Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 6/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 sierpnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Jerzy Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa R.T.
przeciwko S. spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w K.
o przywrócenie do pracy, wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy,
wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, dodatek za pracę w porze
nocnej, wynagrodzenie urlopowe i ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 2 sierpnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G.
z dnia 9 września 2011 r., sygn. akt […]
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Powód R.T. pozwem skierowanym przeciwko S. Spółce z o.o. w K. wniósł o
przywrócenie do pracy i zasądzenie wynagrodzenia za czas pozostawania bez
2
pracy. Powód wniósł także o zasądzenie na jego rzecz wynagrodzenia za pracę w
godzinach nadliczbowych za okres od kwietnia 2003 r. do lutego 2010 r. wraz z
odsetkami od dnia wymagalności za poszczególne miesiące do dnia zapłaty oraz o
zasądzenie na jego rzecz dodatku za pracę w porze nocnej za okres od kwietnia
2003 r. do 2009 r., a także wynagrodzenia urlopowego za okres od 2003 do 2009 r.
Wyrokiem z dnia 3 lutego 2011 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych […] w G. zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda określone w
sentencji kwoty wraz z odsetkami ustawowymi: tytułem wynagrodzenia za pracę w
godzinach nadliczbowych w okresie od marca 2007 r. do stycznia 2010 r., tytułem
wyrównania dodatku za pracę w porze nocnej za okres od marca 2007 r. do
stycznia 2010 r. oraz tytułem wyrównania wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy
za okres od 2007 r. do 2009 r. W pozostałej części Sąd Rejonowy oddalił
powództwo.
Wyrok Sądu Rejonowego w części oddalającej powództwo powód zaskarżył
apelacją.
Wyrokiem z dnia 9 września 2011 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G. oddalił apelację.
W sprawie ustalono, że powoda od dnia 1 kwietnia 2005 r. łączyła ze stroną
pozwaną umowa o pracę na czas nieokreślony na stanowisku agenta ochrony.
Powód wykonywał swoją pracę na obiekcie DLS T. w G.. W związku
z rozwiązaniem umowy o ochronę tego obiektu, powód otrzymał w dniu 4 lutego
2010 r. polecenie przeniesienia na obiekt C. w G. na ul. S. Wobec zgłoszenia
zastrzeżeń przez powoda, że jest on pracownikiem zakładu pracy chronionej, a
nowy obiekt nie jest odpowiedni dla osoby z jego zdrowiem, w dniu 5 lutego 2010 r.
powód otrzymał polecenie podjęcia pracy na obiekcie P. G. F. w G. (PGF) na ul. R.
z informacją o tym, że stawka za godzinę pracy wynosi 5,20 zł. Po zgłoszeniu przez
powoda kolejnych zastrzeżeń m.in. dotyczących zaproponowanej stawki
godzinowej, 8 lutego 2010 r., także pisemnie polecono mu podjąć pracę „w ramach
umówionych norm czasu pracy i za wynagrodzeniem wynikającym z umowy o
pracę”. W dniu 11 lutego 2010 r. powód stwierdził, że na wskazanym przez
pracodawcę obiekcie nie są zatrudnieni renciści; zatelefonował do swojego
przełożonego z informacją, że on z tego obiektu schodzi. Po przybyciu
3
przełożonego powód obiekt zdał i opuścił miejsce pracy. W dniu 12 lutego 2011 r.
po raz kolejny pracodawca wręczył powodowi pisemne polecenie stawienia się w
dniu 15 lutego 2011 r. na obiekcie PGF tym razem z informacją, że obiekt ten jest
zakładem pracy chronionej, przystosowanym do pracy osób niepełnosprawnych, a
ponadto, iż niewykonanie polecenia będzie skutkowało konsekwencjami
dyscyplinarnymi. W dniu 15 lutego 2010 r. powód nie stawił się w miejscu pracy. Na
początku marca 2010 r. pracodawca – powołując się na art. 100 § 1 i § 2 oraz art.
52 § 1 pkt 1 k.p. - złożył powodowi pisemne oświadczenie o rozwiązaniu umowy o
pracę bez wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych
obowiązków pracowniczych polegającego na niestawieniu się w miejscu pracy w
dniu 15 lutego 2010 r.
Sąd drugiej instancji podzielił stanowisko Sądu pierwszej instancji, że
roszczenia powoda za okres do marca 2007 r. uległy przedawnieniu zgodnie z
art. 291 § 1 k.p. oraz, że nie zachodzą okoliczności wyłączenia skutku
przedawnienia na podstawie art. 8 k.p. Sąd Okręgowy nie dopatrzył się okoliczności
wyjątkowych. Powód był wieloletnim pracownikiem pozwanego i nigdy wcześniej
nie kwestionował wysokości otrzymywanego wynagrodzenia. Pracownik jako
słabsza strona stosunku pracy w obecnym systemie prawnym ma z jednej strony
zapewnione mechanizmy umożliwiające wyegzekwowanie należnych praw, a z
drugiej ma zagwarantowaną ochronę przed niezgodnym z prawem rozwiązaniem
stosunku pracy, a zatem powoływanie się na wiek i niepełnosprawność, w tym
wypadku, jest nietrafne. Powód nie wykazał, że zachodziły przyczyny
usprawiedliwiające niepodjęcie jakichkolwiek prób domagania się wynagrodzenia,
które byłoby powodowi należne.
Jeżeli chodzi o oddalenie apelacji w zakresie powództwa o przywrócenie do
pracy i odszkodowanie Sąd Okręgowy w pełni podzielił ustalenia i ocenę prawną
wyroku Sądu pierwszej instancji. W uzasadnieniu wyroku dotyczącym tej części
przedmiotu sprawy, po rozpatrzeniu zarzutów apelacji powoda Sąd drugiej instancji
wskazał w szczególności, że powód nie przedstawił żadnego usprawiedliwienia
niestawienia się do pracy poczynając od dnia 15 lutego 2010 r. Nie mógł tego
zrobić z powodu zaniżenia przez pracodawcę stawki godzinowej albowiem już w
dniu 8 lutego 2010 r. pracodawca zapewnił go o przestrzeganiu umówionych norm
4
czasu pracy za wynagrodzeniem wynikającym z umowy o pracę. Wskazana
powodowi przez pracodawcę praca odpowiadała umowie o pracę, a nie wykazano
ażeby charakter pracy na obiekcie, którego dotyczyło przedmiotowe polecenie
pracodawcy był znacząco różny od pracy na poprzednim obiekcie, do którego
powód nie zgłaszał zastrzeżeń. Sądy obu instancji ustaliły, że dotyczące pracy
przedmiotowe polecenie pracodawcy było zgodne z treścią umowy łączącej
powoda z pracodawcą. Bezzasadne okazały się także inne podstawy odmowy
wykonania przez powoda polecenia pracodawcy. Najpierw, w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym powód bezpodstawnie z powołaniem się na art. 28 ust. 2
ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 214 poz.
1407 ze zm.), twierdził, że obiekt na którym powód winien świadczyć pracę
powinien być zakładem pracy chronionej. Natomiast w postępowaniu apelacyjnym
powód zmodyfikował swoje stanowisko w ten sposób, że pracodawca powinien
zatrudnić go tylko na obiektach, z którymi zakład pracy chronionej ma podpisane
umowy. Według Sądu drugiej instancji zarzuty powoda są bezpodstawne, gdyż
pracownik nie może ocenić działalności gospodarczej pracodawcy „a tym bardziej
nie może swoją oceną usprawiedliwiać niewykonania obowiązków pracowniczych”
oraz, że „pracownik nie ma uprawnień do kształtowania organizacji pracy, bowiem
te należą do pracodawcy, który może, aczkolwiek nie ma takiego obowiązku,
uwzględnić ewentualne uwagi pracownika”. W podsumowaniu szczegółowo
przedstawionej oceny ustalonych okoliczności Sąd drugiej instancji uznał, iż „powód
nie mógł odmówić świadczenia” pracy na obiekcie P.G.F.w G. na ul. R., albowiem
wydane mu polecenie było zgodne z prawem i opowiadało wiążącej strony umowie
o pracę. Natomiast, pozwany wskazując w oświadczeniu o rozwiązaniu stosunku
pracy, iż powodem rozwiązania z nim umowy o pracę jest ciężkie naruszenie
obowiązków pracowniczych, polegające na niestawieniu się w pracy w dniu 15
lutego 2010 r. i nieusprawiedliwienie swojej nieobecności, nie naruszył prawa.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, przyczyna uzasadniająca rozwiązanie z powodem
umowy o pracę jest prawdziwa i została wskazana w sposób konkretny, a zatem
odpowiada wymogom art. 52 k.p.
5
Wyrok Sądu Okręgowego (w całości) powód zaskarżył skargą kasacyjną
opierając skargę na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), w ramach której zarzucił:
- niezastosowanie przepisu art. 8 k.p. w sytuacji, gdy podniesienie przez
stronę pozwaną zarzutu przedawnienia było sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego i w konsekwencji niezasądzenie na rzecz powoda wynagrodzenia za
pracę w godzinach nadliczbowych za okres od kwietnia 2003 r. do lutego 2007 r.,
dodatku za pracę w porze nocnej za okres od kwietnia 2003 r. do lutego 2007 r.
oraz wynagrodzenia urlopowego należnego w okresie od 2003 do 2006 r.;
- błędną wykładnię przepisu art. 28 ust. 2 ustawy o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przez przyjęcie, że warunki,
jakim powinien odpowiadać zakład pracy chronionej w zakresie uwzględnienia
potrzeb osób niepełnosprawnych, nie dotyczą osób zatrudnionych w dozorze i
ochronie mienia, co w konsekwencji spowodowało uznanie, że pozwany w sposób
prawidłowy rozwiązał z powodem umowę o pracę, podczas gdy brak było podstaw
do rozwiązania z powodem umowy o pracę bez wypowiedzenia;
- niezastosowanie przepisu art. 23a ustawy o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych i w konsekwencji
zaniechanie stwierdzenia, że w przypadku zastrzeżeń niepełnosprawnego
pracownika co do warunków pracy, powinny one być przez pracodawcę
dostosowane do jego możliwości świadczenia pracy.
Skarga zawiera wniosek o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu
Okręgowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty
sprawy w sposób zgodny z żądaniem pozwu, oraz o zasądzenie na rzecz powoda
kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszym z zarzutów materialnoprawnej podstawy skargi kasacyjnej
zarzucono niezastosowanie art. 8 k.p. do podniesionego przez pozwanego
6
pracodawcę zarzutu przedawnienia roszczeń o wynagrodzenie za okres od
kwietnia 2003 r. do marca 2007 r. Skarżący zgadza się z wyrażonymi w
zaskarżonym wyroku zasadami interpretacji powołanego przepisu co do możliwości
zastosowania klauzul generalnych z art. 8 k.p. przeciwko pracodawcy
korzystającego z przysługującego mu prawa powołania się na przedawnienie
zgłoszonych przez pracownika roszczeń. Wyraźnie także skarżący stwierdza iż:
„Należy zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, iż przepis art. 8 k.p. może
być stosowany jedynie wyjątkowo w nietypowych okolicznościach”. Wreszcie
powołuje się skarżący na ugruntowanie w judykaturze tezy, że „przy ocenie, czy
wykonywanie prawa nie narusza zasad współżycia społecznego, konieczne jest
wzięcie pod uwagę całokształtu konkretnego przypadku, a nie jedną z nich, choćby
jej znaczenie było istotne”.
Z zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd drugiej instancji przyjął wszystkie
powyższe założenia interpretacyjne i na nich opierając się, poddał ocenie istotne
okoliczności dotyczące przedmiotu przedawnionego roszczenia, relacji między
stronami stosunku pracy, oraz „dawności” zgłoszonych roszczeń, w tym że dotyczą
one między innymi okresu w ogóle poprzedzającego zawarcie przez strony umowy
o pracę na czas nieokreślony, co miało miejsce 1 kwietnia 2005 r. Uzasadniając
ocenę o braku w sprawie podstaw do uznania sytuacji za wyjątkową Sąd drugiej
instancji powołał się na to, że nie zaistniały żadne przyczyny, które można by uznać
za usprawiedliwienie opóźnienia. Nie stwarzało takich podstaw zachowanie się obu
stron; powód nie podejmował próby uzyskania we właściwym czasie
przedawnionych należności nie dlatego że był „słabszą” stroną, skoro dbał o swe
interesy np. zwracając się pisemnie w sprawie „podpisania” umowy na czas
nieokreślony.
W uzasadnieniu zarzutu niezastosowania art. 8 k.p. wnoszący skargę
przeciwstawia ocenie Sądu, ocenie opartej – jak to wyżej zauważono – na
niekwestionowanych przesłankach, własną ocenę skoncentrowaną wyłącznie na
rodzaju przedawnionych świadczeń i cechach podmiotowych powoda, jako osoby
blisko sześćdziesięcioletniej i niepełnosprawnej.
Argumentacja skargi jest nieprzekonująca w zakresie w jakim pozostaje w
granicach wynikających z postawionego zarzutu, w których kwestionowana ocena
7
prawna Sądu może być konfrontowana wyłącznie z ustaleniami faktycznymi
stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku. Skarga nie zarzuca naruszenia
przepisów postępowania i w związku z tym postawionego problemu z zakresu
subsumcji nie może opierać na okolicznościach faktycznych, które pozostawałyby
w sprzeczności lub wykraczały poza zakres ustaleń faktycznych wyroku, którymi
Sąd Najwyższy jest związany (art. 39813
§ 2 k.p.c.).
Argumentacja skargi wykracza poza dopuszczalną granicę wynikającą z
jedynej podstawy skargi (por. art. 39813
§ 1 k.p.c.) jeżeli powołuje się na nieobjęte
podstawą faktyczną zaskarżonego wyroku albo z nią sprzeczne twierdzenia
wnoszącego skargę, jakoby z jednej strony powód nie występował z żądaniem
wypłaty zaległego wynagrodzenia z obawy przed utratą pracy, a z drugiej, że
pozwany „łamał” podstawowe zasady i „postępował w sposób nielojalny i
nieuczciwy w stosunku do powoda”, przy czym te ostatnie ocenne twierdzenia
wywodzi skarżący nie z wyjaśnionego w sprawie stanu faktycznego, który można
by odnieść do przyczyn niedomagania się przez powoda należnych świadczeń, ale
ze swoistego antycypowania motywów niespełnienia świadczeń, które wobec ich
przedawnienia – w ogóle nie były przedmiotem wyjaśnienia w sprawie.
Pozostałe zarzuty materialnoprawnej podstawy skargi odnoszą się do
oddalenia przez Sąd drugiej instancji apelacji powoda w jej części dotyczącej
oddalonego powództwa i odszkodowania z tytułu niezgodnego z prawem
rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Sąd drugiej instancji po
rozpoznaniu apelacji oddalił ją jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c., przy
czym bezzasadność apelacji – jak to wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku
– opiera się na ustaleniu, że pozwany pracodawca rozwiązał umowę o pracę z
powodem bez naruszenia art. 52 § 1 pkt 1 k.p. ale zgodnie z tym przepisem ze
względu na ciężkie naruszenie przez powoda podstawowych obowiązków
pracowniczych.
Skarga kasacyjna nie ma podstawy naruszenia przepisów postępowania
(art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), nie otwiera zatem możliwości weryfikacji ustaleń
faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku (por. art. 39813
§ 1 i § 2
k.p.c). Co więcej skarga kasacyjna nie stwarzając podstawy do oceny ustaleń
8
faktycznych zaskarżonego wyroku nie obejmuje także zasadniczych kwalifikacji z
zakresu prawa materialnego.
Oddalenie wszak roszczeń pozwu i oddalenie apelacji – o czym była mowa
wyżej – wynika z zastosowania do ustalonego stanu faktycznego przepisu art. 52 §
1 pkt 1 k.p., a także art. 100 § 1 i § 2 pkt 1 k.p. Jeżeli poza granicami podstawy
kasacyjnej, którymi Sąd Najwyższy jest związany (por. art. 39813
§ 1 k.p.c.),
pozostaje podstawa faktyczna zaskarżonego wyroku a także jego decydująca o
rozstrzygnięciu sprawy podstawa prawna, to powstaje pytanie czy wynikające z
podstawy skargi kwestie z zakresu wykładni wskazanych w skardze przepisów
ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej miały
znaczenie – chociażby pośrednie – dla podstawy prawnej wyroku, decydującej o
rozstrzygnięciu sprawy.
Rozważając tę kwestię należy ponownie podkreślić, że problemy interpretacji
art. 28 ust. 2 oraz „niezastosowanie” art. 23a powyższej ustawy, nie odnoszą się do
ustaleń zaskarżonego wyroku, które zadecydowały o rozstrzygnięciu sprawy. Sądy
obu instancji ustaliły, że powód samowolnie odmówił podjęcia pracy na
wyznaczonym mu przez pracodawcę obiekcie, wyznaczonym z zachowaniem
warunków umowy o pracę. Natomiast rozpoznanie kwestii dotyczących
wskazanych przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i
społecznej, wynikało w związku z twierdzeniami powoda, objętymi m.in. apelacją,
że to w powołanych przypisach tkwi uprawnienie powoda do sprzeciwienia się
przedmiotowemu poleceniu pracodawcy.
W skardze kasacyjnej nie przedstawiono żadnego przekonującego
argumentu przeciwko ocenie zaskarżonego wyroku, iż w powołanych przepisach
nie można znaleźć jakiejś podstawy (usprawiedliwienia) dla samowolnego
zaniechania wykonywania przez powoda umówionej pracy. Z przepisów tych
bowiem nie sposób wyprowadzić uprawnienia pracownika do, najpierw kontroli
sposobu wykonywania działalności gospodarczej przez pracodawcę w zakresie
doboru kontrahentów świadczonych usług ochrony obiektów, a następnie do
samowolnego decydowania przez pracownika o niewykonywaniu pracy na
obiektach, które bezpodstawnie pracownikowi nieodpowiadają.
9
Wynikający ze skargi kasacyjnej problem interpretacyjny nie wpływa na
podstawę zaskarżonego wyroku.
W sprawie ustalono, że polecenie pracodawcy, którego nie wykonał powód
odpowiadało treści umowy o pracę między innymi dlatego, że umowa ta zawarta z
pozwanym a pracodawcą, mającym status prowadzącego zakład pracy chronionej
nie ograniczała zatrudnienia powoda tylko do ochrony obiektów należących do
zakładów pracy chronionej. Jeżeli zatem bezsporne jest, że pozwany pracodawca
uzyskał status zakładu pracy chronionej, to bez znaczenia w sprawie pozostaje
wywołany w skardze problem interpretacyjny. Odnosi się on bowiem do przepisu
określającego warunki i procedurę uzyskania statusu pracodawcy prowadzącego
zakład pracy chronionej. Art. 28 ust. 2 powołanej ustawy określa udział w tej
procedurze Państwowej Inspekcji Pracy: „z wyjątkiem okoliczności, o których mowa
w ust. 12 lit. b w stosunku do osób zatrudnionych w dozorze i ochronie mienia”.
Z powołanego przepisu dotyczącego – jak o tym wyżej zauważono –
procedury ustalenia statusu zakładu pracy chronionej nie należałoby wyprowadzać
wniosku co do obowiązków pracodawcy wobec „osób zatrudnionych w dozorze i
ochronie mienia”. Przepis ten tego przedmiotu nie dotyczy co oczywiście nie
oznacza, że pracodawca zatrudniający osoby niepełnosprawne w dozorze i
ochronie mienia, nie ma w związku z tym określonych obowiązków w szczególności
co do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (por. art. 94 pkt 4
k.p.).
Bezpodstawność postawionego w skardze zarzutu wynika z jego
niedopuszczalności do ocenianej sytuacji faktycznej. Nie wiadomo dlaczego
wnoszący skargę nie wskazując nawet hipotetycznych zaniedbań pracodawcy w
zakresie warunków pracy pracownika powołuje się – na oderwany od przesłanek
rozstrzygnięcia sprawy, problem z zakresu procedury uzyskania statusu
pracodawcy prowadzącego zakład pracy chronionej. Bezzasadny w tej sytuacji jest
także zarzut skargi o niezastosowaniu art. 23a powołanej ustawy, określającego
obowiązek pracodawcy zapewnienia niezbędnych usprawnień dla osoby
niepełnosprawnej pozostającej z nim w stosunku pracy. Zarzut ten nie ma
przekonywującej podstawy argumentacyjnej. Według ustaleń zaskarżonego wyroku
odmowa powoda wykonania polecenia nie miała nic wspólnego z zaniechaniem
10
przez pracodawcę obowiązków wynikających z umowy o pracę dotyczących w
szczególności warunków pracy świadczonej przez osobę niepełnosprawną. Te
ustalenia nie mogą być – jak to wyżej zauważono – kwestionowane na
rozpatrywanej podstawie skargi kasacyjnej. W uzasadnieniu tego zarzutu wnoszący
skargę przyznaje zresztą, że powód nie zgłaszał pracodawcy określonych potrzeb
wynikających ze swojej niepełnosprawności. Nie zachodziła więc sytuacja, że
powód mógł odmówić wykonania pracy na wskazanym mu przez pracodawcę
obiekcie z tego względu, że brakowało „zmian lub dostosowań do szczególnych,
zgłoszonych pracodawcy potrzeb wynikających z niepełnosprawności danej osoby”,
o których mowa w art. 23a ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji
zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
Z powyższych przyczyn, uznając że skarga kasacyjna nie ma uzasadnionej
podstawy, Sąd Najwyższy orzekł zgodnie z art. 39814
k.p.c.
/tp/