Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 155/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa E. M.
przeciwko J. M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 października 2012 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 kwietnia 2011 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok oraz wyrok Sądu Okręgowego z dnia
26 lipca 2010 r. i oddala powództwo;
2) zasądza od powódki na rzecz pozwanego kwotę 18.720 zł
(osiemnaście tysięcy siedemset dwadzieścia złotych) tytułem
kosztów postępowania w sprawie.
Uzasadnienie
2
Sąd pierwszej instancji, po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia
26 lipca 2010 r. uwzględnił powództwo o zapłatę oparte na podstawie przepisów
o bezpodstawnym wzbogaceniu. Uznał, że to roszczenie powódki nie uległo
przedawnieniu, będąc związany w tej kwestii stanowiskiem Sądu Apelacyjnego
zawartym w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 marca 2009 r.
Apelację pozwanego od pierwszego z powołanych wyroków oddalił Sąd
Apelacyjny kolejnym wyrokiem z dnia 29 kwietnia 2011 r. (sygn. akt VI ACa
1278/10), w którym uznał, że złożenie przez powódkę w dniu 16 stycznia 2004 r.
wniosku o zniesienie współwłasności między stronami niniejszego procesu
przerwało bieg terminu przedawnienia roszczenia dochodzonego wskutek
wytoczenia przedmiotowego powództwa. Sąd odwoławczy wyraźnie jednak
zaznaczył, że związany był przy orzekaniu takim stanowiskiem, wyrażonym
w wydanym w tej sprawie poprzednim wyroku Sądu Apelacyjnego w przedmiocie
przerwania biegu terminu przedawnienia.
Sąd drugiej instancji nadto uznał, że wzbogacenie po stronie pozwanego
od początku polegało na uzyskaniu przez niego określonej sumy pieniężnej
i zrodziło po jego stronie obowiązek zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia.
Ponownie podkreślił Sąd Apelacyjny, że sprawa niniejsza nie dotyczy
zniesienia współwłasności, a zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia, uzyskanego
przez pozwanego kosztem majątku powódki.
Pozwany zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego oddalający jego
apelację, opierając skargę kasacyjną na dwóch zarzutach mieszczących się
w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
Skarżący zarzucił błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 123 § 1
pkt 1 k.c. wskutek przyjęcia, że złożenie przez powódkę w 2004 r. wniosku
o zniesienie współwłasności przerwało bieg przedawnienia także roszczenia
o zwrot kwoty dochodzonej na podstawie przepisów o bezpodstawnym
wzbogaceniu, w sytuacji, gdy w odniesieniu do dwóch takich odrębnych roszczeń
terminy przedawnienia biegną niezależnie, a czynności określone tym przepisem
przerywają bieg przedawnienia tylko tego roszczenia, którego dotyczą.
3
Zarzut błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 120 § 1 k.c.
uzasadniono błędnym utożsamieniem wymagalności roszczenia powódki dopiero
z datą rozstania się stron w marcu 1996 r., a nie z wcześniejszą datą spełnienia
przez powódkę nienależnego świadczenia, ponieważ okres pozostawania stron
w konkubinacie nie sprzeciwiał się możliwości dochodzenia przez powódkę tego
roszczenia.
Skarżący wniósł o wydanie przez Sąd Najwyższy wyroku reformatoryjnego
na podstawie art. 39816
k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna okazała się oczywiście uzasadniona wobec trafności
zarzutu naruszenia art. 123 § 1 pkt 1 k.c., wskutek jego błędnej wykładni
i w rezultacie niewłaściwego zastosowania.
Sąd Apelacyjny, ponownie rozpoznający sprawę, dokonując wykładni art.
123 § 1 pkt 1 k.c. dał jednoznaczny wyraz temu, że z mocy art. 386 § 6 k.p.c. jest
obecnie związany przy ponownym rozpoznaniu sprawy oceną prawną wyrażoną
w uzasadnieniu wyroku Sądu drugiej instancji z dnia 12 marca 2009 r.,
a mianowicie taką, że złożenie przez powódkę wniosku o zniesienie
współwłasności było czynnością przerywającą bieg terminu przedawnienia
dochodzonego przez nią roszczenia o zapłatę kwoty z tytułu bezpodstawnego
wzbogacenia.
Sąd Apelacyjny zaznaczył w uzasadnieniu zaskarżonego skargą kasacyjną
wyroku, że wskutek wspomnianego związania oceną prawną nie może odnieść się
do podnoszonego w apelacji pozwanego zarzutu zasądzenia przedawnionego
roszczenia.
Zarzut naruszenia art. 123 § 1 pkt 1 k.c. wskutek błędnej wykładni
i niewłaściwego zastosowania okazał się uzasadniony. Sąd Apelacyjny trafnie
podkreślił w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że przedmiotem niniejszego
postępowania nie jest podział majątku wspólnego, rozstrzygana obecnie sprawa nie
dotyczy zniesienia współwłasności, ponieważ przedmiotem sporu jest żądanie
zwrotu kwoty z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia uzyskanego przez pozwanego
kosztem majątku powódki.
4
Zasadnie zatem zarzucono w skardze kasacyjnej, że wniosek powódki z dnia
16 stycznia 2004 r. o zniesienie współwłasności nie mógł wywołać skutku w postaci
przerwania biegu przedawnienia dochodzonego w niniejszym procesie roszczenia
o zapłatę kwoty dochodzonej przez powódkę z tytułu bezpodstawnego
wzbogacenia. Rację ma skarżący, że są to dwa różne roszczenia, w odniesieniu
do których biegną niezależnie odrębne terminy przedawnienia każdego z nich,
a przerwanie biegu przedawnienia wywołują jedynie te czynności określone w art.
123 § 1 pkt 1 k.c., które odnoszą się bezpośrednio do roszczenia, którego dotyczą.
W judykaturze jednoznacznie podkreśla się, w odniesieniu do wykładni art.
123 § 1 pkt 1 k.c., konieczność tożsamości dochodzonego roszczenia i roszczenia,
co do którego biegnie termin przedawnienia. Ustalenie dokonania określonych tym
przepisem czynności w odniesieniu do innego roszczenia, czy stanu prawnego nie
wywołuje skutku prawnego wskazanego tym przepisem. Przykładowo, wskazano w
orzecznictwie, że wniesienie powództwa windykacyjnego nie przerywa biegu
przedawnienia roszczenia o zapłatę odszkodowania za utratę własności tej
windykowanej rzeczy (wyrok SN z dnia 5 czerwca 2007 r., I CSK 86/07, niepubl.;
wyrok SN z dnia 21 maja 2010 r., II CSK 614/09, niepubl.).
Ustawodawca w przepisie art. 123 § 1 pkt 1 k.c. kładzie bowiem nacisk na
bezpośredniość działań wierzyciela z określonym roszczeniem i tylko z takim
działaniem ustawodawca wiąże skutek prawny w postaci przerwania biegu
przedawnienia. Określona czynność procesowa wierzyciela wywoła więc skutek
określony powołanym przepisem, jeżeli została podjęta przez niego w celu
zmierzającym obiektywnie i bezpośrednio do szeroko rozumianej realizacji
roszczenia. Innymi słowy, chodzi o obiektywną skuteczność czynności polegającej
na zgłoszeniu roszczenia, a wyrażającą się w zdolności do wywołania skutku
w postaci realizacji tego właśnie roszczenia (wyrok SN z dnia 4 października
2006 r., II CSK 202/06; OSNC-ZD 2008 r., nr 1, poz. 5).
Zarzut naruszenia art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w obu możliwych postaciach jego
naruszenia (błędnej wykładni skutkującej wadliwą subsumpcją) okazał się
usprawiedliwiony, co przesądziło o uwzględnieniu skargi kasacyjnej.
5
Natomiast chybiony okazał się zarzut błędnej wykładni i niewłaściwego
zastosowania art. 120 § 1 zd. drugie k.c. przez Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku.
Wbrew twierdzeniu skarżącego, Sąd Apelacyjny wcale nie uznał,
że roszczenie powódki stało się wymagalne dopiero po rozstaniu się stron w marcu
1996 r. zamiast przyjąć, że było ono wymagalne już od samego początku,
tj. od chwili jego spełnienia jako nienależnego.
Z zawartego na s. 9 uzasadnienia zaskarżonego wyroku jednoznacznie
wynika, że wzbogacenie po stronie pozwanego od początku polegało na uzyskaniu
bez podstawy prawnej określonej sumy pieniędzy, co zrodziło po jego stronie
obowiązek zwrotu kwoty bezpodstawnego wzbogacenia. Nie jest zatem zasadny,
przypisywany Sądowi Apelacyjnemu, zarzut wadliwej wykładni i niewłaściwego
zastosowania art. 120 § 1 k.c. w odniesieniu do określenia wymagalności
dochodzonego przez powódkę roszczenia. Sąd Apelacyjny – wbrew stanowisku
skarżącego – nie przyjął również, aby pozostawanie stron w konkubinacie
wyłączyło możliwość dochodzenia między nimi roszczeń przed Sądem. Zarzut taki
można by postawić Sądowi pierwszej instancji, ale nie Sądowi drugiej instancji,
którego orzeczenie podlega kontroli w postępowaniu kasacyjnym. Sąd odwoławczy
nie podzielił poglądu Sądu pierwszej instancji w kontekście określenia chwili
wymagalności roszczenia powódki, ponieważ odmiennie określił moment tej
wymagalności. Stanowisko zaprezentowane w tym przedmiocie w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku zgodne jest z linią judykatury (wyrok SN z dnia 8 lipca
2010 r., II CSK 126/10, niepubl.; uchwała SN z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP
102/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 75; wyrok SN z dnia 29 kwietnia 2009 r., II CSK
625/08, niepubl.).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39816
k.p.c., a o kosztach postępowania na podstawie art. 108 § 1 k.p.c.