Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 44/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Beata Gudowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku M. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 września 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 8 listopada 2011 r. Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych, na skutek apelacji organu rentowego zmienił wyrok
Sądu Okręgowego, Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 lipca 2011 r.,
uwzględniający odwołanie M. B. i zmieniający decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, z dnia 27 kwietnia 2011 r. przez przyznanie mu prawa do emerytury
od dnia 30 marca 2011 r. Sąd pierwszej instancji ustalił, że odwołujący się wykazał
na dzień 31 grudnia 1999 r. ogólny staż pracy w wymiarze 29 lat, 6 miesięcy i 2
dni, w tym 8 lat i 26 dni w szczególnych warunkach oraz 9 lat, 10 miesięcy i 11 dni
w szczególnym charakterze. Za organem rentowym przyjął, że do stażu pracy w
szczególnych warunkach przynależą okresy służby ubezpieczonego jako żołnierza
zawodowego (od dnia 24 września 1971 r. do dnia 22 lutego 1974 r. oraz od dnia
14 czerwca 1985 r. do dnia 31 grudnia 1988 r. tj. 5 lat, 11 miesięcy i 16 dni) jako
funkcjonariusza Milicji (od dnia 6 września 1974 r. do dnia 12 października 1976 r.
tj. 2 lata, 1 miesiąc i 10 dni). Pozostałe okresy, których uwzględnienia domagał się
skarżący, obejmujące pracę na stanowisku wychowawcy w internacie (od dnia 14
września 1981 r. do dnia 12 czerwca 1985 r. i od dnia 1 września 1992 r. do dnia
31 grudnia 1998 r.) zostały uznane za pracę w szczególnym charakterze i zliczone
do jednego okresu 17 lat, 11 miesięcy i 7 dni „pracy w szczególnych warunkach i
w szczególnym charakterze” wymaganego do przyznania emerytury. Sąd wskazał,
że przepisy ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r., Nr 53, poz.
1227) ani rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43) nie formułują zakazu sumowania
okresów pracy w szczególnych warunkach i w szczególnym charakterze.
Sąd drugiej instancji podzielił zarzut apelacji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, że okresy pracy w szczególnych warunkach nie podlegają
sumowaniu z okresami pracy w szczególnym charakterze, przytaczając
orzeczenia Sądu Najwyższego, który konsekwentnie przyjmuje, że nie istnieje
pojęcie emerytury z tytułu „zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w
3
szczególnym charakterze”, która przysługiwałyby przy łącznym uwzględnieniu
każdego z tak określonych okresów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11
kwietnia 2007 r., I UK 306/06, niepubl. oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29
września 2005 r., II UZP 10/05, OSNP 2006, Nr 1-2, poz. 21), przy czym ustalił, że
ubezpieczony wykazał okresy pracy w szczególnych warunkach, pełniąc służbę
jako żołnierz zawodowy oraz jako funkcjonariusz Milicji oraz pracy w szczególnym
charakterze na stanowisku wychowawcy.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego została oparta na podstawie naruszenia
przepisów prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 32 i art. 184 ust. 1
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz
przepisów § 10 i § 15 i błędne zastosowanie § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. Skarżący zarzucił ich naruszenie wskutek błędnego
zakwalifikowania służby wojskowej i w Milicji jako pracy wykonywanej w
szczególnych warunkach, podczas gdy jest ona zaliczona do prac wykonywanych
w szczególnym charakterze. Bezspornie praca w charakterze wychowawcy jest
także pracą w szczególnym charakterze, zatem okresy te należało zsumować.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie apelacji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Trafnie Sąd drugiej instancji wykluczył pojęcie emerytury z tytułu
„zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze”, która
przysługiwałaby przy łącznym uwzględnieniu każdego z tak określonych okresów
pracy; emerytura przysługuje w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu
wykonywania wymienionego w art. 32 ust. 2 zatrudnienia przy pracach o znacznej
szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających
wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub
otoczenia ujętych oddzielnie w odpowiednich wykazach – pracownikom
zatrudnionym w szczególnych warunkach lub też pracownikom zatrudnionym w
4
szczególnym charakterze. Tytułem prawa do emerytury przysługującej osobom
wykonującym pracę w szczególnym charakterze jest określone w § 9-15
rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. osiągnięcie wieku oraz wykonywanie przez
okres wskazany w rozporządzeniu, pracy jako pracownik organów kontroli
państwowej, organów administracji celnej, wykonujący działalność twórczą lub
artystyczną; dziennikarz zatrudniony w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu,
telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo
fotograficznych, objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy, jako nauczyciel,
wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską
wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity
tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) lub pracownik jednostek ochrony
przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt 1a-5 i 8 ustawy z dnia 24 sierpnia
1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229, ze zm.).
Za pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze uważa się również
żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu
Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego,
Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Służby Celnej, Służby Więziennej i
Państwowej Straży Pożarnej (art. 32 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). W stanie faktycznym sprawy należy jeszcze
odwołać się do regulacji art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o
zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby
Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej,
Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich
rodzin, obowiązującego od dnia 16 marca 2009 r. z mocy art. 2 pkt 1 lit. b) ustawy
zmieniającej z dnia 23 stycznia 2009 r. (Dz.U. Nr 24, poz. 145). Stosownie do tego
przepisu, jako równorzędne ze służbą w Policji traktuje się okresy służby w
charakterze funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej, z wyjątkiem służby określonej w
ust. 2; służby w latach 1944-1956 w charakterze funkcjonariusza organów
bezpieczeństwa państwa, porządku i bezpieczeństwa publicznego, jeżeli przy
wykonywaniu czynności służbowych funkcjonariusz popełnił przestępstwo
5
przeciwko wymiarowi sprawiedliwości lub naruszające dobra osobiste obywatela i
za to został zwolniony dyscyplinarnie, umorzono wobec niego postępowanie karne
ze względu na znikomy lub nieznaczny stopień społecznego niebezpieczeństwa
czynu lub został skazany z winy umyślnej prawomocnym wyrokiem sądu.
Należało zatem przyjąć, że wszystkie okresy wskazywane przez skarżącego
jako uprawniające go do emerytury w wieku wcześniejszym nie zostały uznane
przez Sąd za okresy pracy w szczególnym charakterze tylko z powodu oczywistej
omyłki uczynionej jeszcze w postępowaniu rentowym. Okresy te stanowią łącznie
okres pracy w szczególnym charakterze, a skoro warunki emerytalne są jednakowe
dla osób wykonujących pracę w szczególnym charakterze będącą służbą w wojsku
lub Milicji albo pracą nauczycielską (ukończenie przez mężczyznę 60 roku życia i
udowodnienie 25-letniego stażu zatrudnienia, w tym 15 lat pracy w szczególnym
charakterze), to nie ma przeszkód do zliczania tych okresów do jednego 15-lecia,
tyle, że z innych przesłanek, niż uwzględnione przez Sąd pierwszej instancji.
Nie stanowi w tym przeszkody stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w
uchwale z dnia 29 września 2005 r. (II UZP 10/05, OSNP 2006 nr 1-2, poz. 21),
wskazujące na brak możliwości sumowania i jednoczesnego zliczenia okresów
pracy w szczególnych warunkach do okresów pracy w szczególnym charakterze
nauczyciela ani to, że w innych orzeczeniach Sąd Najwyższy wypowiadał się na
gruncie prawa do emerytury na podstawie Karty Nauczyciela o niedopuszczalności
doliczania do pracy nauczycielskiej jakichkolwiek innych okresów zatrudnienia, niż
zatrudnienie nauczycielskie (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia
1986 r., III UZP 56/85, OSNC 1986 nr 12, poz. 203 oraz wyrok z dnia 18 stycznia
2005 r., II UK 137/04, OSNP 2005 nr 15, poz. 234 z aprobującą glosą M.
Zielenieckiego, Gdańskie Studia Prawnicze 2006 nr 1, poz. 20). Stosownie bowiem
do art. 86 Karty Nauczyciela, nauczyciel oraz członek jego rodziny mają prawo do
zaopatrzenia emerytalnego określonego w przepisach o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z uwzględnieniem przepisów ustawy, z tym
że nauczyciel zaliczany jest do pracowników wykonujących pracę w szczególnym
charakterze.
Należy zwrócić jeszcze uwagę, że o ile do okresów zatrudnienia w
szczególnych warunkach zalicza się okresy pracy górniczej oraz okresy
6
zatrudnienia na kolei, a także okresy pracy lub służby, o których mowa w § 5-10
(§ 4 ust. 3 rozporządzenia), to nie istnieje zasada odwrotna; do pracy w
szczególnym charakterze nie dolicza się prac w szczególnych warunkach.
Skarżący nie żądał przyznania emerytury nauczycielskiej, lecz domagał się
ustalenia uprawnień emerytalnych przysługujących osobom urodzonym po dniu 31
grudnia 1948 r., wynikających z art. 24 w związku z art. 184 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych po osiągnięciu wieku
przewidzianego w art. 32, przy ustaleniu, że w dniu wejścia w życie ustawy osiągnął
okres zatrudnienia w szczególnym charakterze, wymagany w przepisach
dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla
kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa
w art. 27 ustawy.
Mając to na względzie, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i orzekł jak
w sentencji (art. 39815
§ 1 k.p.c.).