Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 35/12
UCHWAŁA
Dnia 21 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Przedsiębiorstwa Przemysłu Ziemniaczanego "A." S.A. w
likwidacji z siedzibą w L.
przeciwko K. G.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 21 czerwca 2012 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 16 marca 2012 r.,
„Jaką opłatę (stosunkową czy podstawową) w rozumieniu art.
11 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (j.t. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594) należy pobrać od
pozwanego jako opłatę od apelacji w sytuacji, gdy pozwany
w apelacji wnosi o rozłożenie na raty zasądzonego roszczenia przy
czym wniosku o rozłożenie na raty świadczenia dochodzonego przez
powoda nie składał w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji,
zaś w przypadku obowiązku pobrania opłaty stosunkowej w jaki
sposób ustalić wartość przedmiotu zaskarżenia?”
podjął uchwałę:
W sprawie o roszczenie pieniężne zaskarżenie apelacją braku
rozłożenia na raty wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi
wskazana przez skarżącego kwota, określająca wartość jego
naruszonego interesu prawnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 8 czerwca 2011 r. zasądził od pozwanego K.
G. na rzecz Przedsiębiorstwa Przemysłu Ziemniaczanego „A.” Spółki Akcyjnej w P.
kwotę 101707,53 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty 92762,08 zł od dnia 31
marca 2010 r. i od kwoty 8945,45 zł od dnia 9 marca 2011 r. oraz kwotę 9160 zł
tytułem zwrotu kosztów procesu. Pozwany wniósł apelację od tego wyroku, w której
zakwestionował zasądzenie ustawowych odsetek od kwoty 92762,08 zł za okres od
1 kwietnia do 10 stycznia 2011 r. oraz nierozłożenie świadczenia głównego na
40 miesięcznych rat. Wartość przedmiotu zaskarżenia określił na kwotę 9416 zł,
odpowiadającą sumie podważanych odsetek ustawowych. Nie uwzględnił
natomiast wartości wniosku o rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty.
Postanowieniem z dnia 21 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy sprawdził wartość
przedmiotu zaskarżenia i ustalił ją na kwotę 101708 zł, a następnie przewodniczący
tego Sądu wezwał pozwanego do wniesienia opłaty od apelacji w wysokości 5086
zł, przyjmując, że żądanie zmiany wyroku zmierza do tak istotnej ochrony jego
interesu, która powinna obejmować wartość zasądzonego świadczenia.
Sąd Apelacyjny podczas rozpoznawania zażalenia pozwanego na to
zarządzenie stwierdził, że powstało zagadnienie prawne budzące poważne
wątpliwości, dotyczące rodzaju opłaty, którą powinien wnieść apelujący,
zaskarżając wyrok w odniesieniu do żądania rozłożenia zasądzonego świadczenia
na raty w sytuacji, niezłożenia przez niego wniosku o rozłożenie świadczenia na
raty w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji. W razie przyjęcia,
że powinna to być opłata stosunkowa, wyjaśnienia wymaga w jaki sposób należy
określić wartość przedmiotu zaskarżenia. W uzasadnieniu podjętego postanowienia
wskazał na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1971 r., III CZP 95/70,
OSNC 1971/6/96, podnosząc, że nie odpowiada ona na pytanie według jakich
zasad powinno nastąpić ustalenie wartości przedmiotu zaskarżenia. Za wątpliwe
uznał określenie jej na poziomie zasądzonego świadczenia, rozważał wyznaczenie
jej przez wyliczenie sumy skapitalizowanych odsetek od świadczeń ratalnych za
okres pomiędzy wydaniem wyroku a datą płatności poszczególnych rat. Obowiązek
uiszczenia opłaty sądowej łączy albo z opłatą stosunkową albo podstawową,
3
o której mowa w art. 14 ust. 1 u.k.s.c. Opowiedział się za pobraniem opłaty
podstawowej, uznając takie rozwiązanie za najbardziej racjonalne, ponieważ
uwzględnia interes pozwanego i jest dostosowane do wniosku zgłoszonego
w apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W przepisie art. 320 k.p.c. zawarta została szczególna zasada wyrokowania,
dająca sądowi możliwość zasądzenia zgłoszonego przez powoda roszczenia
z uwzględnieniem interesu pozwanego w zakresie czasu wykonania wyroku.
To upoważnienie sądu do konstytutywnej ingerencji w treść istniejącego stosunku
prawnego przez przekształcenie objętego nim świadczenia jednorazowego na
świadczenie o charakterze ratalnym przemawia nie tylko za procesową, ale
i materialnoprawną naturą przepisu art. 320 k.p.c. Sąd podejmuje z urzędu lub na
wniosek pozwanego decyzję o rozłożeniu zasądzonego świadczenia na raty, po
stwierdzeniu, że przemawiają za tym, ujawnione w sprawie, szczególnie
uzasadnione wypadki, leżące po stronie pozwanego. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego wyrażony został pogląd, że zastosowanie sędziowskiego moratorium
i odroczenie terminu spełnienia zasądzonego świadczenia nie wymaga wniosku
pozwanego, ponieważ mieści się on w dalej idącym jego żądaniu, jakim było
żądanie oddalenia powództwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 maja
1999 r., II CKN 337/98, niepubl.). Możliwe jest również zastosowanie art. 320 k.p.c.
w postępowaniu nakazowym po wniesieniu przez pozwanego zarzutów od nakazu
zapłaty (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1997 r., II CKN 175/97,
OSNC 1997/12/207) oraz po wniesieniu sprzeciwu od wyroku zaocznego.
Regulacja ta znajdzie odpowiednie zastosowanie także w postępowaniu
nieprocesowym, w oparciu o art. 13 § 2 k.p.c., w sprawach, w których sąd zasądza
ustalone świadczenie pieniężne albo nakazuje wydanie nieruchomości albo
opuszczenie pomieszczenia. Rozstrzygnięcie wydane zgodnie z art. 320 k.p.c.
obejmuje orzeczenie o uwzględnieniu świadczenia oraz o rozłożeniu go na raty
wraz z określeniem sposobu tego rozłożenia. W sentencji wyroku sąd nie
zamieszcza orzeczenia w przedmiocie odmowy zastosowania art. 320 k.p.c., ale
przyczyny tego stanowiska powinny być zamieszczone w uzasadnieniu.
Przedmiotem zaskarżenia apelacją orzeczenia może być zarówno rozłożenie na
4
raty zasądzonego świadczenia, odroczenie terminu wydania nieruchomości lub
opróżnienia pomieszczenia, jak i niedokonanie przewidzianego w art. 320 k.p.c.
moratorium. W odniesieniu do nierozłożenia zasądzonego świadczenia na raty albo
odroczenia terminu wydania nieruchomości lub opróżnienia pomieszczenia
apelacja pozwanego, niekwestionująca podstawy zasądzenia świadczenia i jego
wysokości, skierowana jest do orzeczenia uwzględniającego roszczenie powoda.
Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że pozwany obejmuje zaskarżeniem w całości
to rozstrzygnięcie, skoro podważa jedynie nieudzielenie odroczenia w czasie
wykonania orzeczenia. Nie ma znaczenia dla zakresu zaskarżenia to, czy pozwany
złożył wniosek o rozłożenie dochodzonego przez powoda świadczenia na raty
w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, czy też żądanie takie zgłosił
dopiero w apelacji. Niezależnie od tego, że wniosek w tym kierunku można
wyprowadzić z najdalej idącego żądania oddalenia powództwa, to nawet w razie
wyraźnego domagania się uwzględnienia „szczególnie uzasadnionych wypadków”,
negatywne stanowisko sądu nie znajduje wyrazu w sentencji orzeczenia.
Nie zachodzi zatem niedopuszczalność zaskarżenia wyroku, z uwagi na brak
rozstrzygnięcia, ponieważ orzeczenie o zasądzeniu świadczenia w całości,
stwierdza jednocześnie, że sąd nie zastosował moratorium wskazanego w art. 320
k.p.c.
Przepisy o apelacji nie konstruują ani bezpośrednio ani pośrednio
wymagania istnienia interesu strony w zaskarżeniu wyroku sądu pierwszej instancji,
od którego uzależniona byłaby skuteczność procesowa, czy też dopuszczalność
tego środka zaskarżenia. Badanie kwestii istnienia po stronie apelującego interesu
prawnego następuje w postępowaniu apelacyjnym i uwzględniać powinno,
że apelację może wnieść strona niezadowolona z rozstrzygnięcia sądu pierwszej
instancji, a zatem strona, która nie utrzymała się ze swymi żądaniami lub
wnioskami. Zasadą jest, że strona nie może zaskarżyć orzeczenia, które jest dla
niej korzystne. Wartość przedmiotu zaskarżenia określa zarówno wartość prawa
majątkowego naruszonego kwestionowanym orzeczeniem, jak i wskazuje na
istnienie interesu prawnego w zaskarżeniu orzeczenia. Zakwestionowanie
rozstrzygnięcia, którym sąd nie rozłożył zasądzonego świadczenia na raty oznacza,
że skarżący powołuje się na naruszenie swego interesu prawnego, polegającego
5
na konieczności jednorazowego spełnienia świadczenia wraz z odsetkami za
przyjęty okres opóźnienia. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, że przedmiotem
zaskarżenia powinno być całe zasądzone świadczenie, także w zakresie
nieobjętym naruszeniem interesu skarżącego. W orzecznictwie ukształtowane
zostało zapatrywanie, które zachowało aktualność, mimo częściowo zmienionego
stanu prawnego, że w sprawach o roszczenie pieniężne, gdy przedmiotem rewizji
jest wyłącznie rozłożenie lub brak rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty,
wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi wskazana przez skarżącego w rewizji
kwota (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1971 r., III CZP 95/70,
OSNC 1971/6/96). Trafnie podniesione zostało w motywach tej uchwały, że wobec
niekwestionowania już samego świadczenia, dla skarżącego sprawa ta nie jest
sprawą o roszczenie pieniężne, ale w dalszym ciągu pozostaje sprawą majątkową.
Przyjęte zostało w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że do spraw o charakterze
majątkowym zaliczane są sprawy, w których przedmiotem żądania jest prawo
majątkowe, a pozytywne dla strony rozstrzygnięcie przedstawia dla niej
bezpośrednią wartość majątkową. Chodzi tu o wywołanie bezpośredniego skutku
w sferze majątkowej strony, a nie o dalsze, możliwe nawet do przewidzenia,
pozytywne konsekwencje (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia
2002 r., I CZ 163/02, OSP 2004/5/60; z dnia 24 maja 2007 r., II CZ 35/07, niepubl.).
Sprawa nie musi mieć charakteru pieniężnego (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 11 lipca 2001 r., IV CZ108/01; z dnia 28 lutego 2001 r., I CZ
152/00, niepubl.). Jeśli zamiarem strony jest ukształtowanie stosunków osobistych,
to roszczenie ma charakter niemajątkowy. Wynika stąd, że w sprawie o charakterze
majątkowym wskazana w złożonym środku zaskarżenia kwota powinna określać
wartość naruszonego prawa majątkowego. Uwzględnieniu podlegać może między
innymi liczba i wysokość rat, na które została rozłożona lub rozłożona być powinna
spłata zasądzonego świadczenia, uszczuplenie związane z pozbawieniem odsetek
za okres od daty wyroku do terminu zapłaty kolejnych rat lub obowiązek zapłaty
tych odsetek w przypadku powinności jednorazowego spełnienia świadczenia.
Podkreślenia wymaga, że zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem Sądu
Najwyższego rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty ma ten skutek,
że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty
6
wyroku do daty płatności poszczególnych rat (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia
22 września 1970 r., III PZP 11/70, OSNC 1971/4/61 i z dnia 15 grudnia 2006 r.,
III CZP 126/06, OSNC 2007/10/147). Nie można wykluczyć zastosowania i innych
kryteriów, właściwych dla określenia interesu skarżącego, związanych
z okolicznościami konkretnej sprawy, które w miarodajny sposób wyrażone zostaną
podaną w apelacji kwotą. Ocena prawidłowości oznaczenia przez skarżącego
naruszenia interesu prawnego podlega badaniu przez sąd w okolicznościach
konkretnej sprawy, w odniesieniu do adekwatności wskazywanej kwoty do przedmiotu
zaskarżenia i charakteru naruszonego prawa majątkowego, przy zastosowaniu reguł
objętych art. 19 do art. 24 k.p.c., stosownie do art. 368 § 2 k.p.c. Wartość przedmiotu
zaskarżenia nie może być podana dowolnie, skoro wiąże się ściśle z konkretnym
postępowaniem sądowym i dochodzonym w jego toku roszczeniem. Podanie tej
wartości z naruszeniem powołanych reguł nie jest wiążące.
Przyjęcie, że sprawa ma charakter majątkowy wpływa na wyznaczenie
rodzaju opłaty sądowej, którą strona wnosząca apelację zobowiązana jest
uregulować, stosownie do art. 3 ust. 1 pkt 2, art. 18 w związku z art. 10 ustawy z dnia
28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j.t. Dz. U. z 2010 r.
Nr 90, poz. 594 ze zm., dalej - u.k.s.c.). W przepisie art. 11 u.k.s.c. wymienione
zostały zasadnicze rodzaje opłat sądowych: stała, stosunkowa albo podstawowa, a w
odniesieniu do sprawy o prawa majątkowe, których wartości nie da się
określić w chwili jej wszczęcia, w art. 15 ust. 1 przewidziano opłatę tymczasową
i opłatę ostateczną w art. 15 ust. 2 u.k.s.c. Na gruncie przepisów tej ustawy
przewidziana została zasada wnoszenia opłaty stałej, która oznacza, że do
stosowania pozostałych opłat, według określonych dla nich reguł, dojdzie w razie
stwierdzenia, że opłata stała nie ma zastosowania. Po ustaleniu zatem,
że sprawa dotyczy prawa majątkowego sprawdzeniu podlega, czy należy ona do
rodzaju spraw, wyczerpująco wymienionych w przepisach części szczegółowej, tytułu
II u.k.s.c., dla których przewidziana została opłata stała (art. 12 u.k.s.c.).
W razie negatywnego wyniku tego badania należy rozważyć zastosowanie opłaty
stosunkowej, uregulowanej w art. 13 ust. 1 u.k.s.c. Zgodnie z art. 14 ust. 1 u.k.s.c. do
przyjęcia, że w sprawie powinna być pobrana opłata podstawowa, konieczne
jest wykluczenie zastosowania opłaty stałej, stosunkowej lub tymczasowej.
7
Przedstawione uregulowania prowadzą do wniosku, że wyłączona jest możliwość
dowolnego doboru rodzaju opłaty, czy też stosowania w jednej sprawie opłat
różnego rodzaju. Nie ma również podstaw do przyjęcia, że o rodzaju wymaganej
opłaty sądowej mogłyby decydować inne przesłanki niż te, wynikające z przepisów
wymienionej ustawy, w tym także mające słusznościową naturę. Dla sprawy, której
dotyczy przedstawione zagadnienie prawne, nie zostało przewidziane pobranie
opłaty stałej. Majątkowy jej charakter oraz obowiązek wyrażenia wartości
przedmiotu zaskarżenia kwotą określającą zakres naruszenia interesu prawnego
pozwanego, przemawiają za przyjęciem, że apelacja podlega opłacie stosunkowej,
objętej art. 13 ust. 1 u.k.s.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie
prawne, podejmując powyższą uchwałę (art. 390 § 1 w związku z art. 61 § 1 ustawy
z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym Dz. U. nr 240, poz. 2052 ze zm.).