Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 37/12
POSTANOWIENIE
Dnia 21 czerwca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z powództwa Gminy Miasta S.
przeciwko A. C.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 czerwca 2012 r.,
na skutek zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 16 marca 2012 r.,
"W jaki sposób, osoby o których mowa w art. 18 ust. 3 ustawy
z dnia 21 czerwca 2003 r. o ochronie praw lokatorów,
mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U.
Nr 31, poz. 266 z 2005 r.) odpowiadają wobec właściciela za zapłatę
odszkodowania normowanego w ust. 1 i 3 tego artykułu?"
odmawia podjęcia uchwały.
Uzasadnienie
2
Przestawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wyłoniło się na tle
następującego stanu faktycznego.
Powodowa Gmina wypowiedziała w 2003 r. umowę najmu lokalu
mieszkalnego G. C., zawartą 1999 r. i wezwała b. najemczynię do zwrotu lokalu
oraz do uiszczania odszkodowania z tytułu zajmowania lokalu do czasu jego
wydania. Lokal nie został wydany, w dalszym ciągu zamieszkują w nich
b. najemczyni (matka) i jej dwóch synów (w tym pozwany w niniejszej sprawie,
A. C.). W 2005 r. wydano nakaz zapłaty nakazującym trzem pozwanym opróżnienie
lokalu, ustalono w nim ponadto, że b. najemczyni i jej syn A. C. mają prawo do
otrzymania lokalu socjalnego, uprawnienia tego nie uzyskał natomiast drugi syn T.
C. Pozwani ci nie uiszczali czynszu i w okresie od stycznia 2009 r. do grudnia 2010
r., ich zadłużenie wobec Gminy wynosiło 5 1769,84 zł. Do pozwanych tych miał
zastosowanie art.18 ust.1-3 ustawy a dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw
lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (t.j.: Dz.
U z 2005 r., nr 31, poz. 266 ze zm.; cyt. dalej jako „ustawa z 2001 r.”).
Sąd Rejonowy zastanawiał się nad sposobem ukształtowania
odpowiedzialności pozwanego A. C. i pozostałych osób zajmujących lokal
mieszkalny. Ostatecznie przyjął odpowiedzialność podzieloną wszystkich trzech
osób, wyjaśniając ,że ”osoby zajmujące lokal bez tytułu prawnego odpowiadają za
dług objęty żądaniem na zasadach przewidzianych dla zobowiązań podzielnych,
o jakich mowa w art. 379 § 1 k.c.”
Rozpatrując apelację powodowej Gminy, w której podnoszono
konieczność zastosowania konstrukcji in solidum, Sąd Okręgowy przedstawił
Sądowi Najwyższemu sformułowane na wstępie zagadnienie prawne.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z treści przestawionego Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego
wynika to, że Sąd Okręgowy miał wątpliwości co do sposobu prawnego
ukształtowania odpowiedzialności kilku osób, które po rozwiązaniu stosunku najmu
nadal zajmują jeden lokal mieszkalny i są zobowiązane do uiszczania
odszkodowania przewidzianego w art. 18 ust. 1 - 3 ustawy z dnia 21 czerwca
3
2001 r. Sąd Okręgowy rozważał w tym zakresie przyjęcie odpowiedzialności
solidarnej, konstrukcji in solidum lub odpowiedzialności podzielonej (pro rata parte).
Powodowa Gmina broniła (także w apelacji) konstrukcji odpowiedzialności
in solidum pozwanego i innych osób zajmujących lokal.
W danej sprawie należący do powodowej Gminy lokal mieszkalny zajmują
trzy osoby, przy czym tylko dwie z nich uzyskały prawo do lokalu socjalnego (art.18
ust. 3 ustawy). Trafnie zauważył Sąd Okręgowy, że wszystkie te osoby mogą
korzystać samodzielnie z zajmowanego lokalu, nie mają już statusu najemców
(ewentualnie - współnajemców) i istnieją podstawy do stwierdzenia, że każdą
z tych osób wiąże odrębny stosunek prawny z powodową Gminą (właścicielem
lokalu), a powiązanie rodzinne między nimi nie mają tu zasadniczego znaczenia.
Należałoby stwierdzić, że chodzi tu stosunki zobowiązaniowe powstające ex lege
i one właśnie wyznaczają sytuację prawną osób zajmujących lokal, stanowiąc
szczególny tytuł prawny do zajmowania tego lokalu. Osoby zajmujące lokal
zobowiązane są w ramach tych stosunków obligacyjnych do świadczenia w postaci
stosownego „odszkodowania”, przy czym sposób ustalania rozmiaru tego
świadczenia jest odrębny dla osób, które uzyskały uprawnienie do lokalu
socjalnego (art. 18 ust. 3 ustawy). Sprawą dalszą pozostaje już określenie
charakteru prawnego wspomnianych stosunków obligacyjnych jako stosunków
odszkodowawczych lub stosunków innych, w których świadczenie zajmującego
lokal pełni funkcję szczególnego wynagrodzenia dla właściciela lokalu
(b. wynajmującego; zob. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 grudnia 2007 r.,
III CZP 121/07 OSN 2008, z. 12, poz. 137).
Sąd Okręgowy trafnie wskazuje na te elementy, które mogą przesądzać
o tym, że odpowiedzialność pozwanego i pozostałych osób zajmujących lokal
mieszkalny może być ukształtowana jako odpowiedzialność in solidum (ten sam
wierzyciel, kilku dłużników, takie same rodzajowo świadczenia, zapłata
odszkodowania zmierza do zaspokojenia tego samego interesu prawnego
wierzyciela, spełnienie świadczenia przez jednego z nich zwalnia pozostałych, przy
czym nie było podstaw do przypisywania wszystkim dłużnikom statusu dłużników
solidarnych ex lege; art. 366 k.c. w zw. z art. 369 k.c.). Solidarności takiej nie może
uzasadniać art. 6881
k.c., ponieważ pozwany i pozostali dłużnicy nie mają statusu
4
najemców, a zastosowanie w tym przypadku analogii byłoby nieuzasadnione.
Nie wchodzą w grę inne ewentualne źródła solidarności (np. art. 370 k.c., art. 380
§ 2 k.c.).
Należy też zaznaczyć, że nie można de lege lata ograniczać konstrukcji
odpowiedzialności in solidum jedynie do sytuacji, w której wszyscy dłużnicy
odpowiadają wobec tego samego wierzyciela za szkodę w ramach różnych
stosunków odszkodowawczych (art. 415 k.c., art. 471 k.c.). Konstrukcja taka ma
charakter uniwersalny i może pojawić się także wówczas, gdy kilku dłużników
wobec tego samego wierzyciela odpowiada równocześnie w ramach stosunków
odszkodowawczych i pozaodszkodowawczych (por. np. wskazany w uzasadnieniu
pytania przykład odpowiedzialności dłużnika osobistego i rzeczowego). Nie sposób
w związku z tym twierdzić ,że przy rozstrzyganiu sprawy (apelacji) istotnie pojawiło
się „zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości ” w rozumieniu art.390 par.
1 k.p.c. W tej sytuacji istniały bowiem zasadnicze argumenty, podnoszone już
w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia prawnego, za przyjęciem
w rozpoznawanej sprawie konstrukcji odpowiedzialności in solidum pozwanego
i pozostałych osób zajmujących lokal powodowej Gminy.
W związku z tym należało orzec jak w sentencji.