Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 273/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
Protokolant Bogumiła Gruszka
w sprawie z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych w Warszawie
przeciwko Gminie M.
o zapłatę albo zobowiązanie do zawarcia umowy,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 7 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 29 lutego 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w R. wyrokiem z dnia 12 sierpnia 2011 r. zasądził
od pozwanej Gminy M. na rzecz powodowej Agencji Nieruchomości Rolnych w
Warszawie kwotę 399013 zł z odsetkami „albo" (według użytego sformułowania)
zobowiązał pozwaną do złożenia bliżej określonego oświadczenia woli
przenoszącego nieodpłatnie na powódkę udział w wysokości 1/2
we współwłasności oznaczonej nieruchomości uprzednio przekazanej
nieodpłatnie.
Sąd Okręgowy ustalił, że umową z dnia 12 sierpnia 1999 r. ustawowa
poprzedniczka powódki przekazała pozwanej ten udział, w trybie art. 24 ust. 5 pkt.
1 ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami
rolnymi Skarbu Państwa (jedn. tekst: Dz. U. 1995, Nr 57 poz. 299 ze zm.,
dalej „u.g.n.r.), z przeznaczeniem na budowę składowiska odpadów. Strony
stosownie do treści art. 24 ust. 5 zd. 2 tej ustawy postanowiły, że w razie
przeznaczenia nieruchomości na inne cele przed upływem 10 lat licząc od daty
zawarcia umowy, nabywcy zobowiązują się zwrócić jej równowartość pieniężną
według zasad określonych w art. 30 ust. 1 u.g.n.r. (§ 6 umowy). Nieruchomość
dotąd nie była użytkowana.
Sąd Okręgowy uznał, że skoro pozwana nie wykorzystała przejętej
nieruchomości na cele inwestycji infrastrukturalnych, to doszło do zmiany jej
przeznaczenia w rozumieniu art. 24 ust. 5 zd. 2 u.g.n.r., skutkującego
uwzględnieniem powództwa.
Sąd Apelacyjny tego poglądu nie podzielił, toteż wyrokiem z dnia 29 lutego
2012 r. zmienił powyższy wyrok i powództwo oddalił. Uznał, że użyte w art. 24 ust.
5 zd. 2 u.g.n.r. sformułowanie „przeznaczenie na inne cele" nie obejmuje
zaniechania realizacji inwestycji na nieruchomości na jaką ta nieruchomość
została nieodpłatnie przekazana, gdyż to zaniechanie, wobec braku wyraźnej
regulacji, nie może być równoznaczne z „przeznaczeniem na inne cele". Inaczej
mówiąc, że brak realizacji celu inwestycyjnego na przejętej nieodpłatnie
nieruchomości nie stanowiło przeznaczenia tej nieruchomości przez pozwaną na
inne cele.
3
Skarga kasacyjna powódki od wyroku Sądu Apelacyjnego - oparta
na podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut naruszenia art. 24 ust. 5
zd. 2 u.g.n.r., i zmierza do uchylenia tego wyroku oraz przekazania sprawy
do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przyjętej przez Sąd Apelacyjny wykładni sformułowania „z przeznaczeniem
na inne cele" nie wyklucza wprawdzie gramatyczna interpretacja tego
sformułowania, to jednak wykładnia systemowa i funkcjonalna art. 24 ust. 5 pkt. 1
u.g.n.r., prowadzi do odmiennego wniosku. Według tego przepisu nieruchomości
wchodzące w skład Zasobu Agencji może ona w drodze umowy nieodpłatnie
przekazać na własność jednostce samorządu terytorialnego na cele związane
z inwestycjami infrastrukturalnymi służącymi wykonywaniu zadań własnych.
Z treści tego przepisu wynika, że zamiarem ustawodawcy było nałożenie
na beneficjentów nabywanych nieruchomości obowiązku ich zagospodarowania
zgodnie z celem określonym w umowie nieodpłatnego przekazania. Zatem
warunkiem koniecznym dla uznania, iż ten cel został zrealizowany było
wykorzystanie tych nieruchomości na te inwestycje.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 kwietnia 2005 r., II CK 610/04 (nie publ.)
wskazał, że ratio legis art. 24 ust. 5 zd. 2 u.g.n.r. polega na tym, żeby zapobiegać
dowolnemu dysponowaniu przez gminy nieruchomościami przekazanymi im
nieodpłatnie przez Agencję Nieruchomości Rolnych. Chodzi o to, że nieruchomości
te powinny być wykorzystywane przez gminy tylko na cele przewidziane w umowie
przekazania, pod rygorem obowiązku zapłaty ich wartości, w razie przeznaczenia
na inne cele. To oznacza, że wykonanie przez samorząd terytorialny zaciągniętego
zobowiązania należy oceniać przez pryzmat realizacji celu nieodpłatnego
przekazania nieruchomości. Brak realizacji tego celu stanowi de facto zmianę
przeznaczenia nieruchomości uzasadniającą zastosowanie sankcji przewidzianej
w art. 24 ust. 5 zd. 2 u.g.n.r. W przeciwnym bowiem wypadku dochodziłoby
do swego rodzaju uwłaszczenia się samorządów wbrew istocie nieodpłatnego
przekazania.
4
Wychodząc z powyższych założeń niepodobna się zgodzić ze stanowiskiem
Sądu Apelacyjnego, że skoro nic nie zrobiono na przekazanej nieruchomości,
to nie zmieniło się jej przeznaczenie. Nieruchomość ta gospodarczo miała być
wykorzystana na wysypisko śmieci, a pozwana przeznaczyła ją w istocie
na nieużytek. Zatem faktycznie doszło do zmiany przeznaczenia tej nieruchomości
w rozumieniu art. 24 ust. 5 zd. 2 u.g.n.r.
Skoro Sąd Apelacyjny rozstrzygając w sprawie wyszedł z odmiennych
założeń, zaskarżony wyrok nie mógł się ostać.
Sąd Najwyższy zauważa, że zasadnie Sąd Apelacyjny uznał, iż żądanie
alternatywne może być uwzględnione wtedy, gdy zachodzi wypadek
zobowiązania przemiennego, którego źródłem jest najczęściej czynność prawna;
prócz tego źródłem może być ustawa, na co wskazuje brzmienie § 1 art. 365 k.c.
I dalej, że w sprawie takie zobowiązanie nie wchodzi w rachubę. Niemniej jednak
pominął, że od wypadków zobowiązania przemiennego należy odróżnić wypadki,
gdy po stronie dłużnika istnieje uprawnienie do zwolnienia się od świadczenia
(tzw. facultas alternativa) wynikające z przepisów ustawy albo też mogące być
przyznane dłużnikowi przez wierzyciela dzięki odpowiedniemu sformułowaniu
przez niego pozwu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.
es
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13