Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 324/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku B. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.
o prawo do świadczenia przedemerytalnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 lipca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 13 lipca 2011 r., Sąd Apelacyjny, w sprawie z wniosku B. S.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Pierwszemu Oddziałowi w W. o
prawo do świadczenia przedemerytalnego, oddalił apelację pozwanego od wyroku
2
Sądu Okręgowego - Sądu Ubezpieczeń Społecznych w W. z dnia 3 lutego 2011 r.,
którym zmieniono decyzję organu rentowego z dnia 6 września 2010 r. i przyznano
wnioskodawczyni prawo do świadczenia przedemerytalnego w oparciu o art. 2 ust.
1 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz.U. Nr
120, poz. 1252 ze zm.) w związku z art. 6 ust. 2 pkt 5, art. 7 pkt 3 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz w związku z art. 361
§ 1 i 2 k.p.
Sąd Okręgowy ustalił, że ostatnim miejscem pracy wnioskodawczyni była
Galeria C. Sp. z o.o. w upadłości likwidacyjnej, jako następca Przedsiębiorstwa
Domów Towarowych C. SA, gdzie wnioskodawczyni była zatrudniona od dnia 15
sierpnia 1993 r. do 30 listopada 2009 r. Stosunek pracy wnioskodawczyni ustał za
wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę (art. 30 § 1 pkt 2 k.p.) z przyczyn
określonych w ustawie z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących
pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844 ze zm.). Przy rozwiązaniu umowy o pracę
zastosowano skrócony do jednego miesiąca, okres wypowiedzenia (art. 361
k.p.), a
za pozostałą część okresu wypowiedzenia (dwa miesiące) zostało wypłacone
odszkodowanie. Wnioskodawczyni po rozwiązaniu stosunku pracy pozostawała bez
zatrudnienia. Decyzją organu rentowego z dnia 6 września 2010 r. odmówiono
wnioskodawczyni prawa do dochodzonego świadczenia, przyjmując, że
udokumentowała ona jedynie 29 lat 11 miesięcy i 16 dni, zamiast wymaganych 30
lat okresów składkowych i nieskładkowych, ponieważ w ocenie organu rentowego
nie było podstaw do zaliczenia do okresu zatrudnienia okresu skróconego
wypowiedzenia umowy o pracę w wymiarze dwóch miesięcy. Na skutek odwołania
wnioskodawczyni, wyrokiem z dnia z dnia 3 lutego 2011 r., Sąd Okręgowy zmienił
zaskarżoną decyzję organu rentowego i przyznał wnioskodawczyni prawo do
dochodzonego świadczenia, uznając, że dwumiesięczny okres, za który wypłacono
odszkodowanie winien być doliczony do okresu zatrudnienia wnioskodawczyni u
ostatniego pracodawcy zgodnie z art. 361
k.p., a tym samym legitymuje się ona
okresem zatrudnienia w wymiarze przekraczającym 30 lat. W uzasadnieniu wyroku
Sąd powołał się na uchwałę powiększonego składu Sądu Najwyższego z dnia 23
3
kwietnia 1990 r., III PZP (OSP 1991 r. nr 2, poz. 53), w której przyjęto, że okres o
jaki skrócono wypowiedzenie umowy o pracę (art. 361
§ 1 k.p.), za który
pracownikowi przysługuje odszkodowanie, wlicza się do okresu zatrudnienia w
zakładzie pracy zobowiązanym do wypłaty odszkodowania, jeżeli w tym okresie
pracownik pozostawał bez pracy. Wyrokiem z dnia 13 lipca 2011 r., oddalając
apelację organu rentowego, Sąd Apelacyjny uznał za spełniony warunek określony
w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach
przedemerytalnych, wobec uznania okresu, za który przyznano wnioskodawczyni
odszkodowanie, za okres równorzędny z okresem zatrudnienia w sytuacji, gdy nie
podjęła ona nowego zatrudnienia.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik organu rentowego zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego
– art. 2 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach
przedemerytalnych, art. 6 ust 2 pkt 5, art. 7 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, art. 6 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) oraz art. 361
§ 1 i 2 k.p.,
poprzez przyjęcie, że skrócenie okresu wypowiedzenia zalicza się do okresów
składkowych bądź nieskładkowych w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, oraz przepisów postępowania - art. 231, 233 § 1, 382 oraz 390 k.p.c., wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku
jak i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w W. i orzeczenie co do istoty
sprawy poprzez oddalenie odwołania wnioskodawczyni w całości.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw.
Stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, a z urzędu bierze
pod rozwagę tylko nieważność postępowania. W świetle art. 3983
§ 1 k.p.c. skarga
kasacyjna może być oparta na zarzutach naruszenia prawa materialnego przez
4
jego błędną wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie (pkt 1) oraz na zarzutach
naruszenia przepisów postępowania, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ
na wynik sprawy (pkt 2). Zgodnie z utrwalonym w judykaturze poglądem, pod
pojęciem podstawy skargi kasacyjnej rozumie się konkretne przepisy prawa, które
zostały w niej wskazane z jednoczesnym stwierdzeniem, że wydanie wyroku
nastąpiło z ich obrazą. Zgodnie z art. 3983
§ 3 k.p.c., podstawą skargi kasacyjnej
nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów. Sąd
Najwyższy jako „sąd prawa”, nie jest uprawniony do badania prawidłowości
zarówno ustaleń faktycznych, jak i oceny dowodów, dokonanych przez sąd drugiej
instancji, będąc związany ustalonym stanem faktycznym sprawy (art. 39813
§ 2
k.p.c.), co obejmuje także badanie, czy sąd drugiej instancji nie przekroczył granic
swobodnej ich oceny. Innymi słowy każdy zarzut skargi kasacyjnej, który ma na
celu polemikę z ustaleniami faktycznymi sądu drugiej instancji, chociażby pod
pozorem kontestowania błędnej wykładni lub niewłaściwego zastosowania
określonych przepisów prawa materialnego, z uwagi na jego sprzeczność z
art. 3983
§ 3 k.p.c. jest a limine niedopuszczalny. Sąd Najwyższy jako sąd
kasacyjny nie zajmuje się oceną materiału dowodowego, nie ma również
kompetencji do dokonywania kontroli prawidłowości oceny dowodów dokonanej
przez sąd drugiej instancji według kryteriów opisanych w art. 233 § 1 k.p.c. Skoro
zarzut naruszenia tego przepisu nie mógł być podstawą rozważań, ocen i analiz
Sądu Najwyższego, to należało przyjąć, że przy ocenie zasadności zarzutów
naruszenia prawa materialnego wiążąca była w postępowaniu kasacyjnym
podstawa faktyczna zaskarżonego wyroku.
Z ustaleń faktycznych rozpoznawanej sprawy, wynikało że ostatnim
miejscem pracy wnioskodawczyni była Galeria C. – Spółka z o.o. w upadłości
likwidacyjnej (następca prawny Przedsiębiorstwa Domów Towarowych C. SA).
Wnioskodawczyni była zatrudniona od 15 sierpnia 1993 r. do 30 listopada 2009 r.,
zaś stosunek pracy ustał w związku z wypowiedzeniem przez pracodawcę umowy
o pracę ze względu na przesłanki określone ustawą z dnia 13 marca 2003 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn niedotyczących pracowników. Rozwiązując stosunek pracy zastosowano
skrócony do jednego miesiąca okres wypowiedzenia, przyznając wnioskodawczyni
5
odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą (dwumiesięczną) część
okresu wypowiedzenia (art. 361
§ 1 k.p.). Zgodnie z art. 361
§ 2 k.p., okres za który
przysługuje odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym okresie
bez pracy (tak jak wnioskodawczyni w niniejszej sprawie) do okresu zatrudnienia,
niemniej nie jest kwestionowane w judykaturze, że skrócenie przez zakład pracy
okresu wypowiedzenia umowy o pracę na podstawie art. 361
§ 1 k.p. powoduje
rozwiązanie tej umowy z upływem skróconego okresu (por. uchwałę 7 sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 1992 r., I PZP 20/92, OSNCP 1993 nr 102,
poz. 2), a były pracownik, który otrzymuje odszkodowanie z tytułu skróconego
okresu wypowiedzenia umowy o pracę nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu
społecznemu pracowników (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca
2005 r., I UK 315/04 - OSNP 2006 nr 9-10 poz.160).
Nie jest też sporne w orzecznictwie (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 12 sierpnia 1998 r., II UKN 179/98 – OSNAPiUS 1999 r. nr 16, poz. 527), że
art. 361
§ 1 k.p. wprowadza w interesie pracodawcy i na niekorzyść pracownika
odstępstwo od zawartej w art. 36 § 1 i 6 k.p. regulacji zasadniczej, zgodnie z którą
okres wypowiedzenia umowy o pracę na czas nie określony wynosi trzy miesiące i
może być skrócony tylko zgodną wolą stron (ich porozumieniem). „Przyznawane
pracownikowi w związku ze skróceniem okresu wypowiedzenia odszkodowanie
(art. 361
§ 1 in fine k.p.), ma w założeniu zrekompensować utracony wskutek
wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy zarobek. Nie ma ono jednak
charakteru ściśle kompensacyjnego. Wypłacane jest niezależnie od tego, czy
pracownik po rozwiązaniu umowy o pracę podjął zatrudnienie, czy nie i czy osiąga
oraz w jakiej wysokości dochody z innych źródeł.” Okres, o który skrócono okres
wypowiedzenia nie jest co prawda okresem zatrudnienia, jest jednak do niego
wliczany, wobec czego powinien być traktowany, tak jakby pracownik w tym czasie
pracował.
Materialnoprawną podstawą dochodzonego świadczenia przedemerytalnego
jest art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, uprawniający do
tego świadczenia osobę, która do dnia rozwiązania stosunku pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy (…), w którym była zatrudniona przez okres nie krótszy
niż 6 miesięcy, ukończyła co najmniej 55 lat - kobieta oraz posiada okres
6
uprawniający do emerytury, wynoszący co najmniej 30 lat dla kobiet, przy czym
zgodnie z ust. 2 tego przepisu, za okres uprawniający do emerytury, uważa się
okres ustalony zgodnie z przepisami art. 5 – 9, art. 10 ust. 1 oraz art. 11 ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych.
Uwagi te należy uzupełnić o stwierdzenie oparte na przepisie § 2 ust. 1 pkt 3
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 1998 r. w
sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na
ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz.U. nr 161, poz. 1106 ze zm.), z którego
wynika, że nie stanowią podstawy wymiaru składek m.in. odszkodowania i
rekompensaty wypłacane pracownikom z tytułu wygaśnięcia lub rozwiązania
stosunku pracy, w tym z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn leżących po
stronie pracodawcy, nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia
umowy o pracę lub rozwiązania jej bez wypowiedzenia, skrócenia okresu jej
wypowiedzenia.
W świetle niekwestionowanych ustaleń, na dzień rozwiązania stosunku pracy
(30 listopada 2009 r.) wnioskodawczyni wykazała okres zatrudnienia wynoszący 29
lat, 11 miesięcy i 16 dni, otrzymując za pozostałą (dwumiesięczną) część okresu
wypowiedzenia (art. 361
§ 1 k.p.) stosowne odszkodowanie. Fakt, że rozwiązanie
umowy o pracę za skróconym okresem wypowiedzenia nastąpiło w dniu 30
listopada 2009 r., nie oznacza jednak, że pozostały okres wypowiedzenia (dwa
miesiące) nie ma znaczenia prawnego.
Zgodnie z art. 7 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, okresami
nieskładkowymi są okresy niewykonywania pracy po ustaniu zatrudnienia, „jeżeli za
te okresy, na podstawie przepisów Kodeksu pracy, zostało wypłacone
odszkodowanie”.
W ocenie Sądu Najwyższego, powołany przepis nie budzi wątpliwości
interpretacyjnych na gruncie wykładni językowej, która w świetle orzecznictwa i
doktryny ma – przy interpretacji przepisu – przesądzające znaczenie. Jeżeli
językowe znaczenie tekstu jest jasne, wówczas - zgodnie z zasadą clara non sunt
interpretanda - nie ma potrzeby sięgania po inne, pozajęzykowe metody wykładni.
7
Niewykonywanie pracy po ustaniu zatrudnienia, za które na podstawie
przepisów k.p., zostało wypłacone odszkodowanie, obejmuje nie tylko
odszkodowania wypłacone na podstawie art. 45 i 56 k.p., ale również
odszkodowanie należne w związku ze skróceniem okresu wypowiedzenia – art. 361
§ 1 k.p. Odmienne stanowisko zaprezentowane w tej mierze w uzasadnieniu skargi
kasacyjnej, jest nieuprawnione.
Wszystko to pozwala na wyrażenie stanowiska, według którego okres
skróconego wypowiedzenia, za który pracownik otrzymał odszkodowanie, jako
okres nieskładkowy (art. 7 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS), jest
okresem „uprawniającym do emerytury” w rozumieniu art. 2 ust. 2 ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych.
Tym się kierując, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, po myśli art. 39814
k.p.c.