Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 117/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z wniosku M. G.
przy uczestnictwie Z.G., G. G. i J. G.
o stwierdzenie zasiedzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 września 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania J. G. i G. G.
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 20 października 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 29 października 2011 r. uwzględnił
apelację wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w Z. z dnia 25
2
sierpnia 2011 r. przez uwzględnienie wniosku o stwierdzenie nabycia przez
zasiedzenie ½ udziału we współwłasności nieruchomości (gospodarstwa rolnego)
bliżej opisanej we wniosku. U podłoża tego rozstrzygnięcia legł pogląd, że
wnioskodawca zasiadywał udział uczestnika postępowania (brata) we
współwłasności gospodarstwa rolnego od chwili jego opuszczenia przez uczestnika
we wrześniu 1978 r.
Skarga kasacyjna uczestników postępowania od postanowienia Sądu
Okręgowego – oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut
naruszenia art. 233 k.p.c., art. 336 w zw. z art. 172 k.c., i zmierza do uchylenia tego
postanowienia oraz oddalenia apelacji, bądź przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istota skargi kasacyjnej sprowadza się do zarzutu niewłaściwego
zastosowania art. 172 § 1 k.c., a to wobec błędnego wyłożenia art. 336 k.c.,
co doprowadziło do nieuzasadnionego wniosku, iż wnioskodawca był po myśli tego
przepisu samoistnym posiadaczem nieruchomości również w zakresie udziału
we współwłasności skarżącego.
Niewątpliwie, w drodze zasiedzenia możliwe jest nabycie także prawa
współwłasności rzeczy, obejmującego idealny udział w prawie własności.
Konieczną przesłanką zasiedzenia udziału w prawie własności jest samoistne
posiadanie, którego ustawową definicję zawiera art. 336 k.c. Samoistnym
posiadaczem według tego przepisu jest ten, kto rzeczą faktycznie włada jak
właściciel.
Z charakteru współwłasności wynika uprawnienie do współposiadania
w zakresie nie wyłączającym pozostałych współwłaścicieli (art. 206 k.c.).
Uprawnienie to wynika z prawa współwłasności jako prawa własności
przysługującego niepodzielnie kilku osobom (art. 195 k.c.). Prawo to cechuje
jedność przedmiotu własności, wielość podmiotów i niepodzielność samego prawa.
Niepodzielność prawa wyraża się w tym, że każdy ze współwłaścicieli ma prawo
do całej rzeczy. Posiadanie rzeczy przez współwłaściciela jest zatem posiadaniem
właścicielskim i samoistnym, stanowi bowiem realizację jego niepodzielnego prawa
3
do rzeczy. Oznacza to, że z faktu posiadania rzeczy przez współwłaściciela wynika
jedynie, iż korzysta on z tej rzeczy zgodnie z przysługującym mu prawem.
Niewykonywanie prawa posiadania przez innego współwłaściciela nie uprawnia do
wniosku, że współwłaściciel posiadający przejął rzecz w samoistne posiadanie
w zakresie jego uprawnień. Inaczej mówiąc, jeżeli inny współwłaściciel nie
wykonywał swojego współposiadania, nie oznacza to, że posiadacz całości
wykonywał swoje prawo do przysługującej mu idealnej części nieruchomości,
a w stosunku do pozostałej był posiadaczem samoistnym. Takiemu traktowaniu
stosunku współwłasności sprzeciwia się wspomniany art. 206 k.c.
Posiadanie „właścicielskie” całej rzeczy przez współwłaściciela niezbędne do
zasiedzenia wymaga, żeby współwłaściciel żądający stwierdzenia zasiedzenia
idealnego udziału innego współwłaściciela dał wyraz temu, że zmienił (rozszerzył)
zakres swego samoistnego posiadania ponad realizację uprawnienia z art. 206 k.c.
Skuteczność takiej zmiany wymaga, aby uczynił to jawnie, czyli zamanifestował
ją w sposób widoczny dla współwłaściciela i otoczenia. Sama natomiast
świadomość posiadania samoistnego ponad realizację uprawnienia z art. 206 k.c.
nie może być uznana za wystarczającą, a co za tym idzie - jest prawnie
bezskuteczna.
Surowe wymagania wobec współwłaściciela zmieniającego zakres
posiadania samoistnego uzasadnione są bezpieczeństwem stosunków prawnych
i ochroną własności, która narażona byłaby na uszczerbek, gdyby współwłaściciel,
jak wskazano wyżej, uprawniony do współposiadania całości mógł łatwo
doprowadzić do utraty praw pozostałych współwłaścicieli, powołując się na zmianę
swojej woli, a więc elementu subiektywnego. Wymagania te muszą znaleźć swoje
odbicie w postępowaniu dowodowym. Ciężar udowodnienia, przez jednego
ze współwłaścicieli, że zmienił zakres posiadania samoistnego, spoczywa na nim
wraz z niekorzystnymi skutkami, jakie wiążą się z niewykazaniem w sprawie
o zasiedzenie tego przymiotu.
Sąd Okręgowy uwzględnił wniosek uznając w gruncie rzeczy, że sam fakt
posiadania przez wnioskodawcę całej nieruchomości jest wystarczający do
wykazania zmiany zakresu posiadania samoistnego, przesłanki zasiedzenia udziału
4
w nieruchomości. Stwierdził przy tym, że istotne znaczenie ma też okoliczność,
iż sąsiedzi wypowiadali się o wnioskodawcy jako o właścicielu całej nieruchomości.
Sąd Okręgowy osadzając uwzględnienie wniosku na powyższych
okolicznościach pominął, że uprawnienia współwłaściciela do rzeczy są bardzo
szerokie, a co za tym idzie, konieczne było wykazanie przez wnioskodawcę
konkretnych faktów potwierdzających rzeczywiste przejęcie praw i obowiązków
skarżącego, i to w sposób, co wymaga podkreślenia, pozwalający jemu dostrzec
zmianę. W szczególności, że wnioskodawca nie liczy się z uprawnieniami
skarżącego do przedmiotowej nieruchomości,
Poza tym, wbrew stanowisku Sądu Okręgowego, zasadnie Sąd Rejonowy
podkreślił, odnosząc się do okoliczności, że sąsiedzi poczytywali wnioskodawcę za
właściciela całej nieruchomości, ich brak wiedzy o relacjach między braćmi.
Na koniec, niezrozumiałe jest stwierdzenie Sądu Okręgowego, że umowa
o dożywocie z dnia 9 grudnia 2004 r. została sporządzona już po ustalonym
terminie zasiedzenia, który według oceny tego Sądu upłynął z dniem 23 września
2008 r.
Z tych przyczyn orzeczono, jak w postanowieniu.
jw