Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 269/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku J. F. i B. J.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej F. Sp. z o.o. G. S.
o przeniesienie odpowiedzialności za zaległe składki spółki na członka zarządu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 czerwca 2012 r.,
skarg kasacyjnych wnioskodawców od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 kwietnia 2011 r.,
oddala skargi kasacyjne.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2011 r. Sąd Apelacyjny III Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację wnioskodawców B. J. i J. F. od wyroku
Sądu Okręgowego z dnia 2 lipca 2010 r., którym zmienił zaskarżone przez
2
wnioskodawców decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 września
2008 r., stwierdzające, że wnioskodawcy jako członkowie zarządu F. Sp. z o.o.
ponoszą odpowiedzialność za powstałe zaległości w zapłacie składek na
ubezpieczenia społeczne za okresy: czerwiec 2004 r. oraz sierpień 2004 r. -
czerwiec 2005 r. w kwocie 297.254,38 zł, wraz z odsetkami obliczonymi na dzień
12 września 2008 r. w wysokości 141.462,00 zł, w ten sposób, że ustalił, iż
wnioskodawcy nie odpowiadają za zobowiązania Spółki za sierpień 2004 r. (punkt I
wyroku) oraz oddalił odwołania wnioskodawców w pozostałej części (punkt II
wyroku).
W sprawie tej ustalono, że J. F. jako prezes zarządu i B. J. jako członek
zarządu tworzyli zarząd istniejącej od 2002 r. F. Sp. z o.o., której kapitał zakładowy
wynosił 50.000 zł. W dniu 25 lipca 2005 r. nadzwyczajne zgromadzenie
wspólników tej Spółki podjęło uchwałę o podwyższeniu kapitału zakładowego do
850.000 zł „w celu spłaty zobowiązań Spółki wobec wierzycieli, w szczególności
wobec ZUS i pracowników”. Udziały w tym kapitale nabył i objął w całości G. S.,
pokrywając je wkładem pieniężnym. Po odwołaniu wnioskodawców z pełnionych
przez funkcji, organ rentowy decyzji z dnia 8 sierpnia 2007 r. ustalił, że Spółka nie
opłaciła składek na ubezpieczenia. Na 3 sierpnia 2007 r. wysokość zobowiązań z
tytułu nieopłaconych składek wynosiła: na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych za
następujące okresy: czerwiec 2004 r. oraz wrzesień - grudzień 2004 r. i marzec -
sierpień 2005 r. w kwocie 360.119,54 zł plus odsetki w wysokości 107.125,00 zł;
na Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego za okresy: grudzień 2004 r. - luty 2005 r.
i lipiec - sierpień 2005 r. w kwocie 47.863,06 zł plus odsetki w wysokości 13.016 zł;
na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za
okresy: grudzień 2004 r. - styczeń 2005 r. i czerwiec - sierpień 2005 r. w kwocie
19.591,15 zł plus odsetki w wysokości 5.333 zł, wraz z odsetkami od kwoty
głównej do dnia zapłaty. Stwierdzone zadłużenie powstało w okresie, gdy
członkami zarządu byli wnioskodawcy. W związku z umorzeniem przez Naczelnika
III Urzędu Skarbowego postępowania egzekucyjnego z rachunku bankowego F.
sp. z o.o., z uwagi na jego bezskuteczność oraz bezskutecznymi próbami
egzekucji należności przez ZUS z tego rachunku bankowego, organ rentowy
wszczął postępowanie przeciwko wnioskodawcom, zawiadamiając ich o tym 4
3
sierpnia 2008 r. W dniu 16 września 2008 r. organ rentowy wydał obie zaskarżone
decyzje na podstawie art. 118 § 1 i art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm., zwanej
dalej Ordynacją podatkową). Stwierdzały one odpowiedzialność wnioskodawców
za powstałą zaległość w zapłacie składek na ubezpieczenia społeczne za okresy:
czerwiec 2004 r., sierpień 2004 r. - czerwiec 2005 r. w kwocie 297.254,38 zł plus
odsetki obliczone na dzień 12 września 2008 r. w wysokości 141.462,00 zł. W
odwołaniach od tych decyzji wnioskodawcy twierdzili, że nie ponoszą
odpowiedzialności na podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej oraz że zaległość
za sierpień 2004 r. została ustalona „z przekroczeniem granic decyzji dotyczącej
odpowiedzialności samej Spółki”.
Sąd Okręgowy uwzględnił wniesione odwołania w części dotyczącej
zaległości za sierpień 2004 r. (punkt I wyroku), ale oddalił niezasadne odwołania w
pozostałym zakresie (punkt II wyroku). W odniesieniu do spornej okoliczności
ustalenia, czy zadłużenie Spółki wobec ZUS, w szczególności za sierpień 2004 r.
istnieje i w jakiej wysokości, Sąd Okręgowy wskazał, że powołana w spawie biegła
z zakresie księgowości „ustosunkowała się do dokumentacji ubezpieczeniowej F.
sp. z o. o., wskazując wysokość zadłużenia w/w spółki oraz sposoby
zaksięgowania wpłat” oraz w sposób jednoznaczny i niebudzący wątpliwości
uzasadniła, że dokonane przez pozwanego obliczenia zaległych składek, za
wyjątkiem ustaleń za miesiąc sierpień 2004 r. były prawidłowe. W konsekwencji
Sąd zmienił zaskarżone decyzje w tym zakresie i ustalił, że wnioskodawcy nie
ponoszą odpowiedzialności za należności składkowe za sierpień 2004 r., ponieważ
za ten miesiąc została zadeklarowana przez Spółkę dokonana wpłata w dniu 24
lutego 2005 r. w kwocie 2.543,90 zł.
Co do odpowiedzialności wnioskodawców za dalej idące zaległości
składkowe Spółki, to w ocenie Sądu, organ ubezpieczeń społecznych wykazał, że
na dzień wydania zaskarżonych decyzji wyczerpał środki prawne służące do
wyegzekwowania świadczenia od dłużnej Spółki, a egzekucja z jej majątku
okazała się bezskuteczna, co potwierdziło umorzenie postępowania
egzekucyjnego przez Naczelnika III Urzędu Skarbowego. Pozostałe sporne
zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne Spółki powstały w okresie
4
sprawowania funkcji członków zarządu przez wnioskodawców i majątek Spółki nie
wystarczał na zaspokojenie jej długów. Sąd nie uwzględnił twierdzenia
wnioskodawców, jakoby Spółka posiadała majątek w postaci zagranicznych
wierzytelności pieniężnych, których wyegzekwowanie umożliwiłoby całkowite
zaspokojenie zaległości organu ubezpieczeniowego, ponieważ okoliczność ta nie
skutkuje możliwością zaspokojenia długów. Sprzedaż udziałów G. S. i
podwyższenie kapitału zakładowego do 850.000 zł z przeznaczeniem na spłatę
zobowiązań Spółki, w szczególności wobec ZUS i pracowników, który został przez
niego pokryty, również nie stanowiła przesłanki wyłączającej odpowiedzialność
wnioskodawców, ponieważ transakcja ta była przeprowadzona po terminie
wymagalności zaległości składkowych. Ponadto, jak wynikało z zeznań
wnioskodawców, Spółka z nie posiadała żadnego majątku trwałego, zatem na
dzień powstania zadłużenia nie była w stanie spłacać swoich długów. Taki stan
rzeczy wymagał złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, czego wnioskodawcy
jednak nie zrobili. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że
wnioskodawcy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania Spółki „z tytułu
nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne zgodnie z treścią wydanych w
ich sprawie decyzji z dnia 16 września 2008 r. za wyjątkiem zaległości za miesiąc
sierpień 2004 r.”.
Apelacje od tego wyroku wnieśli oboje wnioskodawcy, podnosząc zarzuty
nieustalenia przez Sąd wysokości kwoty, o którą została ograniczona ich
odpowiedzialność, a także niezbadania czy po stronie Spółki wystąpiły
okoliczności uzasadniające ogłoszenie jej upadłości oraz oparcie rozstrzygnięcia o
niedopuszczony i nieprzeprowadzony dowód z postanowienia Naczelnika III US o
umorzeniu postępowania egzekucyjnego.
Sąd Apelacyjny uznał obie apelacje wnioskodawców ze nieuzasadnione. Dla
orzeczenia o odpowiedzialności na podstawie art. 116 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej
organ ubezpieczeń społecznych jest obowiązany wykazać jedynie okoliczność
pełnienia obowiązków członka zarządu w okresie powstania zobowiązania
składkowego, które przerodziło się w dochodzoną zaległość składkową spółki oraz
bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce. Ciężar wykazania okoliczności
uwalniającej od odpowiedzialności spoczywa na członkach zarządu.
5
Bezskuteczność egzekucji zależy od stanu majątkowego dłużnej spółki oraz wiąże
się z brakiem możliwości przymusowego zaspokojenia wierzyciela przez
wszczęcie i przeprowadzenie egzekucji skierowanej do majątku spółki.
Bezskuteczność egzekucji w takim rozumieniu występuje bez wątpienia wtedy, gdy
wierzyciel dysponuje postanowieniem o umorzeniu postępowania egzekucyjnego
ze względu na jego bezskuteczność. W rozpoznanej sprawie zostało
jednoznacznie wykazane, że postanowieniem z dnia 6 maja 2006 r. Naczelnik III
Urzędu Skarbowego umorzył postępowanie egzekucyjne wobec bezskuteczności
prowadzonej egzekucji. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, dla stwierdzenia tej
okoliczności nie miało istotnego znaczenia to, czy ustalenia tego Sąd Okręgowy
dokonał w oparciu o kserokopię tego postanowienia, czy też w oparciu o oryginał
tego postanowienia. Dywagacje apelujących co do nieprawidłowości dopuszczenia
dowodu z tego dokumentu, nie mogą podważać okoliczności z niego
wynikających. Kopia tego dokumentu znajduje się w aktach ZUS, z których Sąd
przeprowadził dowód, a nadto zażądał oryginału postanowienia i włączył go do akt
sprawy. Bezskuteczność egzekucji mogą potwierdzać czynności przeprowadzane
przez wierzyciela w postępowaniu egzekucyjnym, jeżeli wynika z nich oczywista
bezskuteczność egzekucji z majątku spółki zaległości składkowych. „W tym
zakresie to członek zarządu, który został obarczony odpowiedzialnością za
zaległości składkowe spółki kapitałowej, ma obowiązek udowodnić, że w
postępowaniu egzekucyjnym wskazywał mienie, z którego egzekucja
umożliwiałaby zaspokojenie zaległości składkowych co najmniej w znacznej
części” Natomiast wnioskodawcy nie wskazali mienia spółki, z którego egzekucja
jest możliwa. Wierzytelność (zagraniczna), pochodziła z dnia 16 sierpnia 2005 r., a
więc z okresu kiedy wnioskodawcy nie byli już członkami zarządu i nie mieli
wpływu i wiedzy jak ta wierzytelność została zużyta. Wszystkim wierzytelność ta
nie została zgłoszona do ZUS, wobec czego nie mogła podlegać ewentualnej
egzekucji. Niepodobieństwem jest przypisywanie obowiązku wskazania takiego
mienia „organowi podatkowemu, ponieważ gdyby miał wiedzę o istnieniu takiego
mienia, nie mógłby stwierdzić, że egzekucja wobec spółki jest bezskuteczna, lecz
miałby obowiązek prowadzenia egzekucji także z takiego mienia; w konsekwencji
nie byłaby spełniona jedna z przesłanek pozytywnych odpowiedzialności członków
6
zarządu za zaległości podatkowe spółki”. Nie jest ponadto wystarczające
wskazane mienia, z którego egzekucja „jest jedynie potencjalnie, przypuszczalnie
możliwa, bez realnych możliwości uzyskania sukcesu w postaci zaspokojenia
długu w całości lub w znacznej części”. Wnioskodawcy nie wykazali też, że we
właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto
postępowanie zapobiegające upadłości (postępowania układowe), albo że
niepodjęcie tych czynności nastąpiło bez ich winy.
Sąd Apelacyjny argumentował także, że „nie jest konieczne wskazywanie w
treści decyzji dotyczącej odpowiedzialności podatkowej (składkowej) osoby trzeciej
spółki z o.o. (płatnika składek) jako podmiotu odpowiedzialnego solidarnie z
członkami zarządu”. Odpowiedzialność osoby trzeciej z tego tytułu „powstaje na
mocy decyzji ustalającej te zobowiązania, natomiast odpowiedzialność spółki
(płatnika składek) za te zaległości powstaje z mocy prawa i z mocy prawa jest ona
solidarnie odpowiedzialna z członkami zarządu (gdy ich odpowiedzialność zostanie
orzeczona w decyzji wydanej na podstawie art. 108 § 1 Ordynacji podatkowej).
Solidarna odpowiedzialność płatnika składek z osobami trzecimi istnieje więc
niezależnie od tego, czy został on wskazany w osnowie rozważanej decyzji organu
rentowego”. Zdaniem Sądu drugiej instancji, organ rentowy w treści zaskarżonych
decyzji nie musiał stwierdzać, że odpowiedzialność wnioskodawców ma charakter
solidarny, tak wobec Spółki, jak i pomiędzy członkami jej zarządu, ponieważ
„odpowiedzialność solidarna członków zarządu za zaległości podatkowe spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością wynika wprost z przepisów prawa podatkowego
(art. 116 § 1 i 2 Ordynacji podatkowej) i nie może być wyłączona przez umowę - w
tym umowę o sprzedaży udziałów i przejęciu odpowiedzialności za te
zobowiązania przez G.S.”
Na marginesie Sąd Apelacyjny stwierdził, że sentencja wyroku Sądu
Okręgowego w pkt 1 nie narusza zasad orzekania w przedmiocie zwolnienia od
odpowiedzialności za zobowiązania spółki określonym w tym zakresie, ponieważ
„organ rentowy będzie zobligowany na tej podstawie dokonać weryfikacji
zadłużenia i pominąć wskazany przez Sąd Okręgowy okres (i wysokość
zadłużenia za miesiąc sierpień 2004 r. wraz z odsetkami)”.
7
Wnioskodawcy wnieśli od tego wyroku dwie jednobrzmiące skargi,
zaskarżając go w całości. W skargach zarzucili naruszenie prawa materialnego i
przepisów postępowania, w szczególności: 1/ art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej
przez błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie polegające na
uznaniu, że solidarna odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością za jej zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne
oraz ubezpieczenie zdrowotne wynika wprost z ustawy, „co miałoby implikować
brak konieczności zamieszczania stwierdzenia o istnieniu takiej solidarności, w tym
poprzez wymienienie osób współodpowiedzialnych solidarnie, w decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, a w rezultacie jej zaskarżenia także w wyroku sądu
powszechnego”, 2/ art. 328 § 2 k.p.c. przez pominięcie w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku wyjaśnienia podstawy prawnej i przytoczenia stosownych
przepisów dla uzasadnienia twierdzeń Sądu Apelacyjnego: „a) o braku
konieczności orzekania o wysokości zaległości, co do której powodowie zostali
zwolnieni od odpowiedzialności względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, b) o
braku znaczenia prawnego sposobu przeprowadzenia dowodu z postanowienia
Naczelnika Trzeciego Urzędu Skarbowego z dnia 6 maja 2006 r. o umorzeniu
egzekucji względem spółki z o.o. ‘F.’, co ma istotny wpływ na wynik sprawy poprzez
uniemożliwienie kontroli kasacyjnej zaskarżonego wyroku”, 3/ art. 378 § 1 k.p.c.
przez nierozważenie wszystkich zarzutów obu apelacji, a zwłaszcza „zarzutów 1, 2 i
3, to jest zarzut nierozpoznania istoty sprawy w granicach apelacji”, 4/ art. 107 § 1 i
§ 2 oraz art. 116 § 1 i § 2 Ordynacji podatkowej przez błędną wykładnię i
niewłaściwe zastosowanie „oraz związane z tym naruszenie przepisów o
postępowaniu, to jest następujących przepisów Kodeksu postępowania cywilnego:
art. 47714
§ 2 k.p.c. i art. 316 § 1 i 317 § 1 k.p.c., „co było również wynikiem
pominięcia przepisu art. 212” Ordynacji podatkowej, „a to przez przyjęcie, że wyrok
sądu powszechnego zmieniający decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w
sprawie orzeczenia o odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością za jej zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne
oraz ubezpieczenie zdrowotne może wskazywać jedynie okres, za który taka
odpowiedzialność zostaje wyłączona względem zaskarżonej decyzji, bez orzekania
o kwocie”, co w konsekwencji stanowi naruszenie art. 2 Konstytucji RP „przez
8
utrzymanie stanu niepewności prawnej po stronie powodów”, 5/ naruszenie art.
244, 245, 236 i 158 § 1 k.p.c., a w konsekwencji również art. 382 i art. 233 k.p.c.
przez „nieprawidłowe uznanie za dopuszczalne przeprowadzenie dowodu z akt
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych en bloc, bez ujawniania przez odczytanie treści
poszczególnych dokumentów zawartych w tych aktach, a w następstwie tego przez
ustalenie istotnej dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy przesłanki bezskuteczności
egzekucji w oparciu o niedopuszczony i nieprzeprowadzony w sprawie dowód z
postanowienia naczelnika Trzeciego Urzędu Skarbowego”, 6/ art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, polegające na
uznaniu, „że bezskuteczność egzekucji w rozumieniu tego przepisu ‘występuje bez
wątpienia wówczas, gdy wierzyciel dysponuje postanowieniem o umorzeniu
postępowania egzekucyjnego ze względu na jego bezskuteczność’", 7/ „naruszenie
przepisów prawa materialnego i prawa o postępowaniu, które mają zasadniczy
wpływ na wynik sprawy, to jest następujących przepisów Kodeksu postępowania
cywilnego: art. 232, art. 316 § 1 i art. 382 w związku z błędną wykładnią przepisu
prawa materialnego to jest przepisu art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r.
Ordynacja podatkowa „przez milczące uznanie występowania w okolicznościach
niniejszej sprawy pozytywnej przesłanki orzekania o odpowiedzialności członków
zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za jej zaległości z tytułu składek
na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne w postaci
występowania po stronie tej spółki sytuacji implikującej konieczność złożenia
wniosku o ogłoszenie jej upadłości”, 8/ art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej przez jego
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a w konsekwencji przez naruszenie
art. 47714
§ 2 k.p.c., „a to przez uznanie, że w postępowaniu przed sądem
powszechnym w sprawie odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
orzekającej o odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością za jej zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne
oraz ubezpieczenie zdrowotne ‘to członek zarządu, który został obarczony
odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki kapitałowej, ma obowiązek
udowodnić, że w postępowaniu egzekucyjnym wskazywał mienie, z którego
egzekucja umożliwiałaby zaspokojenie zaległości składkowych (...)’", 9/ „naruszenie
w konsekwencji powyższego przepisów o postępowaniu to jest art. 382 Kodeksu
9
postępowania cywilnego przez pominięcie przy ocenie niniejszej sprawy części
dokumentów będących dowodami w niniejszej sprawie, które powodowie
zaoferowali w postępowaniu przed Sądem Okręgowym”, 10/ art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie a w
konsekwencji naruszenie art. 232 k.p.c. „przez uznanie że obowiązkiem byłego
członka zarządu w postępowaniu przed sądem powszechnym w sprawie odwołania
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych orzekającej o odpowiedzialności
członków zarządu spółki (...) za jej zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia
społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne jest udowodnienie skuteczności egzekucji
ze wskazanego przez siebie majątku tej spółki”.
O przyjęcie obu skarg do rozpoznania skarżący wnieśli w oparciu o
następujące okoliczności dotyczące: „1) występowania w sprawie istotnego
zagadnienia prawnego odnoszącego się do kwestii podniesionych w
uzasadnieniach zarzutów 7 i 10 niniejszej skargi kasacyjnej, 2) istnienia potrzeby
wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących
rozbieżności w orzecznictwie sądów odnoszącej się do zarzutów kwestii
podniesionych w uzasadnieniach zarzutów 1, 5 i 6 niniejszej skargi kasacyjnej, 3)
oczywistej zasadności niniejszej skargi kasacyjnej kwestii podniesionych w
uzasadnieniach zarzutów 2, 3, 4 i 9 niniejszej skargi kasacyjnej”.
Zdaniem skarżących słuszne jest stanowisko prezentowane w cytowanych
przez nich orzeczeniach Wojewódzkich Sądów Administracyjnych uznające
konieczność zawarcia w decyzjach i orzeczeniach rozstrzygających sprawy, których
podstawa materialnoprawną jest przepis art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej,
stwierdzenia o solidarności odpowiedzialności osób trzecich ze wskazaniem kręgu
tych osób. W ocenie skarżących, zawarcie takiej informacji w sentencji decyzji lub
wyroku służy uniknięciu wątpliwości co do zakresu odpowiedzialności danej osoby
(w tym w relacji do wierzyciela publicznoprawnego) oraz zagwarantowaniu jej
możliwości skorzystania z ewentualnych roszczeń regresowych względem
pozostałych osób współodpowiedzialnych za cudzy dług.
W konsekwencji skarżący wnieśli o uchylenie i zmianę zaskarżonego wyroku
w całości „przez zmianę wyroku Sądu Okręgowego (...) w zaskarżonej części, a w
konsekwencji przez zmianę zaskarżonych decyzji organu rentowego i orzeczenie,
10
że skarżący nie odpowiadają za zaległości Spółki z o.o. „F." z tytułu nieopłaconych
składek na ubezpieczenia społeczne za czerwiec 2004 r„ za okres od września do
grudnia 2004 r. i od marca do czerwca 2005 r., na ubezpieczenie zdrowotne za
okres do grudnia 2004 r. do lutego 2005 r. oraz Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za miesiące grudzień 2004 r., styczeń
2005 r. i czerwiec 2005 r., a także o zasądzenie od organu rentowego „na rzecz J.
F.” zwrotu kosztów postępowania za wszystkie instancje i za postępowanie
kasacyjne, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych,
względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w całości i
przekazanie sprawy temu Sądowi do jej ponownego rozpoznania z pozostawieniem
mu rozstrzygnięcia o wszelkich kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skargi kasacyjne o niemal identycznej treści nie miały usprawiedliwionych
podstaw. Zawarte w nich zarzuty proceduralne okazały się chybione ze względu na
wyłącznie polemiczny charakter wobec niebudzących wątpliwości ustaleń
faktycznych i sądowej oceny dowodów, które co do zasady usuwają się spod
kontroli kasacyjnej (art. 3983
§ 3 k.p.c.), w sytuacji gdy z uzasadnienia
zaskarżonego wyroku wystarczająco wynikało ustalenie przesłanek
odpowiedzialności skarżących za zaległości składkowe zarządzanej przez nich
spółki, powstałe w okresie, gdy pełnili funkcje członków zarządu. Z
przeprowadzonego postępowania dowodowego jednoznacznie wynikało, że
pozwany organ ubezpieczeń społecznych wyczerpał dostępne mu środki prawne
zmierzające do wyegzekwowania zaległości składkowych. Ponadto wystarczająco
wykazał, że egzekucja zaległości składkowych była bezskuteczna, ponieważ spółka
ewidentnie nie była w stanie spłacać swoich długów, a skarżący nie zgłosili w
ustawowym terminie wniosku o jej upadłość. Skarżący jako byli członkowie zarządu
obarczeni subsydiarną i solidarną ustawową odpowiedzialnością za zaległości
składkowe spółki z o.o. (art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), w okresie gdy nią zarządzali, nie
mieli podstaw prawnych i nie mogą przerzucać na wierzyciela należności
11
składkowych skutków własnych zaniechań, z których wynikły obciążające ich
zaległości składkowe (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2012 r., I UK
303/11, dotychczas niepublikowany). W tym zakresie, w szczególności odnosząc
się do zarzutu nie uwzględnienia wierzytelności spółki z o.o. „F.” wobec G. S. „o
uzupełnienie pokrycia wkładu zakładowego tej spółki”, Sąd drugiej instancji trafnie
argumentował, że wierzytelność ta powstała w okresie, gdy skarżący nie byli już
członkami zarządu spółki, a zatem nie mieli wpływu i wiedzy jak ta wierzytelność
została „zużyta”, a ponadto owa wierzytelność nie została zgłoszona do organu
ubezpieczeń społecznych. W konsekwencji „dłużna” spółka ani skarżący (byli
członkowie jej zarządu) nie wskazali wymienionemu organowi tego mienia, z
którego potencjalnie możliwa byłaby egzekucja, która ponadto i tak nie
gwarantowała „realnych możliwości uzyskania sukcesu w postaci zaspokojenia
długu w całości lub znacznej części”. W takiej sytuacji wystarczające było ustalenie,
że Naczelnik III Urzędu Skarbowego umorzył postępowanie egzekucyjne wobec
wymienionej spółki z o.o., która nie wskazywała mienia, z którego możliwa była
egzekucja w całości lub w znacznej części, co prowadziło do obarczenia
skarżących odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki z o.o. powstałe w
okresach, gdy nią zarządzali.
Uwolnienie skarżących od odpowiedzialności za zaległości składkowe
powstałe w sierpniu 2004 r. zostało dokonane według wpłaty z 15 listopada 2004 r.
w kwocie 2.543,90 zł, która była „zadeklarowana przez Spółkę na Fundusz
Ubezpieczenia Zdrowotnego (FUZ)” za ten miesiąc, co nie uzasadniało żądania
kasatoryjnego tylko w celu rachunkowego wskazania konkretnej kwoty
zreformowanych na korzyść skarżących decyzji. Rachunkowe wskazanie tej kwoty
„zwolnienia” nie przekracza zwykłych możliwości żadnej ze stron, a z pewnością
organ ubezpieczeń społecznych nie będzie dochodził zapłaconych należności
składkowych za ten miesiąc do wysokości wymienionej kwoty. W każdym razie w
tym zakresie skarżący mogą powoływać się na niebudzący wątpliwości
prawomocny wyrok, uwalniający ich od odpowiedzialności „składkowej” za sierpień
2004 r.
W takich okolicznościach sprawy niezasadne okazały się kasacyjne zarzuty
naruszenia przepisów prawa materialnego. To, że na podstawie art. 116 § 1 i art.
12
118 Ordynacji podatkowej (w związku z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych), decyzja o przeniesieniu na członków zarządu spółki z o.o.
odpowiedzialności za jej zaległości składkowe powinna być wydana wobec
wszystkich członków jej zarządu, oznacza tylko tyle, że organ ubezpieczeń
społecznych nie może pominąć żadnego z członków zarządu odpowiedzialnych za
zaległości składkowe. Nie wymaga to, aby jedną tylko decyzją („wspólną”) obarczył
ich solidarną odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki z o.o. Inaczej
rzecz ujmując, tylko niewydanie konstytutywnej decyzji w stosunku do
któregokolwiek z odpowiedzialnych członków zarządu spółki z o.o. wyłącza
możliwość dochodzenia przez osoby obciążone, które uregulują orzeczone
(wymierzone) taką decyzją zaległości składkowe na rzecz organu ubezpieczeń
społecznych, roszczeń regresowych przysługujących im wobec pozostałych
członków zarządu (art. 376 k.c.). Tylko w takim przypadku, brak konstytutywnej
decyzji, która nie zostałaby wydana wobec niektórych współodpowiedzialnych
solidarnie za zaległości składkowe członków zarządu, oznaczałby brak
odpowiedzialności solidarnej „pominiętych” członków zarządu. Jakkolwiek zatem
pożądane jest prowadzenie jednego postępowania i wydanie jednej decyzji
obejmującej wszystkich solidarnie odpowiedzialnych członków zarządu, to nie może
być poczytywane za błąd istotny prowadzenie odrębnych postępowań - pod
warunkiem, że dotyczyły one oraz w ich następstwie wydane zostały decyzje
dotyczące wszystkich członków zarządu odpowiedzialnych solidarnie za zaległości
składkowe spółki z o.o. Tak też było w rozpoznanej sprawie, w której organ
ubezpieczeń społecznych prowadził formalnie odrębne postępowania wobec obu
skarżących, których wszakże decyzjami z tej samej daty obarczył
odpowiedzialnością za ujawnione zaległości składkowe. Solidarna
odpowiedzialność obu skarżących za konstytutywnie stwierdzone wobec nich, jako
odpowiedzialnych za zaległości składkowe członków zarządu spółki z o.o. istnieje
dlatego, że wydane obie decyzje dotyczą „wszystkich członków zarządu”, a
skarżący nie twierdzili, że został pominięty którykolwiek z nich, a jedynie zarzucali,
że orzeczona odpowiedzialność nie wynika z jednej decyzji. W takich
okolicznościach sprawy, również racjonalnie wykluczone było uwzględnienie
żądania kasatoryjnego tylko po to, aby organ ubezpieczeń społecznych jedną
13
decyzją obarczył tą samą odpowiedzialnością obu skarżących, jeżeli ich
odpowiedzialność została stwierdzona w dwóch zaskarżonych decyzji, które
wszakże były wydane wobec wszystkich solidarnie odpowiedzialnych członków
zarządu (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15
października 2009 r., I UZP 3/09, OSNP 2011 nr 1-2, poz. 13 lub uchwałę składu
siedmiu sędziów naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 9 marca 2009 r., I FPS
4/08).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił niemające
usprawiedliwionych podstaw skargi kasacyjne w zgodzie z art. 39814
k.p.c.