Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SDI 14/12
W Y R O K
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 sierpnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Szewczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Puszkarski
SSN Barbara Skoczkowska
Protokolant: Anna Kuras
przy udziale Zastępcy Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego Krajowej Izby Radców
Prawnych w Warszawie
w sprawie J. C.
obwinionego z art. 64 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych z dnia 6 lipca 1982 r. (t.j.
Dz. U. 2010, nr 10, poz. 65 ze zm.) i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 9 sierpnia 2012 r.
kasacji, wniesionej przez obrońcę
od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego w W.
z dnia 16 grudnia 2011 r.,
utrzymującego w mocy orzeczenie Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego Okręgowej
Izby Radców Prawnych w W.
z dnia 4 lipca 2011 r.,
uchyla zaskarżone orzeczenie i sprawę przekazuje Wyższemu Sądowi
Dyscyplinarnemu w W. do ponownego rozpoznania.
2
U Z A S A D N I E N I E
J. C. został obwiniony o to, że w okresie od dnia 18 lutego 2008 r. do dnia 2
kwietnia 2008 r. w W. podawał nieprawdziwe informacje o prowadzonej działalności
zawodowej w związku z przeprowadzonym przez Redakcję „[…]” rankingiem
Kancelarii prawniczych 2008 r., w zakresie prowadzonej przez siebie kancelarii
prawnej „[…]” tj. o przewinienie dyscyplinarne określone w art. 64 ust. 1 pkt 2 ustawy
o radcach prawnych (t.j. Dz. U. z 2010 r. Nr 10 poz. 65 ze zm.) w zw. z art. 25 lit. b
oraz art. 6 ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego.
Orzeczeniem z dnia 4 lipca 2011 r., sygn. akt […], Okręgowy Sąd
Dyscyplinarny Okręgowej Izby Radców Prawnych w W. uznał J. C. winnym
popełnienia czynu polegającego na tym, że w okresie od dnia 25 marca 2008 r., do dnia
2 kwietnia 2008 r. wiedząc o nieprawidłowościach dotyczących informacji zawartych
w ankiecie rankingowej za rok 2008, przekazywanej dziennikowi „[…]” w odniesieniu
do Kancelarii Prawnej „[…]” spółka komandytowa, jako jej komplementariusz, nie
podjął właściwych działań w celu sprostowania nieprawdziwych danych zawartych w
ankiecie, który to czyn stanowi przewinienie dyscyplinarne polegające na naruszeniu
art. 6 ust. 1 i 2 oraz art. 25 lit. a i b Kodeksu Etyki Radcy Prawnego oraz stanowi czyn
sprzeczny z wyrażonym w ślubowaniu radcowskim obowiązkiem postępowania
godnego i uczciwego i za czyn ten na podstawie art. 64 ust. 1 pkt 2 oraz art. 65 ust. 1
pkt 3a ustawy o radcach prawnych wymierzono obwinionemu karę pieniężną w kwocie
15.000 zł oraz obciążono kosztami postępowania dyscyplinarnego.
Od powyższego orzeczenie odwołanie wniosła obrońca obwinionego, która
zaskarżyła orzeczenie w całości.
Orzeczeniu temu zarzuciła:
I. Obrazę przepisów prawa materialnego poprzez:
1. wadliwe zastosowanie art. 64 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych w
zw. z art. 25 lit. a i b oraz art. 6 ust. 1 i 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego;
2. wadliwe zastosowanie art. 1 k.k.;
3. wadliwe zastosowanie art. 8 ust. 1 pkt 3 ustawy o radcach prawnych
oraz art. 102 kodeksu spółek handlowych;
3
II. błędy w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
poprzez przyjęcie, iż:
- w mailu z dnia 2 kwietnia 2011 r. obwiniony akceptował i autoryzował
ostateczną treść ankiety i zawarte w niej dane;
- mec. A. K. oraz mec. B. J. zostali wpisani do ankiety w sposób
nieprawidłowy;
III. rażącą niewspółmierność kary.
Podnosząc powyższe zarzuty autorka odwołania wniosła o zmianę
zaskarżonego orzeczenia i uniewinnienie obwinionego, ewentualnie o uchylenie
orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, w końcu o zmianę
orzeczenia przez złagodzenie kary do wysokości połowy przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia w gospodarce narodowej za miesiąc poprzedzający datę orzeczenia
dyscyplinarnego.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny w W. po rozpoznaniu odwołania – orzeczeniem z
dnia 16 grudnia 2011 r. utrzymał w mocy zaskarżone orzeczenie i kosztami
postępowania odwoławczego obciążył obwinionego.
Od orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego w W. kasację wywiodła
obrońca obwinionego J. C. Zaskarżyła orzeczenie w całości.
Orzeczeniu temu zarzuciła rażące naruszenie:
I. przepisów postępowania karnego, które miało wpływ na treść orzeczenia:
1. art. 433 § 2 kodeksu postępowania karnego w związku z art. 7 kodeksu
postępowania karnego poprzez dokonanie oceny dowodu z e-maila z dnia 2
kwietnia 2008 r. wbrew zasadom wyrażonym w tym przepisie i w
konsekwencji przyjęcie, że obwiniony zaakceptował nieprawdziwe dane
podane uprzednio przez swoich pracowników i nie podjął właściwych działań
w celu sprostowania nierzetelnych informacji, podczas gdy prawidłowa i
rzetelna analiza oraz swobodna, zgodna z zasadami logiki i doświadczenia
życiowego ocena tego dowodu prowadzi do wniosku o braku jakiegokolwiek
potwierdzenia nieprawdziwych informacji przez obwinionego;
4
2. art. 458 kodeksu postępowania karnego w związku z art. 399 kodeksu
postępowania karnego i art. 6 kodeksu postępowania karnego poprzez
dokonanie zmiany kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego obwinionemu i nie
uprzedzenie o tym obwinionego oraz naruszenie zasady prawa obwinionego
do obrony;
3. art. 455 kodeksu postępowania karnego poprzez niepoprawienie przez Wyższy
Sąd Dyscyplinarny błędnej kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego
obwinionemu;
4. art. 437 § 1 kodeksu postępowania karnego oraz art. 7 kodeksu postępowania
karnego poprzez wydanie orzeczenia utrzymującego w mocy orzeczenie
Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego, podczas gdy z treści uzasadnienia
wyroku Wyższego Sądu Dyscyplinarnego wynika, iż nie podzielił on poglądu
Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego w zakresie wszystkich zarzucanych
obwinionemu naruszeń;
5. art. 433 § 2 kodeksu postępowania karnego i art. 457 § 3 kodeksu postępowania
karnego poprzez nie podanie w uzasadnieniu orzeczenia czy Wyższy Sąd
Dyscyplinarny podziela stanowisko Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego co do
popełnienia przez obwinionego czynu określonego w art. 25 lit. a Kodeksu
Etyki Radcy Prawnego, podczas gdy jednocześnie w tym samym uzasadnieniu
orzeczenia Wyższy Sąd Dyscyplinarny nie zgodził się z ustaleniem przez
Okręgowy Sąd Dyscyplinarny, iż obwiniony dopuścił się naruszenia art. 25 lit.
b Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, pomimo iż przesłanki, dla których
zakwestionowano naruszenie art. 25 lit. b Kodeksu Etyki Radcy Prawnego są
tożsame również dla art. 25 lit. a Kodeksu Etyki Radcy Prawnego;
6. art. 14 § 1 kodeksu postępowania karnego poprzez przekroczenie przy orzekaniu
granic skargi uprawnionego oskarżyciela (Rzecznika Dyscyplinarnego)
wskazanych w akcie oskarżenia;
7. art. 433 § 2 kodeksu postępowania karnego i art. 457 § 3 kodeksu postępowania
karnego w związku z art. 410 kodeksu postępowania karnego poprzez brak
rzetelnej kontroli instancyjnej w stosunku do dokonanej przez Okręgowy Sąd
5
Dyscyplinarny dowolnej analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego
w postaci e-maila z dnia 2 kwietnia 2008 r., skierowanego przez obwinionego
do świadka I. W. oraz materiału dowodowego w postaci korespondencji e-
mailowej z okresu 25 marzec 2008 r. - 2 kwiecień 2008 r. pomiędzy
świadkiem M. M. a świadkiem I. W. oraz błędną ocenę tych dowodów, a w
konsekwencji przyjęcie, że obwiniony zaakceptował nieprawdziwe dane
podane uprzednio przez swoich pracowników i nie podjął właściwych działań
w celu sprostowania nierzetelnych informacji, podczas gdy z treści tych
dowodów, ocenionych w sposób prawidłowy, nie wynika ani fakt
zaakceptowania przez obwinionego nieprawdziwych danych, ani też fakt
braku podjęcia właściwych działań w celu sprostowania nierzetelnych
informacji;
8. art. 5 § 2 kodeksu postępowania karnego poprzez jego niezastosowanie i nie
rozstrzygnięcie wszelkich wątpliwości na korzyść obwinionego, między
innymi poprzez uznanie, w braku jakichkolwiek jednoznacznych dowodów w
tym zakresie, iż w mailu z dnia 2 kwietnia 2008 r. obwiniony akceptował i
autoryzował ostateczną treść ankiety i zawarte w niej dane;
II. przepisów prawa materialnego:
9. art. 64 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych w związku z art. 6 ust. 1 i art. 6
ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego poprzez błędną wykładnię i przyjęcie,
że podawanie informacji w ankiecie do rankingu kancelarii prawnych jest
czynnością zawodową radcy prawnego;
10. art. 64 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych w związku z art. 6 ust. 1 i ust.
2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego poprzez błędną wykładnię i przyjęcie, iż
czyn określony w art. 6 ust. 1 i ust. 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego można
popełnić przez zaniechanie;
11. art. 64 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych w związku z art. 25 lit. a i b
Kodeksu Etyki Radcy Prawnego poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że
określony w nim zakaz informowania sprzecznego z zasadami etyki można
naruszyć przez zaniechanie.
6
W oparciu o tak sformułowane zarzuty autorka kasacji wniosła o uchylenie
zaskarżonego orzeczenia oraz orzeczenia Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego i
przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja zasługuje na uwzględnienie, ale jej wniosek jest zbyt daleko idący.
Obrońca obwinionego w odwołaniu między innymi zarzuciła obrazę przepisów
prawa materialnego, mianowicie art. 64 ust. 1 pkt 2 ustawy o radcach prawnych
(zwanej dalej u.r.p.) w związku z art. 25 lit. a i b oraz art. 6 ust. 1 i 2 Kodeksu Etyki
Radcy Prawnego (zwanego dalej Kodeksem Etyki), mimo że przypisany J. C. czyn nie
zawierał znamion „przestępstwa”, zapewne obrońcy chodziło o przewinienie
dyscyplinarne.
Wyższy Sąd Dyscyplinarny ocenił, że obwiniony swoim zachowaniem
wyczerpał między innymi znamiona art. 64 ust. 1 pkt 2 u.r.p. w zw. z art. 6 ust. 1 i 2
Kodeksu Etyki. Podzielił zatem pogląd Sądu I instancji, iż J. C. naruszył obowiązek
postępowania uczciwego i należytej staranności w wykonywaniu czynności
zawodowych (art. 6 ust. 1 Kodeksu Etyki). Przypomnieć należy, że obwiniony został
uznany za winnego zaniechania działań w celu sprostowania nieprawdziwych danych
przekazanych „Rzeczpospolitej” w ankiecie rankingowej.
Z przepisów u.r.p. wynika, iż wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na
świadczeniu pomocy prawnej. Zgodnie z art. 4 ust. 1 u.r.p. wykonywanie zawodu radcy
prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej z wyjątkiem występowania w
charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o
przestępstwa skarbowe. Dalej w art. 6 ust. 1 u.r.p. stwierdzono, że zawód radcy
prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu
porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów
prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.
Stosownie do treści art. 433 § 2 k.p.k. sąd odwoławczy obowiązany jest
rozważyć wszystkie wnioski i zarzuty wskazane w środku odwoławczym. Oczywiście
może wydać orzeczenie o utrzymaniu zaskarżonego orzeczenia w mocy tylko wtedy
gdy uznaje te zarzuty i wnioski za niesłuszne. Przy czym zgodnie z treścią oraz 457 § 3
7
k.p.k. sąd odwoławczy w uzasadnieniu orzeczenia winien podać, czym się kierował,
wydając orzeczenie oraz dlaczego zarzuty i wnioski apelacji uznał za zasadne albo
niezasadne. Sąd odwoławczy zaniechał oceny zarzutu obrazy art. 6 ust. 1 Kodeksu
Etyki w zakresie zaliczenia czynności informowania „Rzeczpospolitej”, do czynności
zawodowej radcy prawnego, w związku z czym doszło do rażącej obrazy art. 433 § 2
k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. w tym zakresie, co mogło mieć istotny wpływ na treść
orzeczenia.
Jak wynika z uzasadnienia orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oparł on
„swoje rozstrzygnięcie na ustaleniach faktycznych poczynionych przez Okręgowy Sąd
Dyscyplinarny, które jako nie budzące wątpliwości przyjął za własne” (s. 7 uz.). W tej
sytuacji nie wiadomo jak rozumieć sformułowanie „Wyższy Sąd Dyscyplinarny nie
podzielił poglądu Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego w zakresie naruszenia art. 25 lit.
b Kodeksu Etyki Radcy Prawnego, który polega na podawaniu nieprawdziwych danych
o prowadzonej przez siebie działalności, gdyż obwiniony radca prawny nie
uczestniczył od początku w formułowaniu ankiety, ale włączył się w ten proces dopiero
w okresie od dnia 25 marca do dnia 2 kwietnia 2008 r. Wtedy też wiedząc o
nieprawidłowościach dotyczących informacji zawartych w ankiecie rankingowej za
2008 r. przekazywanej dziennikowi „[…]” w odniesieniu do Kancelarii Prawnej „[…]”
jako jej komplementariusz, nie podjął właściwych działań w celu sprostowania
nieprawdziwych danych zwartych w ankiecie, czym naruszył zasady określone w art. 6
ust. 1 i 2 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego…. w postawie obwinionego przeważało
zaniechanie nad aktywnym działaniem, które jest niezbędne do informowania
sprzecznego z zasadami etyki (art. 25 lit. b Kodeksu Etyki)” (s. 5,6 uz.).
Ustalenie przez Sąd odwoławczy „przeważania” zaniechania nad aktywnym
działaniem obwinionego stanowi nowe ustalenie faktyczne, które nie znalazło
odzwierciedlenia w orzeczeniu Wyższego Sądu Dyscyplinarnego.
Treść uzasadnienia orzeczenia Wyższego Sądu Dyscyplinarnego uniemożliwia
stwierdzenie czym kierował się ten Sąd rozstrzygając sprawę. Z jednej bowiem strony
utrzymał w mocy orzeczenie Sądu I instancji, z drugiej zaś podważył część jego
ustaleń, mimo deklaracji, że przyjmuje je za własne.
8
Ma zatem również rację autorka kasacji kiedy zarzuca obrazę art. 437 k.p.k.,
który w § 2 stanowi, że jeżeli pozwalają na to zebrane dowody, sąd odwoławczy
zmienia zaskarżone orzeczenie, orzekając odmiennie co do istoty. Skoro bowiem Sąd
odwoławczy ustalił, iż J. C. nie wyczerpał znamion art. 25 lit b Kodeksu Etyki winien
zmienić zaskarżone orzeczenie.
Wbrew wywodom kasacji Wyższy Sąd Dyscyplinarny nie obraził art. 455
k.p.k., gdyż zgodnie z treścią tego przepisu Sąd odwoławczy poprawia błędną
kwalifikację prawną czynu tylko wtedy gdy nie zmienia ustaleń faktycznych.
Kolejnym trafnym zarzutem kasacji jest zarzut obrazy art. 433 § 2 k.p.k. i art.
457 § 3 k.p.k. przez uchylenie się Wyższego Sądu Dyscyplinarnego od oceny
zasadności zarzutu odwoławczego obrazy art. 25 lit. a Kodeksu Etyki.
W treści uzasadnienia orzeczenia Sądu II instancji zawarto jednoznaczne
stwierdzenie, iż orzeczenie Okręgowego Sądu Dyscyplinarnego dotknięte jest wadą w
zakresie przypisania obwinionemu przewinienia określonego w art. 25 lit. b Kodeksu
Etyki. Przewinienie opisane w art. 25 lit. b polega na naruszeniu zakazu informowania
niezgodnego z rzeczywistością lub wprowadzającego w błąd. Natomiast przewinienie
opisane w art. 25 lit. a polega na uchybieniu zakazowi informowania sprzecznego z
prawem lub dobrymi obyczajami. W tym świetle Wyższy Sąd Dyscyplinarny winien
szczegółowo rozważyć, czy obwiniony wyczerpał swym zachowaniem znamiona art.
25 lit. a Kodeksu Etyki. Niestety wobec rażącej obrazy art. 433 § 2 k.p.k. w zw. z art.
457 § 3 k.p.k. przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny nieznane jest stanowisko Sądu w tym
zakresie. Przedstawione uchybienie mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia.
Następnie autorka kasacji trafnie zarzuciła obrazę art. 399 § 1 k.p.k. przez
Wyższy Sąd Dyscyplinarny, gdyż w każdym wypadku sąd ma obowiązek uprzedzić
strony o możliwości zakwalifikowania czynu z innego przepisu prawnego lub
dokonania istotnych zmian w opisie zarzucanego czynu. Opis czynu zarzucanego J. C.
wskazywał na aktywne działanie obwinionego, natomiast przypisano mu czyn
polegający na zaniechaniu podjęcia właściwych działań w celu sprostowania danych.
W odwołaniu obrońca nie podniosła zarzutu obrazy art. 14 § 1 k.p.k., który
został sformułowany dopiero w kasacji. Z uwagi na to, że przepis art. 14 § 1 k.p.k.
9
statuuje zasadę skargowości, w oparciu o którą zbudowane jest postępowanie karne
(dyscyplinarne) przed sądem, zaś brak skargi uprawnionego oskarżyciela stanowi
bezwzględną przyczynę odwoławczą wymienioną w art. 439 § 1 pkt 9 k.p.k., w toku
ponownego rozpoznania sprawy Wyższy Sąd Dyscyplinarny niezależnie od granic
zaskarżenia i podniesionych w odwołaniu zarzutów przeprowadzi analizę, czy w
sprawie istnieje tożsamość zdarzenia zarzuconego i przypisanego.
Stosownie do art. 62 3
u.r.p. kasacja może być wniesiona tylko z uwagi na
rażące naruszenie prawa, jak również z powodu rażącej niewspółmierności kary
dyscyplinarnej.
Ponieważ błędne ustalenia faktyczne nie stanowią podstawy kasacji, to jest
całkiem oczywiste, że nietrafne nazwanie przez skarżącego wadliwości polegającej na
przyjęciu za podstawę wyroku błędnych ustaleń faktycznych – naruszeniem prawa
(materialnego, procesowego) nie może prowadzić do ignorowania ustawowej regulacji
podstaw kasacji. Nie może ono zatem zobowiązywać, ani też uprawniać instancji
kasacyjnej do badania – pod pozorem rozpoznania zarzutu naruszenia prawa –
zasadności ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę zaskarżonego orzeczenia (por.
wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 1996 r., V KKN 116/96, OSNKW 3-4/1997,
poz. 34). Właśnie tak obrońca sformułowała zarzuty nr 1, 7, 8 kasacji, czyli pod
pozorem rażącej obrazy prawa zakwestionowała poczynione w sprawie ustalenia
faktyczne. W konsekwencji Sąd kasacyjny nie był uprawniony do ich rozpoznania.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone orzeczenie
i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania, w toku którego Wyższy Sąd
Dyscyplinarny rozważy zarzuty odwoławcze, biorąc pod uwagę wyżej wymienione
wskazania.