokości jej wielokrotności. Na brak
odpowiednich uregulowań ustawowych, pozwalających uznać, że należności za
korzystanie z lokalu po wygaśnięciu stosunku najmu mają charakter okresowy,
zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uchwale podjętej dnia 18 kwietnia 1974 r.
w sprawie III CZP 20/74 (OSNC1974/12/208) przyjmując, że należności te nie
stanowią świadczeń okresowych w rozumieniu art. 118 k.c. Do art. 17 pr. lok.
mówiącego o „miesięcznej” zapłacie nawiązał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
uchwały z dnia 7 stycznia 1998 r. w sprawie III CZP 62/97 (OSNC 1998/6/91)
wskazując, że z uwagi na cel art. 18 ust. 3 ustawy z dnia z dnia 2 lipca 1994 r.
o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych (jedn. tekst Dz. U.
z 1998 r., Nr 120, poz. 787 ze zm. dalej jako u.o.n.l.) trzeba przyjąć, że od dnia
wyrokowania do dnia opróżnienia lokalu zasądzone odszkodowanie powinno
przybierać postać świadczeń okresowych i roszczenie z tego tytułu przedawnia się
w terminie właściwym dla świadczeń okresowych (art. 118 k.c.). Podobnie Sąd
Najwyższy ocenił przewidziane w art. 33 ust. 1 u.o.n.l. odszkodowanie, uznając, że
przez użycie w tym przepisie częstotliwej formy, że najemca powinien „uiszczać”
odszkodowanie w wysokości odpowiadającej czynszowi, jaki powinien był płacić,
gdyby nie wytoczono powództwa o rozwiązanie najmu i nakazanie przez sąd
opróżnienia lokalu, zasądzone świadczenie powinno przybierać, wzorem czynszu,
postać świadczeń okresowych z terminem przedawnienia właściwym dla tych
świadczeń. Kontynuacją tych rozwiązań jest art. 18 ust. 1 u.o.p.l.
5
Według przyjmowanych w piśmiennictwie kryteriów świadczenie jest
okresowe, jeżeli polega na periodycznym dawaniu uprawnionemu w czasie trwania
określonego stosunku prawnego pieniędzy lub rzeczy oznaczonych co do gatunku,
których ogólna ilość nie jest z góry określona. Taki charakter mają dochodzone
przez powódkę świadczenia określone w art. 18 ust. 1 u.o.p.l., które zgodnie
z postanowieniami ustawy, osoba zajmująca lokal obowiązana jest uiszczać
miesięcznie, aż do czasu opuszczenia lokalu. Nadanie przewidzianym w art. 18
ust. 1 u.o.p.l. świadczeniom odszkodowawczym charakteru świadczeń okresowych,
uzasadnia zastosowanie do ich dochodzenia, właściwego dla nich, trzyletniego
terminu przedawnienia przewidzianego w art. 118 k.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną powódki.