Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 394/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa "M." Spółki z o.o. z siedzibą w O.
przeciwko "C. F." S.A. w D.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 6 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 26 stycznia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Uwzględniając powództwo „M ” – spółki z o.o. , Sąd Rejonowy wyrokiem z
dnia 9 września 2010 r. nakazał wykreślenie z działu czwartego ksiąg wieczystych
nr nr …. hipoteki umownej łącznej kaucyjnej w kwocie 80 000, zł, wpisanej na
rzecz pozwanej C. F. S.A.
Sąd ustalił, że strony zawarły w dniu 10 kwietnia 2008 r. umowę pożyczki
w kwocie 52 030, zł, ustalając termin jej zwrotu w dniu 10 maja 2008 r.,
z możliwością przedłużenia terminu na określonych warunkach. W § 2 pkt 1
umowy ustalono, że przeniesienie kwoty pożyczki na pożyczkobiorcę (powoda)
nastąpi przez złożenie mu przez pożyczkodawcę (pozwanego) oświadczenia
o potrąceniu tej kwoty z wymagalnej wierzytelności przysługującej pożyczkodawcy
wobec pożyczkobiorcy. Celem zabezpieczenia spłaty pożyczki powód wystawił dwa
weksle oraz ustanowił aktem notarialnym z dnia 16 maja 2008 r. hipotekę umowną
łączną kaucyjną do wysokości 80 000 zł. Wpis hipoteki do ksiąg wieczystych
nastąpił w dniu 23 lipca 2008 r. Widniały w nich również inne hipoteki, w tym jedna
ustanowiona wcześniej na rzecz pozwanego. Pozwany wierzyciel dochodził zwrotu
pożyczki w sprawie VI GC … Sądu Rejonowego K. , ale wyrokiem z dnia 27
marca 2009 r. powództwo te zostało oddalone jako nieuzasadnione. Powyższy
wyrok - zdaniem Sądu Rejonowego w B. - potwierdził nieistnienie wierzytelności
pożyczkowej pozwanego i w konsekwencji - upadek hipoteki, wywołujący
konieczność jej wykreślenia z ksiąg wieczystych.
W następstwie apelacji strony pozwanej, Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony
wyrok i powództwo oddalił.
Sąd ten miał na uwadze, że z wygaśnięciem wierzytelności wygasa
zabezpieczająca ją hipoteka (art. 94 u.k.w.h.). Uznał jednak, że powód nie
udowodnił wygaśnięcia wierzytelności pożyczkowej pozwanego. Dowodem takim
nie jest – zdaniem Sądu – wyrok z dnia 27 marca 2009 r. , który tylko stwierdza, że
na dzień wyrokowania nie istniała wymagalność roszczenia wierzyciela i jest ono
przedwczesne.
3
Powód w skardze kasacyjnej wniósł o uchylenie tego wyroku, powołując się
na naruszenie art. 65 ust. 1 u.k.w.h. oraz art. 94 u.k.w.h.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Akcesoryjność hipoteki w stosunku do wierzytelności polega nie tylko na tym,
że wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą
wygaśnięcie hipoteki (art. 94 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych
i hipotece, Dz.U. z 2007 r., Nr 124, poz. 1361 ze zm.; dalej: „u.k.w.h.”), ale przede
wszystkim na tym, że hipoteka nie może powstać bez istnienia wierzytelności
(art. 65 ust. 1 u.k.w.h.). Zarówno powód, jak i Sąd Rejonowy, stali na stanowisku,
że nie powstała wierzytelność pożyczkowa pozwanego, czego dowodem jest
prawomocny wyrok Sądu Rejonowego w K. z dnia 27 marca 2009 r. Sąd
Okręgowy uznał natomiast, że powód „w żaden sposób nie wykazał, że
zabezpieczona hipoteką wierzytelność wygasła” oraz że dowodem ewentualnego
wygaśnięcia wierzytelności nie jest ten wyrok, skoro roszczenie pożyczkowe było
tylko przedwczesne, niewymagalne na dzień wyrokowania.
Stanowiska Sądu Okręgowego nie można jednak zaaprobować, ponieważ
jest następstwem nieuważnego odczytania motywów wyroku z dnia 27 marca
2009 r. Sąd Rejonowy w K. stwierdził bowiem jednoznacznie, że dochodzący
roszczenia pożyczkodawca nie udowodnił spełnienia świadczenia umownego w
postaci wydania przedmiotu pożyczki i w konsekwencji w dacie wyrokowania nie
istniała wierzytelność „C.-F.” S.A wobec „M. ” sp. z o.o. Wzmianka o
„przedwczesności” roszczenia pożyczkowego była prawidłowa, gdyż tylko
stwierdzała, że przed wydaniem przedmiotu pożyczki nie powstaje wierzytelność
pożyczkodawcy. Umowa pożyczki jest umową konsensualną, dwustronnie
zobowiązującą (art. 720 k.c.), przy czym w pierwszej kolejności aktualizuje się
obowiązek pożyczkodawcy przeniesienia na własność biorącego określonej ilości
pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Dowód spełnienia tego
obowiązku obciąża - w myśl art. 6 k.c. - pożyczkodawcę (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 5 marca 2002 r., I CKN 1086/99, niepubl.).
Należy podkreślić, że Sąd Rejonowy w K. - wbrew bezzasadnej sugestii
Sądu Okręgowego - nie stwierdził, że wierzytelność pozwanego istniała i była tylko
4
niewymagalna. W rozpoznawanej sprawie wszystkie sądy były związane
prejudycjalnie prawomocnym wyrokiem z dnia 27 marca 2009 r. , w szczególności
ustaleniem, że nie powstała pożyczkowa wierzytelność pozwanego wobec powoda
i taki stan trwał do chwili wyrokowania (art. 365 i 366 k.p.c.). Jeżeli Sąd Okręgowy
uznał, że wierzytelność pozwanego powstała po dniu 27 marca 2009 r. to powinien
przedstawić argumenty na rzecz takiego poglądu i to argumenty zaoferowane przez
pozwanego (art. 6 k.c.). Dotąd jednak pozwany takiego twierdzenia nie
przedstawił, powoływał się natomiast na późniejsze „odstąpienie” od umowy
pożyczki.
Z przedstawionych przyczyn uzasadniona jest skarga kasacyjna
powołującego się na naruszenie art. 65 ust. 1 i art. 94 u.k.w.h. Należało
w konsekwencji uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania (art. 39815
k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c.).