Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 646/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Z. K.
przeciwko Polskiemu Towarzystwu Ubezpieczeń Spółce Akcyjnej
w W.
o ukształtowanie stosunku prawnego,
po rozpoznaniu na rozprawie
w Izbie Cywilnej w dniu 3 października 2012 r.,
skarg kasacyjnych powoda i strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 czerwca 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w całości i przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód w pozwie skierowanym przeciwko Polskiemu Towarzystwu
Ubezpieczeń SA z siedzibą w W. domagał się (po modyfikacji żądania)
„ukształtowania na podstawie art. 3571
k.c. stosunku prawnego wynikającego
z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (polisa seria […]) łączącej E. D.
i pozwanego (dawniej Daewoo Towarzystwo Ubezpieczeniowe SA) i oznaczenie,
że odpowiedzialność pozwanego nie wygasa wraz z wyczerpaniem sumy
gwarancyjnej przewidzianej w § 10 ust. 4 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia
7 grudnia 1992 r. w sprawie ogólnych warunków ubezpieczenia odpowiedzialności
cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z
ruchem tych pojazdów (Dz. U. z 1992 r., Nr 96, poz. 475 ze zm.), lecz trwa aż do
wyczerpania sumy gwarancyjnej przewidzianej w art. 36 ustawy z dnia 22 maja
2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu
Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2003 r.,
Nr 24, poz.1152 ze zmianami, w tym ze zmianą dokonaną ustawą z dnia 24 maja
2007 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych… oraz ustawy o
działalności ubezpieczeniowej, Dz. U. Nr 102, poz.691), zaś wykonanie
zobowiązania polegać będzie na dalszym wypłacaniu świadczenia rentowego
ustalonego tytułem wykonawczym tj. wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 7 grudnia
2009 r. (sygn. akt I C 2925/05) w kwocie 25.000 zł”. U podstaw tego żądania legły
niesporne miedzy stronami okoliczności faktyczne, z których wynikało, że powód, z
zawodu prawnik – adwokat, w dniu 15 maja 1999 r. uczestniczył w wypadku
komunikacyjnym, w którym doznał obrażeń ciała. Poprzednik prawny pozwanego
ubezpieczał odpowiedzialność cywilną sprawcy, zgodnie z umową z dnia 19 lutego
1999 r. zawartą z E. D., (polisa […]). Obowiązujące w dacie wypadku przywołane w
żądaniu pozwu rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 7 grudnia 1992 r. w § 10
ust. 4 stanowiło, że: „odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach
odpowiedzialności posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym, najwyżej
jednak do ustalonej w umowie sumy gwarancyjnej. Suma gwarancyjna nie może
być niższa niż równowartość w złotych 600.000 euro…”. Z niekwestionowanych
ustaleń Sądu wynikało, że była to kwota 2.430.960 zł. Po wypadku ubezpieczyciel
i powód zawarli ugodę, w wyniku której ubezpieczyciel wypłacił powodowi
odszkodowanie, zadośćuczynienie oraz wypłacał rentę, początkowo po 15.000 zł,
3
następnie po 5000 zł miesięcznie. Z uwagi na obniżenie kwoty renty doszło do
procesu, w następstwie którego w sprawie oznaczonej sygn. I C 2925/05 Sąd
Okręgowy, wyrokiem z dnia 7 grudnia 2009 r. zasądził na rzecz powoda 150.000 zł
tytułem odszkodowania oraz zaległą rentę w łącznej kwocie 1.008.515 zł z
ustawowymi odsetkami od poszczególnych rat rentowych płatnych poczynając od
października 2002 r., oraz zasądził rentę na przyszłość, od stycznia 2009 r. w
kwocie po 25.000 zł miesięcznie. Na skutek apelacji pozwanego, który wskazywał
na wyczerpanie sumy gwarancyjnej i wadliwość rozstrzygnięcia w zakresie renty,
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 11 lutego 2010 r. w sprawie I ACa 24/10, zmienił
częściowo wyrok sądu I instancji, w ten sposób, że rentę na przyszłość, w kwocie
po 25.000 zł miesięcznie, zasądził od 1 grudnia 2009 r. Nadto Sąd ten w sentencji
wyroku ,,ustalił, że pozwany ponosi w stosunku do powoda odpowiedzialność
odszkodowawczą za skutki wypadku komunikacyjnego z dnia 15 maja 1999 r. do
łącznej kwoty wypłaconych z tego tytułu należności głównych w wysokości
2.430.960 zł”. W sprawie niniejszej, w której pozew wpłynął w dniu 28 stycznia
2010 r., powód domagając się podwyższenia sumy gwarancyjnej w sposób
określony w przytoczonym na wstępie żądaniu, jako nadzwyczajną zmianę
stosunków wskazywał: 1. wejście Polski do Unii Europejskiej co spowodowało
obowiązek implementacji: a) dyrektywy 2005/14/WE Parlamentu Europejskiego i
Rady z dnia 11 maja 2005 r. zmieniającej dyrektywy Rady 72/166/EWG, 84/5/EWG,
88/357/EWG i 90/232/EWG oraz dyrektywę 2000/26/WE Parlamentu Europejskiego
i Rady dotyczące ubezpieczenia w zakresie odpowiedzialności cywilnej za szkody
powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych oraz b) dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z dnia 16 września 2009 r. w
zakresie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w
związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku
ubezpieczenia od takiej odpowiedzialności; 2. wielokrotny wzrost średnich
wynagrodzeń netto, w szczególności prawników, czyli generalnie wzrost
zamożności społeczeństwa; 3. szerszą ochronę poszkodowanych wyrażającą się w
dodaniu do kodeksu cywilnego przepisów art. 446 § 4, a także art. 4421
§ 4.
zasądzanie przez sądy powszechne wyższych odszkodowań (jako stała linia
4
orzecznicza) stanowiące wyraz nowego spojrzenia na funkcje ubezpieczenia jako
chroniącej poszkodowanego, a nie ubezpieczającego.
Wyrokiem z dnia 8 marca 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo.
Wyrokiem tym objęto również rozstrzygnięcie odmawiające odrzucenia pozwu
orzekając w ten sposób o zarzucie pozwanego powagi rzeczy osądzonej w związku
z treścią wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 11 lutego 2010 r. sygn. I ACa 24/10, w
którym, jak wyżej wskazano, Sąd ten ustalił, że pozwany ponosi w stosunku do
powoda odpowiedzialność odszkodowawczą do kwoty 2.430.960 zł. W ocenie Sądu
Okręgowego wyrok sądu odwoławczego we wskazanej sprawie nie rozstrzygał o
tożsamym, jak w sprawie niniejszej, roszczeniu. Oddalenie natomiast powództwa
było następstwem oceny, że brak jest przesłanki ,,nadzwyczajnej zmiany
stosunków” w rozumieniu art. 3571
k.c. Ponadto Sąd zauważył, że na datę
zamknięcia rozprawy doszło do wyczerpania sumy ubezpieczenia, co doprowadziło
do wygaśnięcia zobowiązania ubezpieczyciela, a taki stan rzeczy powoduje, że
klauzula rebus sic stantibus nie może być stosowana. W ocenie Sądu był on też
związany formułą żądania, wobec przeto niemożności uwzględnienia powództwa w
żądanym kształcie i ta okoliczność prowadziła do oddalenia powództwa .
Na skutek apelacji powoda Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 13 czerwca
2011 r. zmienił zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo w ten sposób,
że „oznaczył zmieniony sposób wykonania zobowiązania pozwanego wobec
powoda wynikającego z umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej z dnia
19 lutego 1999 r. polisa nr […] łączącej pozwanego i E. D. a stwierdzonego
prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 7 grudnia 2009 r. I C 2925/05, w
ten sposób, że ustalił granice odpowiedzialności pozwanego z tytułu należnej
powodowi renty odszkodowawczej do sumy gwarancyjnej 4.228.000 zł i zasądził od
pozwanego na rzecz powoda comiesięczną rentę w wysokości 8.000 zł począwszy
od miesiąca czerwca 2011 r., płatną do 15. każdego miesiąca z ustawowymi
odsetkami w przypadku opóźnienia któregokolwiek z comiesięcznych świadczeń”,
oddalił w pozostałej części powództwo i apelację oraz orzekł o kosztach procesu.
Oceniając żądanie jako uzasadnione Sąd Apelacyjny zauważył, że w procesie
o ukształtowanie, którego podstawę prawną stanowi art. 3571
k.c., sąd nie jest
związany żądaniem ujętym w pozwie. Jeżeli zachodzą podstawy do ingerencji
5
w stosunek zobowiązaniowy, powołany przepis uprawnia do podjęcia stosownej
decyzji, której konieczny zakres sąd określa samodzielnie, z uwzględnieniem
interesów stron i zasad współżycia społecznego. Nadto Sąd wyraził pogląd,
że oceny czy doszło do wyczerpania sumy gwarancyjnej co prowadziłoby do
wygaśnięcia odpowiedzialności ubezpieczyciela, dokonywać należy na dzień
wniesienia pozwu a nie na dzień wyrokowania; w sprawie niniejszej w tej dacie
suma gwarancyjna nie była jeszcze wyczerpana. Rozstrzygając o przesłankach
zastosowania art. 3571
k.c. Sąd Apelacyjny stwierdził, że pod pojęciem
„nadzwyczajnej zmiany stosunków” rozumieć należy wszelkie zmiany wykraczające
poza zakres zwykłego ryzyka kontraktowego, co pozwala dostosować
zobowiązanie do zmienionych okoliczności. W ocenie Sądu, po roku 1999
kontynuowane były, zapoczątkowane w latach 1989-1990, zmiany w sferze
ekonomicznej, społecznej i gospodarczej. Przeprowadzono szereg reform.
W 2004 r. Polska przystąpiła do Unii Europejskiej, co wiązało się z przyjęciem
uregulowań prawnych obowiązujących w Unii i dostosowaniem prawa polskiego do
wymogów unijnych. Przejawem zmian prawnych było zwiększenie sumy
gwarancyjnej w obowiązkowym OC, wprowadzono nowe uregulowania, tj. art. 4421
i 446 k.c., udzielając tym samym szerszej ochrony poszkodowanym.
W orzecznictwie pojawiła się tendencja polegająca na wzroście zasądzonych kwot
z tytułu odszkodowania. Jest to wynikiem z jednej strony wzrostu poziomu życia
i wzrostu zamożności, z drugiej strony, zmianą funkcji ubezpieczeń
komunikacyjnych. W chwili obecnej, wynikająca z obowiązujących przepisów
suma ubezpieczenia jest tak wysoka, że jej wyczerpanie jest praktycznie
niemożliwe. Okoliczności te prowadziły do oceny, że nastąpiła nadzwyczajna
zmiana okoliczności uzasadniającą podwyższenie sumy gwarancyjnej w stosunku
prawnym łączącym strony w związku z zawartą przez E. D. umową ubezpieczenia
odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego.
Decydując o sposobie zmiany Sąd wskazał, że nie jest dopuszczalne
podwyższenie tej sumy do poziomu wynikającego z obowiązujących przepisów.
Ponadto, ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego w ten sposób,
że ubezpieczyciel będzie wypłacał dalej świadczenie rentowe ustalone
prawomocnym wyrokiem na kwotę 25.000 zł, byłoby przerzuceniem ciężaru zmiany
6
stosunków wyłącznie na pozwanego. Respektowania interesów stron
i uwzględnienie zasad współżycia społecznego prowadziło, zdaniem Sądu
Apelacyjnego, do podwyższenia sumy ubezpieczenia do kwoty 4.280.000 zł, przy
uwzględnieniu, że wystarczającym dla powoda zabezpieczeniem i rekompensatą
utraconych zarobków będzie miesięczna renta w kwocie 8.000 zł miesięcznie
świadczona przez 18 lat, przez który to czas powód mógłby wykonywać zawód
adwokata.
Skargi kasacyjne od wyroku Sądu Apelacyjnego wniosły obie strony.
Powód, w skardze kasacyjnej opartej na obu podstawach z art. 3983
§ 1
k.p.c., w ramach podstawy naruszenia prawa materialnego zarzucił naruszenie
art. 3571
k.c. przez wadliwe rozłożenie ciężaru skutków nadzwyczajnej zmiany
stosunków, prowadzące do nienależytego rozważenia jego interesu, naruszenia art.
5 w związku z art. 3571
k.c. przez niewskazanie jakimi zasadami współżycia
społecznego Sąd kierował się nakładając na niego obowiązek poniesienia 73%
skutków nadzwyczajnej zmiany stosunków, naruszenie art. 5 pkt 1 zd.1 ustawy
z dnia 24 maja 2007 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych,
Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli
Komunikacyjnych oraz ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 102,
poz.691 ze zm.) w związku z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez
niezastosowanie i brak odniesienia się do stanowiska skarżącego, że przepis ten
ma zastosowanie w sprawie oraz naruszenie art. 3571
k.c. w związku z art. 9 pkt 1
i 2 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 września 2009 r. oraz
pkt 12 i 13 preambuły przez przyjęcie granicy odpowiedzialności pozwanego
z tytułu renty na kwotę, która nie zapewnia mu pełnego i sprawiedliwego
odszkodowania.
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania powód zarzucił
naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. oraz art. 217 § 2 , art. 227, art. 381, art. 382 k.p.c.
w związku z art. 391 k.p.c. przez pominięcie dowodów zawnioskowanych
w postępowaniu apelacyjnym bez wskazania czy wnioski te zostały uwzględnione
czy oddalone.
7
Zarzucając powyższe, powód domagał się uchylenia wyroku Sądu
Apelacyjnego w zaskarżonej części i przekazania sprawy w tym zakresie Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Pozwany zaskarżając wyrok w części uwzględniającej powództwo
i orzekającej o kosztach procesu, w ramach podstaw art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c.
zarzucił naruszenie art. 3571
k.c. przez jego zastosowanie mimo braku ku temu
podstaw w okolicznościach sprawy. W związku z tym zarzutem wskazał,
że oznaczenie granic jego odpowiedzialności nastąpiło w wyroku Sądu
Apelacyjnego z dnia 11 lutego 2010 r. w sprawie I ACa 24/10, wyczerpanie sumy
gwarancyjnej nastąpiło z powodu wypłaty świadczenia a nie z powodu
nadzwyczajnej zmiany stosunków, nie nastąpiła nadzwyczajna zamiana stosunków
ponieważ wadliwe jest objęcie tym pojęciem wszelkich wypadków zmiany
stosunków wykraczających poza zwykłe ryzyko kontraktowe, ponadto na datę
wyrokowania (art. 316 k.p.c.) doszło do wyczerpania sumy ubezpieczenia
ze skutkiem wygaśnięcia zobowiązania skarżącego. Skarżący zarzucił również
naruszenie art. 365 § 1 i art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. przez niezastosowanie w sytuacji,
gdy wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 11 lutego 2010 r. sygn. akt I ACa 24/10
rozstrzygał o zakresie jego odpowiedzialności .
We wnioskach pozwany domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku
i wyroku Sądu Okręgowego i odrzucenia pozwu ewentualnie zmiany wyroku Sądu
Apelacyjnego i oddalenia powództwa, ewentualnie uchylenia w zaskarżonego
wyroku i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, w
każdym wypadku domagając się zasądzenia kosztów procesu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności odnieść należy się do zarzutów procesowych
zawartych w skardze kasacyjnej pozwanego jako najdalej idących.
Skarżący nietrafnie dowodzi, że Sądy rozstrzygając sprawę niniejszą pominęły
wynikające z art. 365 k.p.c. związanie treścią rozstrzygnięcia zawartego w wyroku
Sądu Apelacyjnego z dnia 11 lutego 2010 r., pomijając, że rozstrzygnięcie to
przesądza o powadze rzeczy osądzonej, ze skutkiem konieczności odrzucenia
pozwu w sprawie niniejszej.
8
We wyroku wydanym w sprawie I ACa 24/10 Sąd Apelacyjny, rozpoznając
apelację pozwanego od wyroku sądu pierwszej instancji zasądzającego na rzecz
powoda odszkodowanie i rentę zaległą i na przyszłość, w związku z zawartym w tej
apelacji zarzutem o ograniczeniu odpowiedzialności ubezpieczyciela do wysokości
sumy ubezpieczenia, zmieniając zaskarżony wyrok ustalił, że, pozwany ponosi
w stosunku do powoda odpowiedzialność odszkodowawczą za skutki wypadku
komunikacyjnego z dnia 15 maja 1999 r. do łącznej kwoty wypłaconych z tego
tytułu należności głównych w wysokości 2.430.960 zł.
Wynikające z art. 365 k.p.c. związanie prawomocnym orzeczeniem oznacza,
że nikt nie może negować faktu istnienia tego orzeczenia i jego określonej treści,
bez względu na to, czy był czy też nie był stroną w postępowaniu, w wyniku którego
zostało wydane to orzeczenie. Żaden zatem sąd i organ nie mogą kwestionować
faktu wydania orzeczenia, istnieje bowiem obowiązek poszanowania
prawomocnego orzeczenia przez wszystkie sądy i organy państwowe co nie
pozwala tymże organom na bezpośrednią jego zmianę lub uchylenie przy okazji
rozpoznawania innych spraw. Faktu istnienia prawomocnego orzeczenia nie mogą
oczywiście kwestionować strony, które są związane jego treścią. W szczególnych
wypadkach prawomocne orzeczenie może dla innej sprawy stanowić prejudykat.
O prejudycjalności prawomocnego wyroku dla innego postępowania można jednak
mówić tylko w przypadku, gdy w postępowaniu tym występują te same strony albo
osoby objęte rozszerzoną prawomocnością orzeczenia, a ponadto gdy pomiędzy
prawomocnym orzeczeniem oraz toczącą się sprawą zachodzi szczególny związek
polegający na tym, że prawomocne orzeczenie oddziałuje na rozstrzygnięcie
toczącej się sprawy. W sprawie niniejszej nie mamy do czynienia ani
z naruszeniem obowiązku respektowania prawomocnego orzeczenia ani też nie
występuje kwestia prejudycjalności poprzedniego orzeczenia dla sprawy niniejszej,
stąd też zarzut naruszenia art. 365 k.p.c. jest chybiony. Nietrafnie nadto skarżący
dowodzi, że powołane rozstrzygnięcie tworzy dla sprawy niniejszej powagę rzeczy
osądzonej. Granice przedmiotowe powagi rzeczy osądzonej wyznacza przedmiot
rozstrzygnięcia w związku z podstawą rozstrzygnięcia. Przedmiot rozstrzygnięcia
zależy od żądania powoda, on to bowiem określa w pozwie żądanie i wskazuje
okoliczności faktyczne uzasadniające to żądanie ( art. 187 § 1 k.p.c.). Wskazana
9
przez pozwanego sprawa niewątpliwie toczyła się pomiędzy tymi samymi stronami.
Pod osąd zostało poddane roszczenie procesowe powoda, o zapłatę
odszkodowania i renty z tytułu szkód jakie powód poniósł na skutek czynu
niedozwolonego sprawcy, którego odpowiedzialność cywilną ubezpieczał pozwany.
Okoliczność, że roszczenie to powód realizował przeciwko pozwanemu
ubezpieczycielowi jest następstwem dopuszczonej art. 19 ustawy z dnia 22 maja
2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu
Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. z 2003 r.,
Nr 124, poz.1152 ze zm.), tzw. actio directa. Wyrok rozstrzyga o żądaniu powoda,
przedmiotem procesu jest bowiem jego roszczenie procesowe. W powołanej
sprawie, zarzut pozwanego zawarty w apelacji, o ograniczeniu jego
odpowiedzialności do wysokości sumy gwarancyjnej, można poczytać za zarzut
obronny, a o zarzutach obronnych pozwanego sąd nie rozstrzyga w wyroku.
Ustalenie dokonane przez sąd odwoławczy w wyroku z dnia 11 lutego 2010 r.
stanowiło jedynie odzwierciedlenie zarzutu obronnego pozwanego co powoduje,
że rozstrzygnięcie takie nie mieści się w przedmiotowych granicach powagi rzeczy
osądzonej, jako nie dotyczące przedmiotu rozstrzygnięcia w związku z podstawą
sporu. Ponadto ustalenie to, dotyczące wysokości sumy gwarancyjnej, do
wyczerpania której ubezpieczyciel ponosił odpowiedzialność, stanowiło powtórzenie
treści obowiązującego przepisu prawa inkorporowanego do umowy, w którą strony
były związane. Była to kwota 600.000 euro co odpowiadało kwocie 2.430.960 zł ,
zatem ustalenie dokonane przez Sąd odwoławczy w żaden sposób nie
oddziaływało na treść stosunku prawnego, o który chodzi. Okoliczność, że umowna
suma gwarancyjna w tej właśnie kwocie była zagrożona wyczerpaniem
spowodowała, że powód wystąpił z powództwem o zmianę umowy. Nie powinno
budzić wątpliwości, że mimo tożsamości stron, inny jest w niniejszym procesie
przedmiot rozstrzygnięcia (zmiana wysokości świadczenia ubezpieczyciela) i inna
była podstawa sporu (nadzwyczajna zmiana stosunków prowadząca do rażącej
straty). Stanowisko zatem sądów o braku podstawy do odrzucenia pozwu nie mogło
być poczytane za nieprawidłowe.
W związku z wyrażonym w skardze kasacyjnej powoda poglądem
o możliwości zastosowaniu się w sprawie art. 5 ustawy z dnia 24 maja 2007 r.
10
o zmianie ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym
Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych oraz
ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 102, poz. 691), że skutkiem
automatycznej inkorporacji do umowy aktualnie obowiązujących sum
gwarancyjnych, stwierdzić należy, że powołany przepis nie ma zastosowania do
umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej zawartej przez E. D.
z poprzednikiem prawnym pozwanego
Wskazaną nowelą, z dnia 24 maja 2007 r., dokonano zmiany ustawy z dnia
22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu
Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, w tym jej art. 36,
który po zmianie, określił sumę gwarancyjną dla szkód na osobie na 5 mln euro
w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez
względu na liczbę poszkodowanych.
W dacie zawierania umowy przez E. D. i pozwanego umowy obowiązujący
wówczas § 10 ust. 4 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 7 grudnia 1992 r.
stanowił, że odszkodowanie ustala się i wypłaca w granicach odpowiedzialności
posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym, najwyżej jednak do ustalonej
w umowie sumy gwarancyjnej. Suma gwarancyjna nie może być niższa niż
równowartość w złotych 600.000 euro, ustalona przy zastosowaniu kursu kupna
walut obcych Narodowego banku Polskiego według tabeli kursów nr 1 każdego
roku, w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte
ubezpieczeniem, bez względu na liczbę poszkodowanych osób.” Rozporządzenie
było wydane na podstawie art. 5 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności
ubezpieczeniowej (Dz. U. Nr 59, poz 344), która została uchylona z dniem
1 stycznia 2004 r. przez ustawę z dnia 22 maja 2003 r. o działalności
ubezpieczeniowej (obecnie tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 11, poz. 66). Uchylenie
ustawy stanowiącej podstawę wydania rozporządzenia skutkowało utratą mocy
przez rozporządzenie. Zmiana systemu ubezpieczeń spowodowała, że materia
dotycząca ubezpieczeń obowiązkowych objęta została ustawą z dnia 22 maja
2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu
Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (dalej jako
u.u.g.), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2004 r. W art. 36 tej ustawy sumę
11
gwarancyjną określono na 350.000 euro na każdego poszkodowanego. Art. 159
ustawy mający rozstrzygać zagadnienia intertemporalne, stanowiąc,
że „postępowania dotyczące roszczeń odszkodowawczych wszczęte
i niezakończone przed dniem wejścia w życie ustawy toczą się według przepisów
dotychczasowych”, niezależnie od wątpliwości interpretacyjnych jakie budził, o tyle
regulował sytuację powoda, że w odniesieniu do niego w toku pozostawało
postępowanie likwidacyjne, w którym ubezpieczyciel sukcesywnie likwidował
powstałą na skutek wypadku szkodę; pozwala to na gruncie tego przepisu przyjąć,
iż powoda obejmowała suma gwarancyjna wynikająca z umowy czyli 600.000 euro,
a nie kwota 350.000 euro wynikająca z art. 36 ustawy.
Kolejna zmiany ustawy u.u.g. została dokonana z dniem 1 stycznia 2006 r.
ustawą z dnia 8 lipca 2005 r. (Dz. U. z 2005, Nr 167,poz.1396), w następstwie
której minimalną sumę gwarancyjną w przypadku szkód na osobie ustalono na 1,5
mln euro ,,w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte
ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych – ustalana przy
zastosowaniu kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski
obowiązującego w dniu wyrządzenia szkody”. Zasięg czasowy tej noweli określał jej
art. 4 stanowiąc, że do zobowiązań wynikających z umów zawartych do dnia
wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Tym samym działaniu
nowej regulacji nie został poddany stosunek prawny łączący strony.
Obowiązująca od 11 czerwca 2007 r., wprowadzona ustawą z dnia 24 maja
2007 r. (Dz. U. Nr 102, poz. 691), kolejna zmiana ustawy u.u.g., w art. 36 określiła
sumę gwarancyjną w przypadku szkód na osobie na 5 mln euro ,,w odniesieniu do
jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę
poszkodowanych”. Jednocześnie ustawodawca w art. 3 postanowił, że do umów
ubezpieczenia zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej
stosuje się przepisy dotychczasowe. Zarówno ten przepis jak i przepis poprzedniej
noweli do u.u.g. nie nasuwają wątpliwości co do tego, że wypłata odszkodowania
w granicach podwyższonych sum gwarancyjnych ma miejsce tylko w odniesieniu
do tych umów, w których przewidziano te podwyższone sumy gwarancyjne,
a zatem w odniesieniu do umów zawartych poczynając od 1 stycznia 2006 r.
Powołane przepisy nie wskazują na dopuszczalność inkorporacji sukcesywnie
12
podwyższanych sum gwarancyjnych do umów zawartych przed ich wejściem
w życie, przeciwnie wskazują, że zastosowanie mają przepisy poprzednio
obowiązujące.
Wątpliwości podniesione przez powoda dotyczą art. 5 ustawy nowelizującej
u.u.g. z dniem 11 czerwca 2007 r. Powołany przepis stanowi, że w przypadku m.in.
umów OC posiadaczy pojazdów mechanicznych wysokość minimalnej sumy
ubezpieczenia wynosi równowartość w złotych (ustalaną przy zastosowaniu kursu
średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski obowiązującego w dniu
wyrządzenia szkody): ust.1) w odniesieniu do umów zawieranych w okresie do dnia
10 grudnia 2009 r. w przypadku szkód na osobie - 1.500.000 euro w odniesieniu do
jednego zdarzenia, którego skutki są objęte ubezpieczeniem bez względu na liczbę
poszkodowanych; ust. 2) w odniesieniu do umów zawieranych w okresie od dnia
11 grudnia 2009 r. do dnia 10 czerwca 2012 r. w przypadku szkód na osobie -
2.500.000 euro w odniesieniu do jednego zdarzenia, którego skutki są objęte
ubezpieczeniem bez względu na liczbę poszkodowanych. Zdaniem powoda,
uregulowanie art. 5 ust. 1) oznacza, że kwota 1,5, mln euro ma zastosowanie do
wszystkich umów zawartych przez 10 grudnia 2009 r. Przeciwko takiej wykładni
przemawia treść przytoczonego wyżej art. 3 noweli stanowiącego, że do umów
ubezpieczenia zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy, to jest przed dniem
11 czerwca 2007 r. (art. 6 noweli) stosuje się przepisy dotychczasowe. Również
brzmienie samego przepisu nie dopuszcza wykładni proponowanej przez
skarżącego. Taką wykładnię należałoby rozważyć gdyby przepis stanowił, że ma
zastosowanie w odniesieniu do umów zawartych do dnia 10 grudnia 2009 r.,
tymczasem stanowi o umowach zawieranych w okresie do dnia 10 grudnia 2009 r.
Formuła ta wskazuje, że ustawodawca miał na myśli oznaczony przedział czasowy,
pomiędzy datą wejścia w życie ustawy czyli pomiędzy 11 czerwca 2007 r.
a 10 grudnia 2009 r. i dotyczy wysokości sumy gwarancyjnej, w tych umowach
które w tym okresie dopiero zostaną zawarte; nie dotyczy realizacji zobowiązań
wynikających z umów zawartych przed 10 grudnia 2009 r. Powyższe potwierdza
ust. 2 tego artykułu odnoszący się do umów zawieranych w kolejnym okresie, od
11 grudnia 2009 r. do 19 czerwca 2012 r. Ta etapowość dochodzenia do kwoty
5 mln euro jest wynikiem sukcesywnego dostosowania przepisów krajowych do
13
prawa wspólnotowego, którą ustawodawca unijny dopuścił w pkt 10 preambuły i art.
2 (zmieniającym art. 1 dyrektywy 84/5/EWG) Dyrektywy 2005/14/WE Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. zmieniającej dyrektywy Rady
72/166/EWG, 84/5/EWG, 88/357/EWG i 90/232/EWG oraz dyrektywę 2000/26/WE
Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczące ubezpieczenia w zakresie
odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów
mechanicznych (Dz.UE.L.2005.149.14) oraz w art. 9 dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2009/103/WE z dnia 16 września 2009 r. w zakresie
ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku
z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczenia od
takiej odpowiedzialności (Dz.UE.L.2009.263.11). Nie tylko przeto wykładnia
językowa, ale nadto wykładnia systemowa prowadzi do wniosku, że art. 36
w brzmieniu obecnie obowiązującym nie ma zastosowania do stosunku prawnego,
o który chodzi w sprawie .
Niemożność zastosowania powołanego przepisu do sytuacji prawnej
powoda nakazywała rozważyć jego żądanie na podstawie art. 3571
k.c.
Za dopuszczalnością stosowania przewidzianej w tym przepisie klauzuli
rebus sic stantibus do umowy ubezpieczenia Sąd Najwyższy opowiedział się już
kilkakrotnie (por. uchwała z dnia 26 listopada 1991 r. III CZP 122/91, OSP 1992, nr
7-8, poz. 170; uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 29 grudnia 1994 r. III CZP
120/94, OSNC 1995 , nr 4, poz. 55; uchwała z dnia 31 maja 1994 r. III CZP 74/94,
OSNC 1994, nr 12, poz. 237; postanowienie z dnia 30 stycznia 2008 r. III CZP
140/07; wyroki z dnia 13 stycznia 2000 r. II CKN 644/98 , z dnia 29 grudnia 1994 r.
II CKN 266/99, z dnia 21 września 2011 r. i CSK 727/10). Sąd Najwyższy
w składzie rozstrzygającym sprawę stanowisko to podziela. Powołany przepis nie
wyłącza spod zakresu swego działania żadnej umowy, a zatem również i umowy
ubezpieczenia. Odrębność takiej umowy, polegająca na losowości
i nieprzewidywalności wystąpienia zdarzenia uzasadniającego odpowiedzialność
ubezpieczyciela, wpływająca na ukształtowanie obowiązków jej stron,
ubezpieczającego m.in. w postaci obowiązku zapłaty oznaczonej składki,
a ubezpieczyciela limitowanych suma gwarancyjną, nie jest wystarczającą
podstawą dla przyjęcia takiego wyłączenia. Niewątpliwie cechy szczególne umowy
14
ubezpieczenia, nie wyłączając jej spod działania powołanego przepisu, nakazują
jego stosowanie ze szczególną ostrożnością. Przesłanką zastosowania art. 3571
k.c. jest nadzwyczajna zmiana stosunków, której strony w chwili zawierania umowy
nie przewidziały. Rozważenia przeto każdorazowo wymaga spełnienie tej
przesłanki. Posłużenie się przez ustawodawcę pojęciem ,,nadzwyczajności”
(zmiany) nie upoważnia jednak do twierdzenia, że zmianę taką tworzą wyłącznie
okoliczności jednorazowe, dramatyczne spektakularne, zbliżone do wymienionych
w art. 269 k.z., który zastosowanie klauzuli dopuszczał „z powodu nadzwyczajnych
wypadków, jako to: wojny, zarazy, zupełnego nieurodzaju i innych klęsk
żywiołowych”. Nadzwyczajna zmiana stosunków może wystąpić w warunkach
stabilnego rozwoju gospodarczego, nadzwyczajną zmianę stosunków można też
tworzyć ciąg zdarzeń w postaci przemian społecznych, gospodarczych
i politycznych, które przez swoje oddziaływanie na treść łączącego strony stosunku
prawnego zniweczyły pierwotne kalkulacje stron, a które nie były, nawet przy
dołożeniu należytej staranności do przewidzenia w chwili zawarcia umowy.
Nie chodzi tu przy tym o efekty normalnego, sukcesywnego rozwoju
gospodarczego. W sprawie powód, jako nadzwyczajną zmianę stosunków powołał
wejście Polski do Unii Europejskiej i tego skutki w postaci nie tylko obowiązku
implementacji prawa unijnego dotyczącego poszkodowanych w wypadkach
komunikacyjnych i zagwarantowania im zabezpieczenia wysokimi sumami
gwarancyjnymi, ale nadto w postaci przyspieszenia gospodarczego skutkującego
wzrostem średnich wynagrodzeń, czyli wzrostem zamożności społeczeństwa,
zmiany postrzegania funkcji ubezpieczenia jako systemu chroniącego
poszkodowanych a nie ubezpieczających, dopuszczenia w obowiązującym prawie
szerszej ochrony poszkodowanych przez wprowadzenie do systemu prawnego art.
446 § 4 k.c. a także art. 4421
k.c. oraz zasądzanie przez sądy (jako stała tendencja)
coraz wyższych odszkodowań. Bogacenie się społeczeństwa to też wyższe
dochody poszczególnych grup zawodowych.
Przytoczone okoliczności jako ciąg zdarzeń mogą być traktowane jako
nadzwyczajna zmiana stosunków, której strony zawierając umowę nie przewidziały.
W tym przeto zakresie stanowisko Sądu Apelacyjnego w taki sposób kwalifikujące
15
okoliczności wskazane przez powoda, jest prawidłowe (por. też wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 31 maja 1994 r. III CZP 74/94).
Należy jednak powtórzyć, że zmiana przepisów ustawy z dnia 22 maja
2003 r., prowadząca do wielokrotnego wzrostu sum gwarancyjnych
w obowiązkowym ubezpieczeniu komunikacyjnym, sama w sobie nie jest
okolicznością, która mogłaby usprawiedliwiać żądanie zmiany stosunku prawnego
łączącego powoda z ubezpieczycielem. Zmiany ustawy nie dotyczą powoda,
ustawodawca wyłączył bowiem ich działanie w odniesieniu do umów zawartych
przed wejściem w życie tych zmian. W relacji do nowego stanu prawnego mamy
przeto do czynienia z brakiem zmiany (stan constans), tymczasem art. 3571
k.c.
stanowi o zmianie i jej skutkach. Tym samym oddziaływanie wskazanej zmiany
przepisów można byłoby jedynie wiązać ze wzrostem świadomości prawnej
społeczeństwa.
Skutki stwierdzonej nadzwyczajnej zmiany stosunków oddziałują na
sytuację obu stron w łączącym ich stosunku prawnym. Niewątpliwie spełnianie
przez ubezpieczyciela świadczeń wynikających z prawomocnego wyroku wydanego
w sprawie I Ca 24/10 doprowadzi do wyczerpania sumy gwarancyjnej. Nie jest
jednak tak jak twierdzi pozwany, że skonsumowanie sumy gwarancyjnej, co powód
trafnie kwalifikuje jako swoją rażącą stratę, nastąpiło bez związku ze zmianą
stosunków, ponieważ wyczerpanie sumy gwarancyjnej nie jest okolicznością, której
strony w chwili zawierania umowy nie przewidziały. Nie chodzi o wyczerpanie sumy
gwarancyjnej jako takiej, ale o jej wyczerpanie w takim czasie, że przestała pełnić
funkcje ochronne. W okolicznościach sprawy niniejszej ubezpieczyciel spełnia
świadczenie w oznaczonej wysokości ponieważ wynika to z wyroku sądu.
Do zasądzenia natomiast wysokich kwot doszło dlatego, że nastąpił wzrost
wynagrodzeń oznaczonych grup społecznych, w tym prawników – adwokatów,
specjalizujących się w obrocie gospodarczym, do specjalizacji takiej doszło
natomiast na skutek przyspieszenia przemian społeczno – gospodarczych
wywołanych niewątpliwie przystąpieniem Polski do Unii, ale także, jak stwierdził
Sąd Apelacyjny, na skutek kontynuowania tych przemian, które zapoczątkował rok
1989. Jeżeli przeto do wyczerpania sumy gwarancyjnej doszło dlatego, że powód
uzyskał wysokie zadośćuczynienie i wysoką rentę, a stało się tak dlatego,
16
że w nowych warunkach społeczno – gospodarczych jego dochody jako adwokata
byłyby wysokie, to nie można wykluczyć wieloczłonowego związku przyczynowego
pomiędzy wskazywaną nadzwyczajną zmianą stosunków, a wyczerpaniem sumy
gwarancyjnej skutkującą rażącą stratą powoda.
W świetle powyższego nietrafne są zarzuty pozwanego co do braku podstaw
do stosowania w okolicznościach sprawy art. 357 1
k.c.
Pozostają do rozważenia przesłanki, którymi powinien był kierować się sąd
modyfikując treść łączącego stosunku prawnego. Powód dowodził, że sąd
nienależycie rozważył jego interes chroniąc w sposób nieuzasadniony
ubezpieczyciela, z kolei zarzuty skargi kasacyjnej pozwanego, negujące zasadność
zastosowania klauzuli rebus sic stantibus, uzasadniają wniosek, że skarżący ten
zakres udzielonej mu ochrony uważa za niedostateczny.
Ustawa przewiduje, że w razie wystąpienia przesłanek do zmiany umowy,
sąd może, po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia
społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia
lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Wykluczając rozwiązanie umowy, czego
powód nie oczekuje i co – wobec stwierdzenia, że poszkodowanym w wypadkach
komunikacyjnych należy się słuszne odszkodowania – byłoby rozstrzygnięciem
niczym nieusprawiedliwionym, należy rozważyć, czy przy żądaniu podwyższenia
sumy ubezpieczenia Sąd władny był ingerować w wysokość świadczenia, które
zgodnie z prawomocnym wyrokiem wydanym w sprawie I ACa 24/10 spełniał
pozwany. Wysokość tego świadczenia, niezależnie od tego, że podlegała we
wskazanej sprawie kontroli instancyjnej, odzwierciedla wysokość doznanej przez
powoda szkody z tytułu utraconej zdolności do zarobkowania. Uprawnienie
powoda do otrzymania od ubezpieczyciela odszkodowania odpowiadającego
szkodzie z tego tytułu (art. 36 ust. 1 u.u.g.) nie jest świadczeniem, które mogłoby
podlegać redukcji w ramach modyfikacji na podstawie art. 3571
k.c. umowy
ubezpieczenia. Ustalona prawomocnym wyrokiem wysokość renty może podlegać
takiej redukcji w trybie art. 902 § 2 k.c.
Funkcję świadczenia ubezpieczyciela w stosunku prawnym łączącym strony
pełni suma gwarancyjna, stąd też ingerencja sądu dotyczyć może wysokości tej
17
sumy. Rozstrzygnięcie w tym przedmiocie zależeć będzie każdorazowo od
okoliczności sprawy i nie jest możliwe sformułowanie reguł ogólnych. Modyfikacja
treści zobowiązania przez podwyższenie sumy gwarancyjnej może nastąpić,
zgodnie z przesłankami wskazanymi w przepisie to jest po uwzględnieniu interesów
obu stron i zgodnie z zasadami współżycia społecznego. Ochrona interesu
ubezpieczyciela oznaczać będzie potrzebę rozważenia, że funkcjonując na rynku
ubezpieczeń ma obowiązek profesjonalnie chronić swoje środki finansowe, co
zapewne czyni, ale nadto, że nie ma on możliwości żądania podwyższenia składki
równoważącej ryzyko ubezpieczeniowe. Podwyższenie przeto sumy gwarancyjnej
musi uwzględniać, że interesy ubezpieczyciela w takiej sytuacji doznają
uszczerbku. Dążąc do poprawy sytuacji powoda sąd winien działać w sposób jak
najmniej dotkliwy dla pozwanego. Natomiast interes poszkodowanego winien
podlegać rozważeniu nie tylko jako podmiotu, w zestawieniu z pozwanym,
ekonomicznie słabszego. W okolicznościach sprawy ocenie powinno podlegać czy
kwoty dotychczas otrzymane od ubezpieczyciela sytuują powoda w pozycji osoby
zagrożonej utratą źródła utrzymania, przy czym nie można pomijać, że wiedza
o limitowaniu odpowiedzialności ubezpieczyciela, jeśli nawet nie jest wiedzą
powszechną, to niewątpliwie była dostępna powodowi jako prawnikowi.
Dotychczasowe wysokie świadczenia pozwanego pozwalały niewątpliwie
na akumulację otrzymywanych środków, a zatem i na zabezpieczenie egzystencji
na czas po wyczerpaniu sumy ubezpieczenia. Rozstrzygnięcie, po rozważeniu
wszystkich okoliczności sprawy, winno odpowiadać poczuciu słuszności. Odwołanie
się do zasad współżycia społecznego wymaga ich skonkretyzowania.
Zarzut pozwanego naruszenia art. 316 k.p.c. wiąże się z zagadnieniem jaką
datę należy brać pod uwagę ustalając czy suma gwarancyjna została wyczerpana.
Wyczerpanie sumy gwarancyjnej pociąga za sobą ustanie odpowiedzialności
ubezpieczyciela i tym samym ustanie obowiązku zapłaty odszkodowania,
co powoduje, że stosowanie art. 3571
k.c. jest bezprzedmiotowe. Chodzi przeto
o wskazanie czy datą tą ma być data wyrokowania przez sąd (art. 316 k.p.c.), czy
też wystarczy, że zobowiązanie nie wygasło w dacie wniesienia pozwu. Dla oceny
tego zagadnienia można odwołać się do ukształtowanego na tle art. 3581
§ 3 k.c.
poglądu Sądu Najwyższego, że wierzyciel przez swoje zachowanie dające wyraz,
18
iż spełnienie na dotychczasowych warunkach świadczenia pieniężnego przez
dłużnika nie prowadzi do jego zaspokojenia (por. uzasadnienie uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 3 kwietnia 1992 r. I PZP 19/92, OSNC 1992, nr 9, poz.166)
może spowodować, że zobowiązanie nie wygaśnie. Uzasadnione jest przyjęcie,
że wniesienie powództwa o ukształtowanie stosunku prawnego stanowi
przekonujący wyraz braku woli wierzyciela na spełnienie przez dłużnika
świadczenia w wysokości odpowiadającej dotychczasowej sumie gwarancyjnej.
Dla ustalenia przeto czy odpowiedzialność ubezpieczyciela wygasła wobec
wyczerpania sumy ubezpieczenia, miarodajna powinna być data wniesienia pozwu.
Wymóg istnienia niewyczerpanej sumy gwarancyjnej w dacie wyrokowania mógłby
w wielu sytuacjach okazać się niemożliwy do spełniania przez wierzyciela. Problem
byłby wyraźnie widoczny w przypadku trwającego wiele lat procesu. Nie można
wymagać od wierzyciela, aby przez czas trwania procesu zaniechał pobierania
świadczeń tylko po to, aby nie doprowadzić do wyczerpania sumy gwarancyjnej
i tym samym wygaśnięcia zobowiązania.
Odnosząc się do pozostałych zarzutów ujętych w skardze kasacyjnej
powoda, naruszenia art. 217 § 2, art. 227, art. 381, art. 382, a także art. 328 § 2
k.p.c., zauważyć należy, że w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego nie ma
wskazania przyczyn czy też okoliczności, które Sąd wziął pod uwagę decydując
o obciążeniu powoda, jak twierdzi się w skardze kasacyjnej, 73% skutków
nadzwyczajnej zmiany okoliczności; stan taki powoduje, że zarzut wadliwego
sporządzenia w tej części uzasadnienia jest trafny. Sąd Apelacyjny nie odniósł się
również do wniosków dowodowych zgłoszonych przez powoda tak w apelacji jak
i w toku dalszego postępowania odwoławczego. Rozstrzygnięcie o tych wnioskach
wymagało podjęcia decyzji procesowej w postaci albo dopuszczenia
zawnioskowanych dowodów albo ich oddalenia z podaniem w uzasadnieniu wyroku
przyczyn decyzji. Powyższe w konsekwencji powoduje, że uzasadniony jest zarzut
naruszenia art. 3571
k.c. w zakresie wyżej wskazanym z tym, że brak jest podstaw
do przypisania Sądowi naruszenia art. 5 k.c. (w związku z art. 3571
k.c.).
Wynikająca z art. 5 k.c. konstrukcja nadużycia prawa w żaden sposób nie pozostaje
w związku z uregulowaniem ujętym w art. 3571
k.c. Przewidziane natomiast w obu
tych przepisach zasady współżycia społecznego pozwalają sądowi na udzielenie
19
stronie ochrony lub odmowy jej udzielenia z punktu widzenia nie tylko zgodności
żądania z literą prawa, ale również z uwzględnieniem obowiązującego systemu
wartości jako dziedzictwa i składnika kultury europejskiej.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w sentencji.