Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 67/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Marta Romańska
SSA Władysław Pawlak (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Regionalnego Funduszu Gospodarczego Spółki Akcyjnej
w C.
przeciwko "A. – K. R." Spółce Komandytowej w K.
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 października 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 października 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej
na rzecz strony powodowej kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) zł
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację strony pozwanej „A.
– K. R.” spółki komandytowej w K. od wyroku Sądu Okręgowego w B., którym
uwzględnione zostało powództwo Regionalnego Funduszu Gospodarczego S.A. w
C. o pozbawienie w całości wykonalności wyroku Sądu Okręgowego w C. z dnia
8 czerwca 2000 r. (sygn. akt V GC 51/00), zasądzającego od poprzednika
prawnego strony powodowej na rzecz E. K. łącznie kwotę 2 598 016,93 zł z
ustawowymi odsetkami i kosztami procesu, któremu postanowieniem z dnia
16 maja 2005 r. Sąd Okręgowy w C. nadał klauzulę wykonalności na rzecz
poprzednika strony pozwanej A.-K. R. spółki jawnej w K. (V GCo 47/05).
Sądy obu instancji ustaliły m.in., że w dniu 25 sierpnia 1999 r. Polskie Sieci
Energetyczne (PSE) S.A. w W. (obecnie PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. w
L.) jako zbywca zawarła z E. sp. z o.o. w K. jako nabywcą umowę cesji
wierzytelności przysługującej w stosunku do poprzednika prawnego strony
powodowej Huty Częstochowa S.A. w C. w wysokości 15 050 809,92 zł z tytułu
sprzedaży energii elektrycznej, pod warunkiem rozwiązującym, że nabywca
dokona zapłaty za stanowiące przedmiot przelewu wierzytelności do dnia 30
września 1999 r. (aneksem z dnia 16 września 1996 r. termin ten przedłużono do
31 października 1999 r., a kolejnym aneksem z dnia 20 października 1999 r. do 30
listopada 1999 r.), przy czym w razie niedokonania zapłaty całej kwoty należności w
powyższym terminie umowa ta traciła moc, a zbywca miał stać się ponownie
wyłącznie uprawnionym do wierzytelności objętych umową, z tym że termin ten
ulegał zawieszeniu w przypadku toczącego się przed sądem powszechnym
postępowania o zapłatę należności objętych tą umową oraz postępowania
egzekucyjnego.
W dniu 26 sierpnia 1999 r. Spółka E. zbyła nabytą od PSE S.A.
wierzytelność na rzecz M. S.A. w G. za kwotę 15 081 000 zł, pod warunkiem
rozwiązującym, że nabywca dokona zapłaty za przelaną wierzytelność do 30
września 1999 r. (aneksami przedłużony do 30 listopada 1999 r.), przy czym w
razie braku zapłaty całej należności w tym terminie umowa traciła moc, a zbywca
3
miał stać się ponownie wyłącznie uprawnionym, z tym że termin ten ulegał
zawieszeniu w przypadku toczącego się przed sądem powszechnym postępowania
o zapłatę należności objętych umową oraz postępowania egzekucyjnego. Z kolei
umową z dnia 27 sierpnia 1999 r. M. S.A. w G. zawarła z K. R. i A. P.
prowadzącymi działalność gospodarczą pod firmą A. spółka cywilna w K.
identyczną w treści jak ze Spółką E. umowę przelewu wierzytelności, z tym że cena
została ustalona na kwotę 15 100 000 zł oraz 50% zwindykowanych odsetek pod
wskazanym wyżej warunkiem rozwiązującym.
W dniu 17 listopada 1999 r. wspólnicy spółki cywilnej A. dokonali na rzecz E.
K. prowadzącej działalność gospodarczą pod nazwą E.-B. cesji części nabytej od
spółki M. wierzytelności w kwocie 2 598 016,94 zł, pod warunkiem rozwiązującym,
że nabywca dokona zapłaty za przedmiotową wierzytelność do 25 listopada 1999 r.
(następnie wydłużony do 30 listopada 1999 r.), a w przypadku nieuregulowania
całej zapłaty w tym terminie, umowa traciła moc, a zbywca stawał się ponownie
wyłącznie uprawnionym do wierzytelności objętej tą umową, przy czym termin ten
ulegał zawieszeniu w wypadku toczącego się postępiania przed sądem
powszechnym o zapłatę należności objętych tą umową lub postępowania
egzekucyjnego.
Na podstawie tej umowy wyrokiem z dnia 8 czerwca 2000 r. Sąd Okręgowy
w C. zasądził od Huty Częstochowa S.A. na rzecz E. K. kwotę 2 598 016,93 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 26 listopada 1999 r. oraz kosztami procesu.
Powyższy wyrok stał się prawomocny z dniem 11 lipca 2000 r., a wierzycielka w
dniu 14 lipca 2000 r. złożyła wniosek o wydanie tytułu wykonawczego, który
odebrała 27 lipca 2000 r. i następnego dnia złożyła go wraz z wnioskiem
egzekucyjnym do Komornika Sądowego w L. (KM 430/00). Postępowanie
egzekucyjne uległo jednak z mocy prawa umorzeniu z dniem 31 lipca 2001 r.
Kolejny wniosek egzekucyjny wierzycielka złożyła w dniu 23 lutego 2004 r. do
Komornika Sądowego Rewiru III przy Sądzie Rejonowym w C. (III Km 525/04).
Postępowanie egzekucyjne zostało umorzone postanowieniem z dnia 3 grudnia
2004 r. w związku z wyegzekwowaniem dochodzonej należności w kwocie
733 446,80 zł. Następne postępowanie egzekucyjne w oparciu o sporny tytuł
wykonawczy zostało wszczęte w dniu 4 stycznia 2005 r. (III Km 77/05).
4
W związku z pozwem Huty Częstochowa S.A. wniesionym w dniu
18 czerwca 2004 r. a skierowanym przeciwko E. K., Sąd Okręgowy w C. wyrokiem
z dnia 7 grudnia 2006 r. (I C 266/04) pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy –
powołany wyrok z dnia 8 czerwca 2000 r. w stosunku do E. K. (która w dniu 26
stycznia 2005 r. zawarła z A. K. R. sp. j. umowę cesji wierzytelności objętej
przedmiotowym tytułem wykonawczym i któremu postanowieniem z dnia 16 maja
2005 r. nadana została klauzula wykonalności na rzecz A. K. R. spółce jawnej w
miejsce dotychczasowego wierzyciela) na tej podstawie, że po powstaniu tego
tytułu ziścił się zastrzeżony w umowie przelewu wierzytelności warunek
rozwiązujący. Apelacja pozwanej E. K. została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 22 lutego 2008 r. (I ACa 357/07).
Na podstawie tytułu wykonawczego - wyroku Sądu Okręgowego w C. z dnia
8 czerwca 2000 r., ze stwierdzonym przejściem uprawnień z E. K. na A. – K. R.
spółkę jawną i klauzuli wykonalności z dnia 7 czerwca 2005 r., strona pozwana -
spółka jawna A. K. R. przyłączyła się w dniu 7 kwietnia 2005 r. do egzekucji w
sprawie III KM 77/05, ale tytuł wykonawczy z zaznaczonym przejściem uprawnień
strona pozwana złożyła w dniu 14 czerwca 2005 r., przy czym wcześniej bo 23
maja 2005 r. została złożona kserokopia postanowienia z dnia 16 maja 2005 r.
Postępowanie egzekucyjne w sprawie III Km 77/05 zostało zawieszone na
podstawie postanowienia Sądu Okręgowego w C. z dnia 2 września 2005 r. (I C
141/05), a ostatecznie na wniosek wierzyciela umorzone w dniu 16 grudnia 2008 r.
Wyegzekwowana na rzecz wierzyciela kwota 399 997,50 zł została złożona na
rachunek depozytowy Sądu Rejonowego w C. Kolejny wniosek egzekucyjny strona
pozwana złożyła w dniu 16 grudnia 2008 r. do Komornika Sądowego przy Sądzie
Rejonowym w W. (Km 1960/08). Postępowanie uległo zawieszeniu
postanowieniem z dnia 14 stycznia 2009 r. Sądu Okręgowego w C. (I Co 1/09).
Na wniosek wierzyciela organ egzekucyjny umorzył to postępowanie egzekucyjne
postanowieniem z dnia 20 stycznia 2009 r., które stało się prawomocne w dniu
17 kwietnia 2009 r. W toku tego postępowania egzekucyjnego, strona powodowa
złożyła zażalenie na postanowienie z dnia 16 maja 2005 r. o nadaniu klauzuli
wykonalności wyrokowi z dnia 8 czerwca 2000 r. na rzecz strony pozwanej.
Postanowieniem z dnia 23 stycznia 2009 r. Sąd Okręgowy w C. wstrzymał
5
wykonanie postanowienia z dnia 16 maja 2005 r., ale zażalenie ostatecznie zostało
oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia 25 maja 2009 r. (V ACz
219/09).
Następny wniosek egzekucyjny strona pozwana złożyła do Komornika
Sądowego przy Sądzie Rejonowym w B. (CK Km 450/09) i postępowanie
egzekucyjne toczyło się w okresie od 14 maja 2009 r. do 22 września 2009 r.
Wyegzekwowaną na rzecz wierzyciela kwotę 742 804,30 zł organ egzekucyjny
złożył do konto sum depozytowych, a to w związku z postanowieniem Sądu
Okręgowego w B. z dnia 12 sierpnia 2009 r. (I Co 92/09) o zawieszeniu egzekucji.
Na wniosek wierzyciela, postępowanie to zostało umorzone postanowieniem z dnia
22 września 2009 r. i stało się prawomocne z dniem 18 marca 2010 r. Kolejna
egzekucja została wszczęta na wniosek strony pozwanej w dniu 18 grudnia 2009 r.
przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w B. (TŻ KM 1780/09), ale
postępowanie zostało zawieszone na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 4 stycznia 2010 r. (VII GC 109/09).
W dniu 1 sierpnia 2000 r. PSE, Huta Częstochowa S.A. oraz wierzyciele
wymienieni w załączniku nr 1 reprezentowani przez K. R. zawarli porozumienie,
którego przedmiotem były wierzytelności objęte i wynikające z zakończonych lub
toczących się spraw przed sądami powszechnymi. Wartość wierzytelności głównej
określono na kwotę 15 050 809,92 zł, odsetek na kwotę 3 200 000 zł zredukowaną
na dzień spisania tegoż porozumienia do kwoty 2 100 000 zł, plus zasądzone
koszty procesu. Strony porozumienia postanowiły, że reguluje ono w sposób
całościowy i ostateczny wszelkie sprawy z nim związane, a wszelkie wcześniejsze
ustalenia czy dokumenty przestają wiązać pod warunkiem wywiązania się przez
dłużnika z postanowień porozumienia. Ustalono, że wszystkie płatności będą
regulowane do PSE. Natomiast dalsze rozliczenia pomiędzy PSE a pozostałymi
wierzycielami miały być pomiędzy nimi uzgodnione odrębnie. Tego samego dnia
doszło do zawarcia pomiędzy PSE, E., M., wspólnikami s.c. A., a aktualnymi
wierzycielami Huty Częstochowa S.A. reprezentowanymi przez K. R., porozumienia
nr II, które regulowało kwestie związane z przelewami wierzytelności powstałe
wskutek zawarcia porozumienia nr I. Strony tego porozumienia oświadczyły, że z
uwagi na powierniczy charakter wiążących strony cesji wierzytelności, wyrażają
6
zgodę na regulowanie wynikających z tych umów zobowiązań bezpośrednio
pomiędzy Hutą Częstochowa S.A. a PSE stosownie do porozumienia nr I. Zgoda ta
jednak nie uszczuplała praw wierzycieli, wynikających z tych umów cesji, a w
szczególności prawa do wznowienia windykacji w razie nie wywiązania się dłużnika
z porozumienia nr I. PSE zobowiązało się do przelania (po ich otrzymaniu),
należności odsetkowych, o których mowa w porozumieniu nr I, a które stanowiły
wynagrodzenie z tytułu powierniczych przelewów wierzytelności.
Postanowieniem z dnia 12 października 2000 r. Sąd Rejonowy w C.
otworzył postępowanie układowe wobec Huty Częstochowa S.A. z jej
wierzycielami i postanowieniem z dnia 28 grudnia 2001 r. zatwierdził układ zwarty w
dniu 15 listopada 2001 r. (VIII Ukł-21/00). Postanowieniem z dnia 18 grudnia 2003
r. Sąd Rejonowy w C. uchylił ten układ (VIII UKł-24/03). Postanowienie to
uprawomocniło się z dniem 4 lutego 2004 r. Z kolei postanowieniem z dnia 13
lutego 2003 r. Sąd Rejonowy w C. zawiesił postępowanie z wniosku Huty
Częstochowa S.A. o ogłoszenie upadłości (VIII U-97/02), a postanowieniem z dnia
12 marca 2003 r. zmienił podstawę zawieszenia w tej sprawie na art. 7 ust. 2
ustawy z dnia 30 października 2002 r. o pomocy publicznej dla przedsiębiorców o
szczególnym znaczeniu dla rynku pracy. Ostatecznie wobec cofnięcia wniosku
dłużnika o ogłoszenie upadłości, postępowanie to zostało umorzone
postanowieniem z dnia 19 grudnia 2005 r. (VIII GU 75/05).
Postanowieniem z dnia 21 lutego 2003 r. Prezes Zarządu Agencji Rozwoju
Przemysłu S.A. wszczął postępowanie restrukturyzacyjne wobec Huty
Częstochowa S.A., która w dniu 13 października 2003 r. zawarła ugodę
restrukturyzacyjną (następnie aneksowaną) w zakresie zobowiązań
cywilnoprawnych, których wysokość według stanu na dzień 30 czerwca 2002 r.
i istniejących w dniu zawarcia ugody wyniosła 725 327 969,69 zł, w tym
wierzytelności na łączną kwotę 22 272 917,46 zł
Na skutek wniosku K. R. decyzją z dnia 30 sierpnia 2005 r. Prezes Zarządu
Agencji Rozwoju Przemysłu S.A. odmówił umorzenia postępowania
restrukturyzacyjnego, a decyzją z dnia 25 listopada 2005 r. stwierdził zakończenie
tego postępowania. Ostateczny termin spłaty wszystkich zobowiązań objętych
7
ugodą określił na dzień 31 marca 2006 r. i stwierdził, że utworzony na mocy tej
ugody nowy podmiot gospodarczy pod nazwą „Majątek H.” sp. z o.o. wykonała
ugodę, za wyjątkiem płatności odroczonych, zrealizowała zadania ujęte w planie
restrukturyzacji i osiągnęła zamierzone cele, a jej sytuacja ekonomiczno-finansowa
i plany gospodarcze pozwalają wnioskować, że nie jest zagrożony plan spłat
wierzycieli cywilnoprawnych.
W rozważaniach prawnych Sąd pierwszej instancji wskazał, że zawierane
umowy cesji wierzytelności miały charakter powierniczego przeniesienia
wierzytelności w celu jej ściągnięcia. W związku z tym dopuszczalne i skuteczne
było wprowadzanie do tych umów postanowień o warunku rozwiązującym.
Warunek ten w stanie faktycznym również i tej sprawy ziścił się. Niezależnie
bowiem od tego czy strona pozwana w całości czy w części wywiązała się
z obowiązku zapłaty na rzecz spółki M., to fakt ten nie jest wystarczający do
przyjęcia, iż strona pozwana ma prawa do przedmiotowej wierzytelności. Znaczenie
ma okoliczność, że działania E. K. przekładają się bezpośrednio na sytuację
pozwanej spółki. Jeśli E. K. jako powiernik dopuściła do zakończenia okresu
zawieszenia terminu do dokonania zapłaty to tym samym doprowadziła do tego
także i strona pozwana. Zatem nabyta przez nią wierzytelność z mocy samej
umowy automatycznie powróciła do poprzedniego zbywcy, o czym stanowi jej § 3
ust. 2, zaś kolejne działania strony pozwanej nie mogły doprowadzić do
„odnowienia” zobowiązania. Poza tym już po zbyciu wierzytelności przez E. K. na
rzecz strony pozwanej w dniu 26 stycznia 2005 r. w okresie od tego dnia do 5
kwietnia 2005 r. nie podjęto żadnych czynności skutkujących wstrzymaniem
ziszczenia się warunku rozwiązującego.
Zwrócił uwagę Sąd pierwszej instancji na okoliczność, iż poprzedni cedent
spółka M. także utraciła prawo do przedmiotowej wierzytelności, gdyż nie zapłaciła
na rzecz spółki E. uzgodnionej należności za nabycie przedmiotu cesji, czego
potwierdzeniem jest wyrok Sądu Okręgowego B. (VII GC 22/09). Trzy główne
umowy między PSE a E., E. a M. i M. a A. s.c. K. R., A. P. ukształtowane były w
postaci swoistego „łańcuszka”, ponieważ w każdej z nich warunek rozwiązujący
został identycznie sformułowany i każda dotyczyła tej samej wierzytelności.
8
Sąd drugiej instancji rozpoznając zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c.
wskazał, że w sprawie prowadzonej między stronami niniejszego procesu
o pozbawienie wykonalności tytułów wykonawczych, które zapadły na gruncie tego
samego stosunku prawnego, a jedynie co do innych części tej samej wierzytelności,
Sąd Najwyższy oddalił skargi kasacyjne, w tym strony pozwanej (V CSK 277/10).
W tamtej sprawie przesądzono już prejudycjalnie, że w postępowaniach
egzekucyjnych miały miejsca przerwy w dochodzeniu wierzytelności w wysokości
15 050 809,92 zł, skutkiem których było ustanie stanu zawieszenia i rozwiązanie
umów cesji co do całej kwoty, a nie jedynie cząstkowej należności. W takiej sytuacji
treść orzeczeń w sprawach I C 141/05 Sądu Okręgowego w C. i I C 1897/09 Sądu
Okręgowego w B. dawały podstawę do uwzględnienia powództwa w niniejszej
sprawie z uwagi na treść art. 365 § 1 k.p.c.
W motywach rozstrzygnięcia oddalającego apelację strony pozwanej, Sąd
drugiej instancji wskazał, że bezspornym jest, iż pozwana spółka nie dokonała
zapłaty za wierzytelność do 30 listopada 1999 r., zaś wystąpienie przerwy
w postępowaniach egzekucyjnych w odniesieniu do całej kwoty należności
15 050 809,92 zł powodowało ziszczenie się warunku rozwiązującego umowę
przelewu wierzytelności zawartą pomiędzy spółką M. a stroną pozwaną, a także
umów przelewu wierzytelności zawartych w poprzednich dniach i powrót
wierzytelności w wysokości wynikającej ze spornego tytułu wykonawczego do
pierwotnego cedenta.
Dalej Sąd Apelacyjny wyjaśnił, iż porozumienia zawarte w dniu 1 sierpnia
2000 r. nie odnosiły się do warunku zawartego w umowach przelewu
wierzytelności, a w efekcie nie uchyliły go. Wskazał, że ocenę tychże porozumień
w kontekście ich wpływu na zastrzeżony w umowach cesji warunek rozwiązujący
przeprowadził Sąd Najwyższy w sprawie V CSK 277/10.
Podzielając stanowisko strony pozwanej, iż wolą stron umów cesji
wierzytelności nie było, aby każda nawet jednodniowa przerwa w prowadzeniu
postępowania egzekucyjnego powodowała ziszczenie się warunku rozwiązującego,
wskazał że faktyczne przerwy, które miały miejsce były jednak długotrwałe.
W okresie od 12 października 2000 r. do 31 marca 2006 r. wbrew zarzutom strony
9
pozwanej postępowania egzekucyjne mogły się toczyć, gdyż w tym okresie były
one z wniosku E. K. wszczynane i prowadzone . Ostatecznie ziszczenie się
warunku rozwiązującego nastąpiło już przed 26 stycznia 2005 r., kiedy to doszło do
cesji zwrotnej na stronę pozwaną dokonanej przez E. K., a wobec tego w
momencie zawarcia tej umowy E. K. nie przysługiwał żaden tytuł do tej
wierzytelności.
Jeżeli chodzi o pozbawienie wykonalności przedmiotowego tytułu
wykonawczego w zakresie zasądzonych na rzecz E. K. kosztów procesu to –
zdaniem Sądu drugiej instancji - wprawdzie w pozwie nie przedstawiono zarzutów
w tej kwestii, jednakże po powzięciu wiedzy co do zaspokojenia wierzytelności z
tego tytułu, strona powodowa podniosła zarzut spełniania świadczenia. W aktach
sprawy II C 331/03 Sądu Okręgowego w C. znajdują się dowody, z których wynika,
że na konto K. R. jako pełnomocnika wierzycieli w dniu 14 sierpnia 2000 r.
przekazano tytułem kosztów procesu kwotę 2 000 000 zł, a w dniu 3 listopada
2000 r. 178 467,25 zł, stosownie do porozumienia z dnia 1 sierpnia 2000 r. i
uzgodnień z 30 sierpnia 2000 r. Porozumieniem tym były objęte wierzytelności
wynikające z zakończonych i toczących się spraw sądowych. Sprawa V GC 51/00,
w której zostały zasądzone koszty procesu, była w tej dacie już zakończona i
wobec tego w kwocie przekazanej K. R. mieściły się te koszty procesu. Strona
pozwana nie przedłożyła załącznika nr 1 do porozumienia z dnia 1 sierpnia 2000 r.,
mimo że strona powodowa żądała tego.
W skardze kasacyjnej opartej na obu ustawowych podstawach, strona
pozwana zaskarżając wyrok Sądu drugiej instancji w całości, wniosła o jego
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznana z zasądzeniem kosztów
procesu za obie instancje i za postępowanie kasacyjne.
W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzuciła naruszenie art. 29 § 1 i 2
w zw. z art. 67 § 1 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 4 października 1934 r. –
Prawo o postępowaniu układowym, poprzez niezasadne przyjęcie, że podczas
objęcia Huty Częstochowa S.A. postępowaniem układowym w okresie
od 12 października 2000 r. do 4 lutego 2004 r. mogło się toczyć
postępowanie egzekucyjne na podstawie spornego tytułu wykonawczego z dnia
10
8 czerwca 2000 r.; art. 65 § 1 i 2 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie tj. dokonanie nietrafnej wykładni umów przelewu wierzytelności wraz
z aneksami, porozumień z dnia 1 sierpnia 2000 r. oraz dalszych porozumień
pomiędzy PSE i wierzycielami Huty Częstochowa S.A., poprzez nie zastosowanie
kombinowanej wykładni treści umów, w tym przez nieuwzględnienie treści tych
umów, okoliczności związanych z ich zawarciem, zgodnego zamiaru stron, a także
nieuwzględnienie sposobu wykonywania tych umów, świadczącego o zgodnym
zamiarze stron, poprzez uznanie, że krótkie przerwy w prowadzeniu postępowania
egzekucyjnego doprowadziły do ziszczenia się warunku rozwiązującego zawartego
w umowach przelewu; art. 32 ust. 1 i art. 45 Konstytucji RP, art. 14 ust. 1
Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych w zw. z art. 1 k.c.
poprzez naruszenie zasady równości stron stosunku cywilnoprawnego wskutek
przyjęcie za podstawę interpretacji przepisów prawa dokonywanej przez Sądy obu
instancji, wykładni korzystnej dla silniejszej ekonomicznie strony stosunku
prawnego, co uwidacznia się ewidentnie w odniesieniu do zarzutu naruszenia art.
843 § 3 k.p.c. w zw. z art. 321 k.p.c. oraz oczywiście błędnego i bezzasadnego
twierdzenia iż jakikolwiek właściciel wierzytelności mógł dokonywać zgodnych
z prawem czynności w postępowaniu egzekucyjnym w czasie postępowania
układowego oraz restrukturyzacyjnego i w związku z tym można przypisać
pozwanej winę w zaniechaniu prowadzenia dalszych działań mających na celu
windykację wierzytelności zgodnie z umową przelewu, skutkującym w efekcie
ziszczeniem się warunku rozwiązującego.
W ramach drugiej podstawy kasacyjnej zarzuciła naruszenie: art. 840 § 1 pkt
1 i 2 k.p.c. poprzez niezasadne uznanie, że po powstaniu tytułu egzekucyjnego
nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być
egzekwowane, tj. spełnił się warunek rozwiązujący zawarty w umowach przelewu
wierzytelności oraz że dłużnik skutecznie zakwestionował zdarzenia, na których
oparto wydanie klauzuli wykonalności, a to wobec bezspornej okoliczności,
że w okresie od 12 października 2000 r. do 31 marca 2006 r., toczyło się
postępowanie układowe, a następnie restrukturyzacyjne, które to postępowania
stanowiły prawną przeszkodę prowadzenia postępowań egzekucyjnych, wobec
czego nie mógł się spełnić zastrzeżony warunek rozwiązujący; art. 843 § 3 k.p.c.
11
w zw. z art. 321 k.p.c. poprzez niezasadne pozbawienie wykonalności tytułu
wykonawczego w postaci wyroku łącznego Sądu Okręgowego w C. z dnia 8
czerwca 2000 r. w zakresie zasądzonych powyższym wyrokiem kosztów procesu,
wobec braku podniesienia przez stronę powodową zarzutu spełnienia tego
świadczenia ; art. 365 § 1 k.p.c. poprzez niezasadne przyjęcie, że Sądy
rozpoznające niniejszą sprawę były związane prejudycjalnymi orzeczeniami
wydawanymi w sprawach I C 266/04 i I C 141/05, Sądu Okręgowego w C. oraz I C
1897/09 Sądu Okręgowego w B. w sprawach o pozbawienie wykonalności tytułów
wykonawczych, które zapadły na gruncie tego samego stosunku prawnego, jednak
w odmiennych stanach faktycznych, wobec braku tożsamości przedmiotowej i
podmiotowej roszczeń.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona powodowa wniosła o jej oddalenie
z zasądzeniem kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepisy art. 843 § 3 k.p.c. i art. 321 k.p.c. regulują odmienne sytuacje
procesowe . Art. 321 k.p.c. wyraża zakaz orzekania co do przedmiotu, który nie był
objęty żądaniem jak i ponad zgłoszone przez stronę żądanie (ne eat iudex ultra
petita partium). Z kolei art. 843 § 3 k.p.c. wprowadza prekluzję dla powoływania
zarzutów, na których oparte jest powództwo przeciwegzekucyjne. W skardze
kasacyjnej zarzut naruszenia obu wyżej wymienionych przepisów ma charakter
zbiorczy, co jest mankamentem formalnym, jakkolwiek opis tego zarzutu pozwala
na merytoryczne odniesienie się do niego.
Sądy meriti wydając rozstrzygniecie co do istoty w tej sprawie nie naruszyły
przepisu art. 321 k.p.c. Zwrócić bowiem uwagę trzeba, że strona powodowa
domagała się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego – wyroku Sądu
Okręgowego w C. z dnia 8 czerwca 2000 r. (V GC 51/00) zaopatrzonego w klauzulę
wykonalności na rzecz strony pozwanej w całości. Zatem uwzględniając powództwo
w całości Sądy obu instancji nie orzekały co do przedmiotu nie objętego żądaniem,
ani nie wyrokowały ponad żądanie.
Nie został też naruszony przepis art. 843 § 3 k.p.c. Strona powodowa
uzasadniając żądanie pozwu zasadniczo opierała go na dwóch zarzutach,
12
a mianowicie prowadzenia przez stronę pozwaną jako wierzyciela egzekucji wbrew
zapisom ugody restrukturyzacyjnej, z której miało wynikać, że egzekwowana
wierzytelność została częściowo umorzona, a w pozostałej części stała się
wymagalna w dniu 31 marca 2006 r., a po drugie wobec ziszczenia się warunku
rozwiązującego zawartego w umowach cesji, wierzytelność objęta spornym tytułem
wykonawczym nie przysługuje już stronie pozwanej.
Rację ma strona pozwana, iż zasądzone powołanym wyrokiem z dnia
8 czerwca 2000 r. koszty procesu w przypadku ziszczenia się warunku
rozwiązującego, o którym mowa w umowach przelewu wierzytelności opisanych
w ustaleniach faktycznych, nie mogły powrócić do zbywców wierzytelności
pierwotnie przysługującej PSE S.A., gdyż w chwili zawierania tych umów
wierzytelność z tytułu tych kosztów nie istniała. Ponadto zgodnie z brzmieniem
tychże umów w przypadku ziszczenia się przedmiotowego warunku rozwiązującego
przelana warunkowo wierzytelność wracała automatycznie do zbywcy. Zatem
poniesione przez nabywcę koszty procesu w celu dochodzenia tej wierzytelności
skoro nie były objęte umową, to rzecz jasna powoływanie się przez stronę
powodową na przepis art. 509 § 2 k.c. nie mogło wywrzeć zamierzonych skutków
prawnych.
Koszty te były natomiast objęte umową cesji wierzytelności dokonanej przez
E. K., na mocy której strona pozwana uzyskała tytuł wykonawczy stanowiący
przedmiot niniejszego procesu. W związku z tym, o ile z formalnego punktu
widzenia zarzut prowadzenia egzekucji z pominięciem warunków ugody
restrukturyzacyjnej mógł się odnosić także do tej części tytułu wykonawczego
obejmującego zasądzone koszty procesu skoro powstały przed 30 czerwca 2002 r.
(data wynikająca z postanowień powołanej ustawy z dnia 30 października 2002 r.
o pomocy publicznej dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla rynku
pracy), o tyle drugi z zarzutów oparty na ziszczeniu się warunku rozwiązującego
przewidzianego w umowach przelewu zawartych przed zasądzeniem tych kosztów
był w kwestii spornych kosztów sądowych prawnie irrelewantny.
Podnieść jednak trzeba, że w uzasadnieniu pozwu strona powodowa
zarzuciła również, że E. K. częściowo wyegzekwowała świadczenie zasądzone na
13
podstawie wyroku z dnia 8 czerwca 2000 r. (k. 27), składając w tej materii stosowne
wnioski dowodowe (k. 3 pkt 6 i 7). Ponadto zażądała aby strona pozwana
przedłożyła załączniki do porozumienia nr II z dnia 1 sierpnia 2000 r. Jeden z
załączników dotyczył spisu kosztów procesu powstałych wskutek sądowego
dochodzenia przez cesjonariuszy przelanej przez PSE S.A. wierzytelności, których
reprezentował w ramach tego porozumienia wspólnik strony pozwanej K. R. W
odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o przeprowadzenie dowodu z akt II
C 331/03 Sądu Okręgowego w K. na okoliczność treści tego porozumienia (k. 276
pkt 3). W aktach tych poza wspomnianym porozumieniem nie było żądanych przez
stronę powodową załączników. Wniosek o ich przedłożenie strona powodowa
ponowiła w kolejnym piśmie procesowym (k.370), ale strona pozwana nie uczyniła
temu zadość.
W związku z tym strona powodowa w wymaganym przez art. 843 § 3 k.p.c.
czasie przytoczyła zarzuty dotyczące podstaw faktycznych pozbawienia
wykonalności spornego tytułu wykonawczego także w zakresie, w jakim obejmował
on koszty procesu zasądzone wyrokiem z dnia 8 czerwca 2000 r.
Sąd Apelacyjny na podstawie akt II C 331/03 Sądu Okręgowego w K. ustalił,
iż PSE S.A. stosownie do porozumienia nr II z dnia 1 sierpnia 2000 r. i uzgodnień z
dnia 30 sierpnia 2000 r. przekazała K. R. jako pełnomocnikowi wierzycieli, którzy
sądownie dochodzili przelanej przez PSE S.A. wierzytelności, łącznie 2 178 467,25
zł na poczet pokrycia kosztów tychże procesów. Zdaniem Sądu drugiej instancji
skoro sprawa V GC 51/00 Sądu Okręgowego w C. zakończyła się przed zawarciem
tego porozumienia, to w przekazanej przez PSE S.A. K. R. kwocie mieściły się
koszty procesu z tamtej sprawy należne E. K.. Zauważył, że strona pozwana –
mimo żądania strony powodowej - nie przedłożyła załącznika nr 1 do tego
porozumienia, który obejmował spis powstałych kosztów procesu.
Sąd drugiej instancji w granicach zaskarżenia rozpoznaje ponownie sprawę
tak w zakresie ustaleń faktycznych jak i rozważań prawnych, mając na uwadze
całokształt zgromadzonego materiału dowodowego. Wprawdzie Sąd pierwszej
instancji nie czynił ustaleń w oparciu o materiał zgromadzony w sprawie II C
331/03, tym niemniej ze względu na charakter postępowania apelacyjnego, Sąd
14
drugiej instancji był uprawniony do poczynienia uzupełniających ustaleń
faktycznych (art. 382 k.p.c.) i zastosowania także z urzędu w granicach zaskarżenia
przepisów prawa materialnego. Przepis art. 840 § 1 k.p.c. choć jest zamieszczony
w kodeksie postępowania cywilnego ma charakter materialnoprawny.
Zauważyć też trzeba, że Sądy obu instancji ustaliły, iż E. K. na podstawie
wyroku z 8 czerwca 2000 r. zaopatrzonego na jej rzecz w klauzulę wykonalności
wyegzekwowała 733 446, 80 zł (k. 454), na co - jak wspomniano wyżej -
powoływała się w pozwie strona pozwana. Zarówno w niniejszej, jak i w sprawie o
pozbawienie wykonalności tegoż wyroku zaopatrzonego w klauzulę wykonalności
na rzecz E. K., nie zostało wykazane, aby E. K. przekazała swojemu poprzednikowi
prawnemu nawet część z tej kwoty. Tytuł wykonawczy - wyrok z dnia 8 czerwca
2000 r. zaopatrzony w klauzulę wykonalności został pozbawiony w całości
wykonalności w sprawie z powództwa Huty Częstochowa S.A. przeciwko E. K. (I C
266/04), czyli także w odniesieniu do zasądzonych tymże wyrokiem kosztów
procesu.
W skardze kasacyjnej strona pozwana nie zakwestionowała pod względem
merytorycznym rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji w tej materii, zaś podniesione
zarzuty natury formalnoprocesowej (art. 321 k.p.c. i 843 § 3 k.p.c.) okazały się
bezskuteczne. Wobec tego zgromadzony przez Sądy obu instancji materiał
dowodowy, a zaoferowany przez stronę powodową dawał podstawy do
uwzględnienia także i w tej części powództwa. Poza tym niezależnie od wywodów
prawnych Sądu Apelacyjnego czynionych na podstawie materiału zgromadzonego
w aktach II C 331/03, dodać trzeba, iż jeśli E. K. w wyniku egzekucji uzyskała kwotę
733 446,80 zł i nie przekazała poprzednikowi prawnemu – w tym wypadku stronie
pozwanej - nawet części z tej kwoty, to mogła je przecież zaliczyć na koszty
procesu (art. 451 § 1 zd. 2 k.c.), tym bardziej że suma kosztów procesu
zasądzonych w wyroku z dnia 8 czerwca 2000 r. stanowi jedynie ok. 2/3 z kwoty
733 446,80 zł, zaś kwota odsetek, którą mogła zatrzymać zgodnie z § 4 ust. 2
umowy cesji łączącej ją ze stroną pozwaną (k. 68) odpowiadała 5%
wyegzekwowanej kwoty odsetek. Niewątpliwie różnica pomiędzy kwotą 733 446,80
zł a kwotą kosztów procesu zasądzonych wyrokiem z dnia 8 czerwca 2000 r. jest
większa od kwoty odpowiadającej 5% ustawowych odsetek od zasądzonej
15
należności głównej za okres od daty wskazanej w tym orzeczeniu do momentu cesji
zwrotnej na rzecz strony pozwanej.
Bezzasadność zarzutu naruszenia art. 321 k.p.c. i art. 843 § 3 k.p.c. czyni
bezprzedmiotowym ustosunkowywanie się do zarzutu naruszenia art. 32 ust. 1 i art.
45 Konstytucji RP w zw. z art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych i art. 1 k.c., który to zarzut był implikacją zarzutu
naruszenia na wstępie powołanych przepisów.
Wbrew wywodom strony pozwanej nie doszło też do naruszenia przepisu
art. 365 § 1 k.p.c. Przepis ten stanowi, że orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko
strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz organy państwowe i organy
administracji publicznej. Sąd drugiej instancji szczegółowo i zarazem prawidłowo
wyjaśnił, które prawomocne orzeczenia i w jakim zakresie mają moc wiążącą w tej
sprawie.
Związanie treścią prawomocnego orzeczenia oznacza nakaz przyjmowania
przez podmioty wymienione w art. 365 § 1 k.p.c., że w objętej orzeczeniem sytuacji
faktycznej, stan prawny przedstawia się tak, jak to wynika z sentencji wiążącego
orzeczenia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 2011 r., IV CSK 563/10).
W konkretnym przypadku związanie to rozciąga się na motywy wyroku w takich
granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia
niezbędne dla wyjaśnienia jego zakresu, w jakim indywidualizują one sentencję -
jako rozstrzygniecie o przedmiocie sporu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
11lutego 2011 r. I CSK 249/10 czy z 29 września 2011 r. IV CSK 652/10). Wyrazem
statuowanej tym przepisem prawomocności materialnej orzeczenia jest
konieczność brania jej pod uwagę w kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się
dana kwestia, która nie może podlegać już ponownemu badaniu.
W sprawie I C 141/05 toczącej się pomiędzy stronami niniejszego procesu
zapadł prawomocny wyrok pozbawiający wykonalność kilkudziesięciu tytułów
wykonawczych dotyczących części wierzytelności, której pierwotnym właścicielem
był PSE S.A. Sądy uznały, iż sporny warunek rozwiązujący ziścił się, gdyż pozwani
nie zapłacili za nabyte wierzytelności, a w dodatku w okresie od 5 lutego 2003 r. do
4 maja 2004 r. nie były prowadzone w zakresie wierzytelności objętych tymi
16
tytułami wykonawczymi żadne postępowania egzekucyjne przez osoby, którym
te wierzytelności przysługiwały.
W sprawie I C 266/04 z powództwa strony powodowej przeciwko E. K.
zapadł prawomocny wyrok pozbawiający wykonalności wyrok Sądu Okręgowego w
C. z dnia 8 czerwca 2000 r. zaopatrzony w klauzulę wykonalności, na tej podstawie,
że ziścił się warunek rozwiązujący, bowiem pozwana nie zapłaciła za nabytą
wierzytelność w przewidzianym umową cesji terminie, zaś w ramach prowadzonych
postępowań egzekucyjnych miały miejsce przerwy, które zniweczyły stan
zawieszenia ziszczenia się zastrzeżonego warunku rozwiązującego. W związku z
nabyciem przez stronę pozwaną od E. K. wierzytelności objętej wyrokiem z dnia 8
czerwca 2000 r. w toku tamtego procesu stała się jej następcą prawnym i dlatego
jest stroną, o której mowa w art. 365 § 1 k.p.c.
Związanie, o którym mowa w art. 365 § 1 k.p.c. odnosi się także do następcy
prawnego strony w stosunku, do której zapadło prawomocne orzeczenie
w przedmiocie, którego dotyczy to następstwo.
W konsekwencji, w świetle powołanego przepisu zapadłe w powyższych
sprawach orzeczenia są wiążące w tej sprawie w zakresie objętym przedmiotem
tamtych procesów i nie może się ostać zarzut naruszenia art. 365 § 1 k.p.c.
Mianowicie w przypadku sprawy I C 141/05 związanie dotyczy przyjęcia, iż objęte
pozbawionymi w tamtej sprawie wykonalności tytułami wykonawczymi
wierzytelności (stanowiące część wierzytelności pierwotnie należącej do PSE S.A.)
z racji ziszczenia się warunku rozwiązującego (brak zapłaty i przerwy
w prowadzonych egzekucjach) powróciły do pierwszego właściciela.
Jeżeli zaś chodzi o sprawę I C 266/04, to jakkolwiek zarówno w tamtej jak
i tej sprawie chodzi o ten sam tytuł egzekucyjny w rozumieniu art. 777 § 1 pkt 1
k.p.c., tj. wyrok Sądu Okręgowego w C. z dnia 8 czerwca 2000 r., jednakże
przedmiot powództw przeciwegzekucyjnych w obu sprawach był różny, gdyż
w sprawie I C 266/04 tytuł wykonawczy wskazywał jako wierzyciela E. K. (powołany
wyrok zaopatrzony w klauzulę wykonalności – art. 776 k.p.c.), natomiast w
niniejszej sprawie przedmiotem jest pozbawienie wykonalności tytułu
wykonawczego uprawniającego stronę pozwaną (wyrok z dnia 8 czerwca 2000 r.
17
zaopatrzony w klauzulę wykonalności na rzecz strony pozwanej wskutek przejścia
uprawnień – art. 788 § 1 k.p.c. w zw. z art. 776 k.p.c.). Wobec tożsamości tytułów
egzekucyjnych w obu sprawach ustalenia w tamtej sprawie - co do ziszczenia się
warunku rozwiązującego w odniesieniu do wierzytelności (stanowiącej część
wierzytelności, której pierwotnym właścicielem był PSE S.A.) przysługującej E. K.
wskutek braku zapłaty ceny nabycia i przerw w prowadzonym przez tę wierzycielkę
egzekucji, co zadecydowało o pozbawieniu wykonalności tytułu wykonawczego
opiewającego na rzecz E. K. - są wiążące w aktualnie rozpoznawanej sprawie.
Sąd Apelacyjny rozważając wpływ toczących się postępowań układowego
i restrukturyzacyjnego na zawieszenie terminu do zapłaty za przelaną na rzecz E.
K. przez stronę pozwaną wierzytelność i w konsekwencji niemożność ziszczenia się
warunku rozwiązującego, wskazał, że w okresie od 12 października 2000 r. (data
otwarcia postępowania układowego) do dnia 31 marca 2006 r. (data zakończenia
postępowania restrukturyzacyjnego) mogło toczyć się postępowanie egzekucyjne,
gdyż przeczą temu fakty, bowiem E. K. mimo tych postępowań składała wnioski
egzekucyjne, na podstawie których była prowadzona egzekucja.
Zgodnie jednak z art. 29 § 2 rozporządzenia Prezydenta RP z dnia
4 października 1934 – Prawo o postępowaniu układowym (mającym w tej sprawie
zastosowanie w związku z datą wszczęcia przeciwko poprzednikowi prawnemu
strony powodowej Hucie Częstochowa S.A. postępowania układowego),
po otwarciu postępowania układowego nie może być wszczęta lub prowadzona
egzekucja w poszukiwaniu wierzytelności objętych postępowaniem układowym, zaś
wszczęte postępowania będą zawieszone. Takie postępowanie zostało otwarte
postanowieniem Sądu Rejonowego w C. z dnia 12 października 2000 r. (VIII Ukł-
21/00). Postanowieniem z dnia 28 grudnia 2001 r. Sąd Rejonowy zatwierdził układ
zawarty w dniu 15 listopada 2001 r. Na liście wierzytelności znalazła się też
wierzytelność E. K. (k. 419 i n. poz. 13). Stosownie do art. 67 § 1 cyt.
rozporządzenia układ obowiązuje wszystkich wierzycieli, nie wyłączając tych,
których wierzytelności podlegały włączeniu, lecz nie były wciągnięte.
Postanowieniem z dnia 18 grudnia 2003 r. Sąd Rejonowy uchylił układ zawarty w
dniu 15 listopada 2001 r. (VIII Ukł-24/03), które uprawomocniło się z dniem 4 lutego
2004 r. Zatem formalnie rzecz ujmując egzekucja przedmiotowej wierzytelności nie
18
mogła się toczyć w okresie od 12 października 2000 r. do 4 lutego 2004 r. skoro
była wciągnięta na listę. Jakkolwiek zauważyć trzeba, iż wierzytelność pierwszego
cedenta – PSE S.A. również była objęta tym postępowaniem (k. 419 poz. 2), a
przecież wierzytelność nabyta przez E. K. stanowiła część wierzytelności
przysługującej PSE S.A. W związku z tym udział w postępowaniu układowym
pierwszego cedenta przemawiałby za tezą, iż warunek rozwiązujący ziścił się.
Nieco odmiennie przedstawia się jednak sprawa jeśli chodzi o postępowanie
restrukturyzacyjne w stosunku do Huty Częstochowa S.A. prowadzone na
podstawie ustawy z dnia 30 października 2002 r. o pomocy publicznej
dla przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu dla rynku pracy. Bezspornym jest,
że E. K. jak i strona pozwana nie byli uczestnikami tamtego postępowania, gdyż w
podanym przez Hutę Częstochowa S.A. spisie wierzycieli wierzytelności
cywilnoprawnych sporządzonym stosownie do art. 13 ust. 2 pkt 7 tej ustawy nie
zostali oni wskazani (k. 32, 280). W postępowaniu tym brała natomiast udział PSE
S.A. Zgodnie z art. 23 ust. 2 ugoda restrukturyzacyjna wiąże wszystkich wierzycieli
wierzytelności cywilnoprawnych wymienionych w spisie, o którym mowa w art. 13
ust. 2 pkt 7 ustawy. Skoro więc Huta Częstochowa S.A. pominęła w tym spisie
wierzycieli, którzy nabyli wierzytelności od PSE S.A., jak i kolejnych nabywców w
tym E. K. i stronę pozwaną to zawarta w ramach tamtego postępowania ugoda
restrukturyzacyjna ich nie wiązała, a w konsekwencji mogły być prowadzone
postępowania egzekucyjne w okresie od 4 lutego 2004 r. Powoływany przez stronę
pozwaną przepis art. 513 k.c. nie mógłby mieć zastosowania skoro ugoda
restrukturyzacyjna miała miejsce już po zawarciu umów przelewu wierzytelności i
po otrzymaniu przez dłużnika stosownych zawiadomień.
Okoliczność, że w postępowaniu restrukturyzacyjnym brała udział PSE S.A.,
podobnie jak i w postępowaniu układowym z wierzytelnością, którą ten podmiot zbył
i która następnie była przedmiotem wielokrotnego obrotu oraz rozdrobnienia, może
jedynie potwierdzać fakt, iż wobec braku zapłaty za wierzytelność i przerw w jej
windykacji przez kolejnych nabywców warunek rozwiązujący ziścił się i ostatecznie
cała wierzytelność powróciła do pierwotnego jej właściciela.
19
Sąd Apelacyjny nie naruszył art. 65 k.c. W świetle postanowień umów
przelewu wierzytelności, a to § 3 ust. 2 (a w przypadku umowy z 17 listopada
1999 r. zawartej przez poprzednika prawnego strony pozwanej z E. K. § 6) –
zgodnie którym w przypadku nie dokonania przez nabywcę zapłaty całej kwoty
należności w terminie, umowa cesji traciła moc, a zbywca stawał się ponownie
wyłącznie uprawnionym do tej wierzytelności objętej tą umową, z tym
zastrzeżeniem, że termin ten ulegał zawieszeniu w przypadku toczącego się przed
sądem postępowania o zapłatę należności objętej tą umową oraz postępowania
egzekucyjnego – prawidłowo przyjął, iż zawieszenie wskazanego w umowie
terminu zapłaty ceny za nabycie wierzytelności było skuteczne tylko w przypadku,
gdy co do całej niezapłaconej jeszcze przez dłużnika należności i następnie
przekazanej przez nabywcę na rzecz swoich poprzedników aż do pierwszego jej
właściciela toczyło się postępowanie sądowe lub egzekucyjne. Taki wniosek
wypływa z zapisu umownego wskazującego na konieczność zapłaty
w przewidzianym terminie całej kwoty należności. Wbrew stanowisku strony
pozwanej powołane porozumienia nr I i II z dnia 1 sierpnia 2000 r. nie wprowadzały
w tej kwestii jakichkolwiek modyfikacji. Zaprezentowane przez Sąd drugiej instancji
wywody prawne w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku są przekonujące i mają
oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym, a także w stanowisku Sądu
Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 23 lutego 2011 r. w sprawie V CSK
277/10. Dokonując w tej materii wykładni, Sąd drugiej instancji miał na uwadze
również cel gospodarczy umów przelewu wierzytelności, tj. zapewnienie jak
najszybszego ściągnięcia całej należności od dłużnika i wypracowanie dla
cesjonariuszy dochodu w postaci prawa do części odsetek.
Sąd Apelacyjny analizując treść umów przelewu wierzytelności, jak
i wskazane wyżej porozumienia nie przyjął – jak błędne zarzuca strona pozwana -
iż każda nawet jednodniowa przerwa w prowadzeniu postępowania egzekucyjnego
miała prowadzić do ziszczenia się spornego warunku rozwiązującego.
Przedstawiając w tym przedmiocie swe wywody Sąd drugiej instancji powołał się na
stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu do przywołanego wyżej
wyroku w sprawie V CSK 277/10 oddalającego skargę kasacyjną od wyroku
oddalającego apelacje w sprawie I C 141/05. W związku z tym Sąd drugiej instancji
20
uznał, że jedynie dłuższe przerwy świadczące o świadomym zaniechaniu
prowadzenia egzekucji przez nabywców wierzytelności lub zaniedbaniu przez nich
wykonywania tego obowiązku, powodowały ustanie stanu zawieszenia warunku
i terminu, a w efekcie ziszczenie się warunku rozwiązującego.
Skutkiem braku popełnienia przez Sądy obu instancji zarzucanych w skardze
kasacyjnej naruszeń przepisów prawa procesowego oraz bezzasadności zarzutu
uchybienia art. 65 § 1 i 2 k.c. było prawidłowe zastosowanie mającego charakter
materialnoprawny przepisu art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Omówione wyżej przepisy art.
29 § 2 i 67 § 1 powołanego rozporządzenia Prezydenta RP z 4 października 1934 r.
nie miały wpływu na wynik sprawy.
Po powstaniu tytułu egzekucyjnego – wyroku z dnia 8 czerwca 2000 r.
nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie nie może być egzekwowane
bowiem wierzytelność objęta tym wyrokiem z uwagi na jej powrót do pierwotnego
wierzyciela przestała przysługiwać E. K. jeszcze przed dokonaniem zwrotnego
przelewu wierzytelności na rzecz strony pozwanej (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.). Jak
wynika z poczynionych przez Sądy meriti ustaleń faktycznych, E. K. nie zapłaciła za
nabytą wierzytelność swojemu poprzednikowi prawnemu czyli stronie pozwanej,
zaś ta nie zapłaciła swojemu zbywcy, przy czym zastrzeżony w umowach przelewu
wierzytelności z 1999 r. zawartych pomiędzy Spółką M. a stroną pozwaną i strona
pozwaną a E. K. warunek rozwiązujący (w postaci powrotu wierzytelności wskutek
braku tej zapłaty) ziścił się, a zawieszenie terminu zapłaty i tym samym warunku
rozwiązującego zostało zniweczone, a to wobec zaistniałych przerw w
prowadzonych egzekucjach w celu realizacji całej wierzytelności pierwotnie
należącej do PSE S.A. Jeśli bowiem miały miejsce przerwy – pomijając już w tym
miejscu omówione wyżej na gruncie art. 365 § 1 k.p.c. związanie wynikające z
prawomocnych wyroków Sądu Okręgowego w C. w sprawach I C 141/05 i I C
266/04 - w okresie od 4 do 23 lutego 2004 r. i od 3 grudnia 2004 r. do 3 stycznia
2005 r. w egzekwowaniu wierzytelności objętej wyrokiem z dnia 8 czerwca 2000 r.
(po uprawomocnieniu się postanowienia o uchyleniu zatwierdzonego układu), a
także jeśli uwzględni się przerwy stwierdzone w sprawie I C 141/05 (od 4 lutego
2004 r. do 4 maja 2004 r. czyli pełne 3 miesiące po zakończeniu postępowania
układowego – przy braku uczestnictwa wierzyciela z tamtej sprawy w postępowaniu
21
restrukturyzacyjnym), to niewątpliwym jest, iż doszło do ziszczenia się warunku
rozwiązującego, tym bardziej, że – co istotne - wielokrotne umowy przelewu tej
samej wierzytelności, a w końcowym efekcie jej rozdrobnienie na ponad 2000
części, nie mogły doprowadzić do zmiany zastrzeżenia, że tylko zapłata całej ceny
za zbytą wierzytelność względnie egzekucja co do całej wierzytelności stała na
przeszkodzie do ziszczenia się warunku rozwiązującego. Wobec tego brak zapłaty
jakiejkolwiek części względnie przerwa w egzekucji co do którejkolwiek części
jeszcze nie zapłaconej, skutkowała ziszczeniem się warunku rozwiązującego i
powrotem całej wierzytelności do pierwotnego zbywcy. Potwierdzeniem tego jest
też – jak wspomniano wyżej – udział pierwszego cedenta w postępowaniu
układowym i restrukturyzacyjnym.
E. K. w dniu 26 stycznia 2005 r. dokonała cesji zwrotnej na rzecz strony
pozwanej, a zatem w momencie kiedy stanowiąca przedmiot tej umowy
wierzytelność jej już nie przysługiwała.
Natomiast koszty procesu zasądzone spornym tytułem wykonawczym nie
mogą być egzekwowane z racji wygaśnięcia z tego tytułu zobowiązania skoro E. K.
została zaspokojona. Wobec tego również w chwili cesji zwrotnej w dniu 26
stycznia 2005 r. wierzytelność z tego tytułu nie istniała.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 39814,
a o kosztach postępowania kasacyjnego w oparciu o przepis art. 98 § 1 i 3 k.p.c.
w zw. z art. 39821
k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. Na zasądzone koszty składa się
wynagrodzenie za zastępstwo procesowe ustalone według minimalnej stawki
taryfowej - § 13 ust. 4 pkt 2 w zw. z 6 pkt 7 i § 5 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu.
22