Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CN 1/12
POSTANOWIENIE
Dnia 27 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Maria Szulc
w sprawie z wniosku Prokuratora Generalnego
o unieważnienie postanowienia Sądu Powiatowego w K.
z dnia 14 sierpnia 1961 r., sygn. akt Ns … wydanego w sprawie
z wniosku A. M. i R. S.
o dział spadku,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 września 2012 r.,
unieważnia prawomocne postanowienie Sądu Powiatowego
w K. z dnia 14 sierpnia 1961 r., sygn. akt Ns … o uzupełnieniu
postanowienia Sądu Powiatowego w K. z dnia 29 maja
1961 r., sygn. akt Ns … .
2
Uzasadnienie
Prokurator Generalny wniósł o unieważnienie prawomocnego postanowienia
Sądu Powiatowego w K. z dnia 14 sierpnia 1961 r. (Ns …) o uzupełnieniu
postanowienia Sądu Powiatowego w K. z dnia 29 maja 1961 r. (Ns …) przez
dopisanie w punkcie pierwszym następującego ustępu: „pozostałe działki nr 3a
, 4,
10,16, 21, 26, 42, 44 przechodzą na własność Skarbu Państwa”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Postanowieniem z dnia 29 maja 1961 r., sygn. akt Ns …, Sąd Powiatowy w
K. dokonał działu spadku po J. S. w ten sposób, że pozostałą po zmarłym 15
września 1935 r. spadkodawcy działkę placu położoną w K. przy ul. R. przedzieloną
planowaną autostradą, z której część pierwsza południowa o powierzchni 2 ha
1158 m. kw. granicząca od zachodu z nieruchomością Nadleśnictwa Lasów
Państwowych w K., od południa z nieruchomością F. B., od północy z planowaną
autostradą i od wschodu z nieruchomością S. Z., część druga północna o
powierzchni 7963 m2
granicząca od południa z planowaną autostradą od zachodu
z nieruchomością M. K., od wschodu z nieruchomością S. Z., od północy z
nieruchomością Skarbu Państwa (Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w K.) nie
mającą urządzonej hipoteki, usytuowaną na planie sporządzonym przez inżyniera
M. J. w lutym 1960 r. – a dopuszczoną do użytku publicznego i zatwierdzonego w
dniu 5 kwietnia 1960 r., podzielił w ten sposób, że parcele oznaczone na wyżej
wspomnianym planie numerami – 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 12 przyznał na wyłączną
własność S. S., parcele oznaczone na planie numerami 11, 13, 14, 15, 17, 18, 19,
20, 22 przyznał na wyłączną własność J. L., parcele oznaczone na planie
numerami 23, 24, 25, 27, 28, 29, 30, 31, 32 przyznał na wyłączną własność R. S.,
parcele oznaczone na planie numerami 33, 34, 35, 38, 39, 40, 41, 8a i 3a przyznał
na wyłączną własność A. M.; działkę oznaczoną na planie numerem 43 przyznał na
współwłasność w częściach równych S. S., J. L., R.S. i A. M. (punkt I
postanowienia). Ponadto, Sąd ustalił wartość działu spadku oraz rozstrzygnął
o kosztach postępowania (punkty II i III postanowienia). Z uzasadnienia orzeczenia
wynika, że pozostałe, niewymienione w postanowieniu, działki należące do spadku,
3
zostaną przekazane na rzecz Skarbu Państwa zgodnie z art. 11 ustawy z dnia
28 października 1958 r. o terenach dla budownictwa domów jednorodzinnych
w miastach i osiedlach. Postanowieniem z dnia 14 sierpnia 1961 r., sygn. akt Ns …,
Sąd Powiatowy w K. uzupełnił postanowienie z dnia 29 maja 1961 r. przez
dopisanie w punkcie pierwszym następującego ustępu: „pozostałe działki nr 3a
, 4,
10,16, 21, 26, 42, 44 przechodzą na własność Skarbu Państwa”. W uzasadnieniu
tego orzeczenia wskazano, że wymienione działki przechodzą na własność
Państwa na mocy art. 11 ustawy z dnia 22 maja 1958 r.
Z akt sprawy wynika, że w dniu 15 lutego 1960 r. Prezydium Miejskiej Rady
Narodowej w K. wydało decyzję zatwierdzającą podział nieruchomości położonej w
K. przy ul. R. 30, obejmującej działki wymienione w postanowieniu Sądu
Powiatowego z dnia 14 sierpnia 1961 r. Jako podstawę wydania decyzji wskazano
art. 18 ustawy z dnia 22 maja 1958 r. o terenach dla budownictwa domów
jednorodzinnych w miastach i osiedlach (Dz.U. Nr 31, poz. 138 ze zm.). Decyzją z
dnia 24 marca 2004 r., Samorządowe Kolegium Odwoławcze w K. stwierdziło
nieważność decyzji Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w K. z dnia 15 lutego
1960 r. zatwierdzającej podział nieruchomości położonej w K. przy ul. R., w części
dotyczącej działek oznaczonych na planie przyjętym do państwowego zasobu
geodezyjnego i kartograficznego w dniu 5 kwietnia 1960 r. numerami: 3a, 4, 10, 16,
21, 26, 42 i 44, natomiast nie stwierdzono nieważności powyższej decyzji w części
dotyczącej pozostałych działek ze względu na nieodwracalne skutki prawne, jakie
ta decyzja wywołała.
Zgodnie z art. 64 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym
(Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.), Sąd Najwyższy na wniosek Prokuratora
Generalnego unieważnia prawomocne orzeczenie wydane w sprawie, która
w chwili orzekania ze względu na osobę nie podlegała orzecznictwu sądów polskich
lub której w chwili orzekania droga sądowa była niedopuszczalna, jeżeli orzeczenie
to nie może być wzruszone w trybie przewidzianym w ustawach o postępowaniach
sądowych. W postanowieniu z dnia 16 września 2010 r., III CN 1/10 (OSNC 2011,
nr 3, poz. 37) wyjaśniono, że niemożność wzruszenia prawomocnego orzeczenia
w rozumieniu art. 64 ustawy o Sądzie Najwyższym oznacza niemożność
wzruszenia orzeczenia w chwili orzekania przez Sąd Najwyższy o wniosku
4
Prokuratora Generalnego, a niedopuszczalność drogi sądowej, uzasadniająca
stwierdzenie nieważności prawomocnego orzeczenia na powołanej wyżej
podstawie, musi istnieć nie tylko w chwili wydania orzeczenia będącego
przedmiotem wniosku o jego unieważnienie, lecz także w chwili orzekania o tym
wniosku przez Sąd Najwyższy. Uwzględniając powyższą wykładnię art. 64 ustawy
o Sądzie Najwyższym, należy stwierdzić, że zachodzą przesłanki do uwzględnienia
wniosku Prokuratora Generalnego o stwierdzenie nieważności zaskarżonego
postanowienia Sądu Powiatowego z dnia 14 sierpnia 1961 r. Orzeczenie to jest
prawomocne i obecnie nie przysługują od niego żadne środki odwoławcze, które
mogłyby prowadzić do jego wzruszenia. Przedmiotem rozstrzygnięcia
w postanowieniu Sądu Powiatowego w K. z dnia 29 maja 1961 r. był dział spadku.
W tym przedmiocie droga sądowa w chwili wydania tego orzeczenia oraz obecnie
była i jest dopuszczalna. Jednakże postanowienie z dnia 14 sierpnia 1961 r. o
uzupełnieniu postanowienia z dnia 29 maja 1961 r. nie dotyczyło działu spadku,
lecz zawierało konstytutywne rozstrzygnięcie o przejęciu na własność Państwa
części nieruchomości wchodzącej w skład spadku. W chwili wydania tego
orzeczenia nie było przepisów, które przewidywałyby drogę sądową w przedmiocie
orzekania o konstytutywnym przejęciu przez Państwo nieruchomości objętych
podziałem. Tego rodzaju rozstrzygnięcie było tożsame w skutkach prawnych
z wywłaszczeniem nieruchomości, co mogło nastąpić tylko na podstawie decyzji
administracyjnej. W szczególności taki tryb przewidziany był w obowiązującej
w chwili wydania orzeczeń przez Sąd Powiatowy w K. ustawie z dnia 12 marca
1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (jedn. tekst: Dz.U. z 1961
r. Nr 18, poz. 64), a obecnie w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.). W chwili
wydania zaskarżonego orzeczenia (podobnie obecnie, por. art. 98 ust. 1 ustawy o
gospodarce nieruchomościami) były natomiast przepisy, które przewidywały
przejęcie nieruchomości przez Państwo (obecnie również przez odpowiednie
jednostki samorządu terytorialnego) z mocy prawa, bez potrzeby wydawania w tym
przedmiocie decyzji administracyjnej o charakterze konstytutywnym albo
deklaratoryjnym, w razie podziału nieruchomości. W szczególności wskazany w
uzasadnieniu postanowienia Sądu Powiatowego w K. z dnia 14 sierpnia 1961 r. art.
5
11 ustawy z dnia 22 maja 1958 r. o terenach dla budownictwa domów
jednorodzinnych w miastach i osiedlach (Dz. U. Nr 31, poz. 138 ze zm.)
przewidywał, że z gruntów objętych podziałem 33% ogólnej powierzchni przechodzi
na własność Państwa bez odszkodowania z przeznaczeniem na cele użyteczności
publicznej oraz jako działki budowlane uniemożliwiające prezydium rad narodowych
prowadzenie właściwej gospodarki terenami. Przejście tych gruntów na własność
Państwa następowało w stanie wolnym od wszelkich obciążeń z dniem
uprawomocnienia się decyzji o zatwierdzeniu podziału, która, ponadto, stanowiła
podstawę ujawnienia prawa własności w księgach wieczystych. Z powołanej
regulacji wynikało więc, że sama ostateczna decyzja administracyjna o podziale
nieruchomości była podstawą przejścia z mocy prawa nieruchomości na rzecz
Państwa i stanowiła zarazem podstawę ujawnienia prawa własności w księgach
wieczystych. W sytuacji objętej hipotezą tego przepisu nie była więc dopuszczalna
droga sądowa w przedmiocie orzekania (w formie orzeczenia o charakterze
deklaratoryjnym lub konstytutywnym) o przejściu prawa własności na rzecz Skarbu
Państwa co do części nieruchomości objętej podziałem. Również obecnie
obowiązujące przepisy nie przewidują drogi sądowej w tym przedmiocie. Na drodze
sądowej może być jedynie rozstrzygany spór o prawo własności spowodowany
wydaniem decyzji administracyjnej o podziale (por. wyroki Sądu Najwyższego: z
dnia 8 grudnia 2005 r., II CK 312/05, OSNC 2006, nr 9, poz. 156 oraz z dnia 27
czerwca 2007 r., II CSK 127/07, Lex nr 445127).
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 64 ustawy o Sądzie
Najwyższym orzekł, jak w sentencji.
jw