Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 442/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania W. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 23 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 sierpnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 9
sierpnia 2011 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 18 stycznia 2011 r. w ten sposób, że oddalił odwołanie
ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 1 marca
2010 r., odmawiającej W. M. prawa do emerytury w wieku obniżonym w związku z
niewykazaniem co najmniej 15 lat zatrudnienia w warunkach szczególnych.
Sąd odwoławczy wskazał, że ze zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego wynika, że w okresie pracy w Wojskowym Instytucie Łączności
ubezpieczony zajmował kolejno stanowiska: ucznia praktycznej nauki zawodu (od 1
września 1963 r. do 30 czerwca 1966 r.), telemechanika (od 1 sierpnia 1966 r. do
15 września 1976 r.), zestrajacza urządzeń elektrycznych (od 16 września 1976 r.
do 30 czerwca 1977 r.), elektronika (od 1 lipca 1977 r. do 30 listopada 1988 r.) oraz
technika elektronika obwodów magnetycznych (od 1 grudnia 1988 r. do 14
października 1989 r.). Praca odwołującego się polegała na lutowaniu lutownicą
stopem ołowiowo – cynowym. Charakter tej pracy uległ jednak zmianie, odkąd
ubezpieczony ukończył Technikum Mechaniczne (czerwiec 1977 r.) i w związku z
tym został przeniesiony na stanowisko elektronika (1 lipca 1977 r.). Od tej chwili W.
M. zajmował się sprawdzaniem poprawności wykonania płytek przez innych
pracowników oraz poprawianiem gotowych już obwodów. Otrzymany obwód
przylutowywał do urządzenia, sprawdzał, a jeżeli była taka potrzeba – poprawiał, a
w końcu go odlutowywał. W ocenie Sądu drugiej instancji tego rodzaju charakter
pracy odwołującego się od dnia 1 lipca 1977 r. do dnia rozwiązania stosunku pracy
z Wojskowym Instytutem Łączności uniemożliwia zaliczenie tego okresu do pracy w
warunkach szczególnych, określonej - w stanowiącym załącznik do rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.; dalej jako: rozporządzenie) - wykazie A, dziale III, poz. 83 jako
praca polegająca na lutowaniu płyt, blach i przewodów ołowianych oraz metali
nieżelaznych. Stosownie bowiem do treści § 2 ust. 1 rozporządzenia, okresami
pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach wynikających z jego
3
przepisów są okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku
pracy. Tym samym, ażeby zaliczyć wnioskodawcy do pracy w warunkach
szczególnych okres zatrudnienia od 1 lipca 1977 r. należałoby ustalić, że lutowanie
płyt, blach i przewodów ołowianych oraz metali nieżelaznych wykonywał w pełnym
wymiarze czasu pracy. Skoro zaś w spornym okresie ubezpieczony zajmował się
także sprawdzaniem płytek wykonanych przez innych pracowników, to nie
możliwości uznania, że wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy pracę
polegającą wyłącznie na lutowaniu. Bez uwzględnienia spornego okresu pracy
przypadającego od dnia 1 lipca 1977 r. wnioskodawca nie legitymuje się
wymaganym przez art. 184 ust. 1 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.: dalej jako: ustawa emerytalna) 15
– letnim okresem pracy w warunkach szczególnych, wobec czego wyrok Sądu
Okręgowego przyznający mu prawo do emerytury był nieprawidłowy.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego ubezpieczony zarzucił
naruszenie § 2 ust. 1 rozporządzenia przez błędną wykładnię i błędne
zastosowanie, polegające na przyjęciu, że nawiązany przez skarżącego stosunek
pracy nie mieści się w kategorii pracy w szczególnych warunkach, ponieważ oprócz
czynności polegających na lutowaniu cyną zajmował się on także sprawdzaniem
płytek wykonanych przez innych pracowników, a przez to nie był zatrudniony przy
pracy w warunkach szczególnych w pełnym wymiarze, a także naruszenie art. 233
k.p.c. przez dowolną ocenę zgromadzonego w sprawie materiału, w tym w
szczególności poprzez ustalenie, że wykonywanie czynności kontrolnych przez
skarżącego nie odbywało się w warunkach szczególnych.
Opierając skargę na takich podstawach, ubezpieczony wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy przez zmianę tego wyroku
oraz uwzględnienie odwołania od decyzji organu rentowego wraz z kosztami
postępowania, ewentualnie o uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. uchyla się spod rozważań w postępowaniu
kasacyjnym, gdyż zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c., podstawą skargi nie mogą być
zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów.
Skarga kasacyjna zasługuje jednak na uwzględnienie, bowiem trafne są
zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Zawarty w przepisach przejściowych ustawy emerytalnej art. 184 dotyczy
tych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy w dniu wejścia
ustawy w życie (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach
dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla
kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym
mowa w art. 27 (co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn).
Takim ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego
w art. 32 ustawy pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu
emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na
rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na
dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku
ubezpieczonego będącego pracownikiem. Za dotychczasowe przepisy należy
uważać przepisy rozporządzenia, do którego załącznik stanowi wykaz A, który w
dziale XIV poz. 24 wymienia kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i
usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako
podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. W odniesieniu do stanu
faktycznego niniejszej sprawy chodzi tu o dozór nad pracami wymienionymi w
dziale III wykazu A, poz. 83 (lutowanie płyt, blach i przewodów ołowianych oraz
metali nieżelaznych). Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej, za pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych
przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu
uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na
bezpieczeństwo własne i otoczenia. Za taką pracę został uznany w wykazie A
dozór inżynieryjno-techniczny nad pracami wykonywanymi w warunkach
5
zagrażających zdrowiu, jakimi są prace przy lutowaniu. Nie budzi wątpliwości w
świetle ustaleń faktycznych, że w spornym okresie ubezpieczony wykonywał dozór
techniczny nad pracami przy lutowaniu wykonywanymi przez innych pracowników.
Wbrew stanowisku Sądu Apelacyjnego, charakteru pracy w szczególnych
warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu nie odbiera więc
zatrudnieniu wnioskodawcy w okresie od 1 lipca 1977 r. to, że „zajmował się także
sprawdzaniem płytek wykonanych przez innych pracowników”. Praca w warunkach
szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na
niekorzystne dla zdrowia czynniki, co wynika wprost z treści art. 32 ust. 2 ustawy
emerytalnej. Motyw przyświecający ustawodawcy w obniżeniu wieku emerytalnego
opiera się zatem na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach
przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba
wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni
(por. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 stycznia 2000 r.,
K 18/99, OTK ZU 2000 nr 1, poz. 1). Możliwość wcześniejszego uzyskania
emerytury uzasadniona jest zatem względami interesu indywidualnego pracownika,
który wykonuje pracę w warunkach szczególnie negatywnie wpływających na stan
jego zdrowia. Skoro zaś pracą w szczególnych warunkach jest wykonywanie
bezpośredniego nadzoru nad pracami wymienionymi w dziale III poz. 83 wykazu A,
to nie ma żadnych przesłanek do stwierdzenia, że łączenie w ramach dobowego
wymiaru czasu pracy czynności nadzorczych z bezpośrednim wykonywaniem tych
prac, odbiera zatrudnieniu wnioskodawcy charakter pracy wykonywanej stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu § 2 ust. 1
rozporządzenia. Nie ma bowiem wątpliwości, że wykonując w taki sposób swoje
obowiązki pracownicze, stale był narażony na szkodliwe dla zdrowia czynniki,
prowadzące do obniżenia wydolności organizmu, co jest podstawową przesłanką
obniżenia wieku emerytalnego. Jak zaś wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
4 czerwca 2008 r., II UK 306/07 (OSNP 2009 nr 21 – 22, poz. 290), z przywileju
przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, przysługującego
pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze, mogą korzystać wyłącznie pracownicy, którzy byli rzeczywiście
zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach
6
pracy. Nie jest więc dopuszczalne uwzględnianie do okresów pracy w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym
wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej
miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika, z
czego a contrario wynika, że mogą i powinny być uwzględnione takie równocześnie
wykonywane czynności, które miały szkodliwy wpływ na zdrowie zatrudnionego, bo
zostały uznane przez ustawodawcę za pracę w warunkach szczególnych.
Z tych względów skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie, wobec
czego Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 39821
w
związku z art. 108 § 2 k.p.c.).