Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 163/12
POSTANOWIENIE
Dnia 8 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego
przy uczestnictwie J. C.
o stwierdzenie nabycia spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 8 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestniczki od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 7 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w W. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy w W. – po rozpoznaniu sprawy z wniosku Skarbu Państwa
reprezentowanego przez Naczelnika Urzędu Skarbowego W. przy uczestnictwie J.
C. o stwierdzenie nabycia spadku – postanowieniem z dnia 9 czerwca 2011 r.
stwierdził, że spadek po S. C., zmarłym dnia 21 września 2006 r. w W., na
podstawie ustawy nabyła w całości córka J. C. Ustalił, że S. C. zmarł dnia 21
września 2006 r. w W., nie pozostawiając testamentu. W chwili śmierci był
wdowcem i miał jedno dziecko, którym jest uczestniczka J. C. Wymieniona nie
zrzekła się dziedziczenia, nie odrzuciła spadku ani nie została uznana za niegodną
dziedziczenia. W tym stanie rzeczy, zgodnie z art. 931 § 1 k.c., cały spadek
przypada córce spadkodawcy.
Apelacja uczestniczki, w której twierdziła, że spadkodawca pozostawił także
dziecko pozamałżeńskie i dla wykazania tej okoliczności przedłożyła pisemne
oświadczenie A. K., została przez Sąd Okręgowy w W. oddalona postanowieniem
z dnia 7 listopada 2011 r.
Sąd Okręgowy stwierdził, że Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał
zapewnienie złożone przez uczestniczkę za wystarczające do ustalenia kręgu
spadkobierców S. C. oraz że oceny tej nie zmienia dołączone do apelacji
oświadczenie A. K., wskazujące na romans spadkodawcy z zamężną kobietą,
którego owocem miało być dziecko. Z oświadczenia tego bowiem wynika, że
matka dziecka nie oczekiwała niczego od spadkodawcy i jego kontakty z nią uległy
zerwaniu, nie wynika natomiast, by spadkodawca uznał dziecko pochodzące z
tego związku względnie by jego ojcostwo zostało ustalone. Oznacza to, że treść
oświadczenia nie zawiera żadnych istotnych dla sprawy informacji i w związku z
tym nie uzasadnia wezwania spadkobierców przez ogłoszenie.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego uczestniczka,
powołując się na obie podstawy określone w art. 398 3
§ 1 k.p.c., wniosła o jego
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej
podstawy wskazała na naruszenie art. 931 § 1 k.c. przez uznanie, że do kręgu
spadkobierców S. C. wchodzi wyłącznie uczestniczka postępowania. W ramach
drugiej podniosła natomiast zarzut obrazy art. 670 § 1 w związku z art. 671 § 1
3
k.p.c. przez zaniechanie ustalenia z urzędu kręgu spadkobierców w świetle
oświadczenia A. K., art. 232 i 381 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez
zaniechanie dopuszczenia dowodu z zeznań świadka A. K., oraz art. 672 przez
zaniechanie wezwania spadkobierców przez ogłoszenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozważenia w pierwszej kolejności wymagają zarzuty podniesione przez
skarżącą w ramach podstawy kasacyjnej określonej w art. 398 3
§ 1 pkt 2 k.p.c.,
gdyż zarzut naruszenia art. 931 § 1 k.c. będzie mógł podlegać ocenie dopiero
wtedy, kiedy prawidłowość ustaleń faktycznych nie będzie nasuwała żadnych
zastrzeżeń.
Zgodnie z art. 670 k.p.c., w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku sąd
spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą. W szczególności bada,
czy spadkodawca pozostawił testament, oraz wzywa do złożenia testamentu
osobę, co do której będzie uprawdopodobnione, że testament u niej się znajduje.
Jeżeli testament zostanie złożony, sąd dokona jego otwarcia i ogłoszenia. Z kolei
zgodnie z art. 677 § 1 k.p.c., sąd stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców,
choćby były nimi inne osoby niż te, które wskazali uczestnicy. W postanowieniu
o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia spadkodawcę oraz wszystkich
spadkobierców, którym spadek przypadł, jak również wysokość ich udziałów.
Z przytoczonych unormowań wynika, że w postępowaniu o stwierdzenie
nabycia spadku rola sądu jest determinowana ustawowym obowiązkiem działania
z urzędu, a rozstrzygnięcie zapada bez względu na wnioski stron, lecz stosownie
do wyników postępowania dowodowego oraz norm prawa materialnego,
znajdujących zastosowanie w ustalonym stanie faktycznym sprawy
(zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2009 r., IV CSK
129/09, nie publ. i z dnia 9 września 2011 r., I CSK 12/11, nie publ.). Oznacza to,
że związanie sądu twierdzeniami wniosku dotyczy tylko osoby spadkodawcy,
a w pozostałym zakresie sąd spadku ma pełną swobodę orzekania, wyznaczoną
jedynie normami prawa materialnego oraz wynikami przeprowadzonego
postępowania dowodowego. Jeżeli sąd uzna, że zgłoszone dowody nie są
wystarczające dla wypełnienia obowiązków ciążących na nim z mocy art. 670
4
k.p.c., może nałożyć na uczestnika określone obowiązki dowodowe, egzekwować
ich wykonanie, a w razie potrzeby zastosować konsekwencje procesowe ich
niewykonania ( zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2009 r.,
IV CSK 129/09, nie publ.).
Trzeba jednak podkreślić, że art. 670 k.p.c. nie zwalnia uczestników
postępowania od obowiązku wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów,
z których wywodzą skutki prawne, w postępowaniu tym bowiem ma zastosowanie
art. 232 zd. pierwsze k.p.c. Na uczestniku, który podniósł fakt lub zarzut, spoczywa
zatem także ciężar udowodnienia jego prawdziwości (zob. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 6 marca 1998 r., III CKN 38/98, nie publ., z dnia 26 stycznia
1999 r., III CKN 134/98, nie publ. i z dnia 21 kwietnia 2004 r., III CK 420/02, IC
2004, nr 10, s. 41). Artykuł 670 k.p.c. nie wyłącza też stosowania przez sąd drugiej
instancji art. 381 k.p.c. ( zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
16 października 2002 r., IV CK 178/02, OSNC 2004, nr 2, poz. 25 i z dnia
21 kwietnia 2004 r., III CK 420/02).
Zgodnie z art. 671 § 1 k.p.c., za dowód, że nie ma innych spadkobierców,
może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę.
Z kolei zgodnie z art. 672 k.p.c., jeżeli zapewnienie nie było złożone albo jeżeli
zapewnienie lub inne dowody nie będą uznane przez sąd za wystarczające,
postanowienie w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku może zapaść dopiero
po wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie. Z przytoczonych regulacji wynika,
że sąd nie może poprzestać na złożonym zapewnieniu i przyjąć go za dowód,
że nie ma innych spadkobierców, jeżeli okaże się ono niewystarczające. Ma to
miejsce np. wtedy, gdy podniesiony został fakt lub zarzut, że – poza ujawnionymi
– istnieją inni spadkobiercy i powołane zostały dowody, które mogą wskazywać
na prawdziwość tych twierdzeń.
Skarżąca ma rację podnosząc, że w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy
błędnie uznał złożone przez skarżącą zapewnienie za wystarczające, a co za tym
idzie dokonanie ogłoszenia w trybie art. 672 k.p.c. za zbędne. Nie można
wprawdzie zgodzić się z zarzutem naruszenia art. 232 w związku z art. 391 § 1
k.p.c., ponieważ powołane przepisy są nieadekwatne do zaistniałej sytuacji
5
procesowej, skoro wniosek o przesłuchanie A. K. w charakterze świadka został
przez skarżącą zgłoszony, nie zmienia to jednak oceny, że ze względu na
szczególne okoliczności faktyczne podniesione w dołączonym do apelacji
oświadczeniu A. K., zapewnienie złożone przez skarżącą było niewystarczające.
Autor oświadczenia przytoczył ujawnione mu przez spadkodawcę okoliczności
dotyczące intymnej sfery jego życia, które mogą wskazywać na to, że miał on
jeszcze jedno dziecko. Z oświadczenia istotnie nie wynika, czy doszło do uznania
tego dziecka przez spadkodawcę względnie do ustalenia jego ojcostwa. W związku
z treścią oświadczenia nasuwa się zresztą więcej pytań i nie wiadomo, czy obecnie
możliwe jest uzyskanie na nie odpowiedzi. Nasuwające się pytania rodzą pewne
wątpliwości co do kręgu spadkobierców i w związku z tym nie pozwalają poprzestać
na samym zapewnieniu złożonym przez skarżącą. W tym stanie rzeczy –
zważywszy na konstytucyjną ochronę prawa dziedziczenia (art. 21 ust. 1
Konstytucji) i wynikający z art. 670 k.p.c. obowiązek badania z urzędu, kto jest
spadkobiercą – w sprawie należało dokonać ogłoszenia w trybie art. 672 k.p.c.,
mimo że prawdopodobieństwo zgłoszenia się dalszych spadkobierców jest
niewielkie.
Z tych względów, skoro podstawa kasacyjna z art. 398 3
§ 1 pkt 2 k.p.c.
okazała się uzasadniona, Sąd Najwyższy na podstawie art. 398 15
§ 1 oraz art. 108
§ 2 w związku z art. 398 21
k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
es