Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 466/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa G. Ł. i S. Ł.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej "G."
o zobowiązanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 8 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 16 czerwca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od pozwanej na rzecz
powodów kwotę 3600 ( trzy tysiące sześćset ) zł tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Powodowie S. i G. Ł. wytoczyli przeciwko pozwanej Spółdzielni
Mieszkaniowej „G.” powództwo o zobowiązanie jej do złożenia oświadczenia woli o
przeniesieniu na powodów, do ich majątku wspólnego własności lokalu
mieszkalnego, do którego przysługuje im spółdzielcze prawo własnościowe, wraz z
odpowiednim udziałem we współwłasności części wspólnych budynku i urządzeń
nie służących wyłącznie do użytku właścicieli lokali oraz w prawie użytkowania
wieczystego nieruchomości zabudowanej tym budynkiem.
Powodowie w 1984 r. uzyskali spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu
mieszkalnego w T. przy ul. S . 22a/5. Na podstawie umowy z dnia 27 października
2004 r. ich prawo przekształcone zostało w spółdzielcze własnościowe prawo do
lokalu. W umowie wysokość pozostałego wkładu budowlanego, który powodowie
winni uzupełnić ustalono na 17 503,20 zł płatne w ratach. Ratalna spłata trwała
jednak tylko do lipca 2007 r. i w tym czasie powodowie spłacili pozwanej 9 335,04
zł. Po wejściu w życie ustawy z dnia 14 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o
spółdzielniach mieszkaniowych i zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 125,
poz. 873, dalej oznaczanej jako ustawa nowelizująca z 2007 r.) powodowie
zaprzestali wpłat, z uwagi na treść art. 6 ust. 1 tej ustawy, który przewidywał
umorzenie dalszych należnych spółdzielni mieszkaniowej z tego tytułu kwot, jeżeli
dokonana spłata pokrywała całkowite koszty budowy lokalu.
W dniu 30 kwietnia 2010 r. powodowie wystąpili do pozwanej z wnioskiem
o przeniesienie na ich rzecz prawa odrębnej własności zajmowanego lokalu.
Pozwana uzależniła przeniesienie od zapłaty kwoty 8 168,16 zł, pozostałej do
uiszczenia na podstawie umowy z 2004 r. tytułem niewniesionej części wkładu
budowlanego, powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 lipca
2009 r. (K 64/07, OTK-A 2009/7/110) stwierdzający niekonstytucyjność art. 6 ust. 1
ustawy nowelizującej z 2007 r. Powodowie odmówili wpłaty uznając skutki
ustawowego umorzenia ich długu z tytułu wkładu budowlanego za nieodwracalne.
Sąd Okręgowy w G. oddalił powództwo przyjmując, że powodowie nie
spełnili wymagań przewidzianych w art. 1714
ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r.
3
o spółdzielniach mieszkaniowych (tekst jedn. Dz.U. z 2003 r., Nr 119, poz. 1116
ze zm., dalej powoływanej jako „u.s.m.”), ponieważ nie spłacili przypadających
na ich lokal zobowiązań spółdzielni związanych z budową lokalu w kwocie 8 168,16
zł. Sąd Okręgowy wyłożył zakres obowiązków wynikających z art. 1714
u.s.m.
w powiązaniu z postanowieniami art. 10 ust. 1 pkt 1 u.s.m. i stwierdził,
że obowiązkiem powodów jest wniesienie wkładu mieszkaniowego określonego
w umowie o budowę lokalu, spłacenie kosztów zadłużenia kredytowego spółdzielni
wraz z odsetkami (jeśli spółdzielnia korzystała z kredytu budując ten lokal),
ewentualnie także nominalnej kwoty umorzenia kredytu lub dotacji odprowadzanych
do budżetu państwa. Ocenę czy powodowie spełnili obowiązki przewidziane w art.
1714
ust. 1 u.s.m. Sąd przeprowadził według stanu prawnego obowiązującego
w chwili złożenia wniosku o ustanowienie odrębnej własności lokalu i w chwili
orzekania, wykluczając możliwość zastosowania nieobowiązującego już w tym
czasie art. 6 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2007 r. Sąd Okręgowy wskazał również
na postanowienia art. 4 i 5 ustawy z dnia 18 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. nr
233, poz. 1779, dalej powoływanej jako ustawa nowelizująca z 2009 r.), upatrując
w nich wsparcia poglądu o konieczności stosowania przepisów ustawy
nowelizującej z 2007 r. z pominięciem jej art. 6 ust. 1.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyli apelacją powodowie.
Sąd Apelacyjny nie podzielił zarzutów pozwanej o istnieniu podstaw do
odrzucenia tej apelacji. Odwołując się do argumentacji zawartej w uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 27 października 2005 r. (III CZP 65/05, OSNC 2006/3/50)
wskazał, że niedoręczenie pozwanej przez powodów odpisu wniosku
o sporządzenie uzasadnienia wyroku nie stanowiło uchybienia, a w rezultacie nie
wpływało na bieg terminu do wniesienia przez nich apelacji.
Po rozpoznaniu sprawy Sąd odwoławczy zmienił zaskarżony wyrok
i zobowiązał pozwaną Spółdzielnię do złożenia żądanego przez powodów
oświadczenia woli zaznaczając, że wyrok zastępuje umowę.
Sąd Apelacyjny wskazał, że spór dotyczy tego, czy powodowie spłacili
przypadającą na ich lokal część zobowiązań Spółdzielni związanych z budową
4
i ogniskował się na kwestii czy obowiązek ten obejmuje jedynie odpowiednią część
zadłużenia kredytowego spółdzielni wraz z odsetkami, czy też – jak uważa
pozwana - mieści się w nim powinność uzupełnienia wkładu budowlanego
ustalonego według wartości rynkowej lokalu. Sąd Apelacyjny zinterpretował art.
1714
ust. 1 u.s.m. w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 2009 r. odmiennie
niż Sąd pierwszej instancji - jako przepis uzależniający roszczenie o przeniesienie
własności lokalu od dokonania spłaty odpowiedniej części zadłużenia spółdzielni
związanego z budową, a nie od zapłaty rynkowej wartości tego lokalu. Sąd ustalił,
że z budową lokalu powodów nie jest związane żadne zadłużenie, a powodowie
pokryli całość kosztów jego budowy, o czym świadczy zachowanie pozwanej po
wejściu w życie art. 6 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2007 r. - pozwana nie żądała od
powodów spłaty reszty świadczenia wynikającego z umowy w 2004 r.
W konsekwencji Sąd odwoławczy uznał, że skoro wszystkie zobowiązania,
z których pokryciem art. 1714
ust. 1 u.s.m. wiąże powstanie roszczenia o nabycie
prawa własności nieruchomości lokalowej i praw związanych, zostały przez
powodów uiszczone – żądanie zgłoszone w pozwie należało uwzględnić.
Sąd stwierdził, że w sprawie nie występuje problem stosowania niekonstytucyjnego
art. 6 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2007 r., ponieważ kwestia czy nastąpiło
skuteczne umorzenie długu w części przekraczającej koszty budowy nie ma
znaczenia przy ocenie zasadności żądania powodów, skoro art. 1714
ust. 1 u.s.m.
wymaga tylko pokrycia kosztów budowy lokalu. Sąd Apelacyjny dostrzegł, że art.
1714
ust. 1 u.s.m. także został uznany za niekonstytucyjny wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 17 grudnia 2008 r. (P 16/08, OTK-A 2008/10/181), jednak
ocenił, że przepis ten „w wyniku interwencji ustawodawcy” obowiązuje w brzmieniu
przyjętym za podstawę rozważań.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego pozwana oparła na obu
podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c. Zarzuciła błędną wykładnię art. 132 § 1 i § 11
k.p.c. w zw. z art. 370 i art. 373 k.p.c.; naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. oraz niewłaściwe zastosowanie art. 231 k.p.c., wskazując,
że uchybienia te miały istotny wpływ na wynik sprawy. Ponadto podniosła, że Sąd
Apelacyjny dokonał błędnej wykładni, względnie niewłaściwego zastosowania art.
2, art. 21 i art. 64 Konstytucji RP pomijając je przy wykładni art. 1714
ust. 1 u.s.m.
5
w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 2009 r., a także nieuwzględniając art.
111
ust. 2 u.s.m. w brzmieniu obowiązującym w czasie zawierania przez strony
umowy z 2004 r. Wskazała także na błędną wykładnię, względnie niewłaściwe
zastosowania art. 1714
u.s.m. w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą z 2009
r., polegające na wadliwym przyjęciu, że przepis ten w § 1 pkt 1 nie nawiązuje do
obowiązku wniesienia wkładu określonego w art. 10 ust. 1 pkt 1 u.s.m. Skarżąca
zarzuciła dalej błędną wykładnię, względnie niewłaściwe zastosowanie art. 111
ust.
2 u.s.m. w brzmieniu obowiązującym w czasie zawierania przez strony umowy
z 2004 r. oraz art. 6 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2007 r. Zakwestionowała
również wykładnię i zastosowanie art. 5 ust. 1 i 4 ustawy nowelizującej z 2009 r.
We wnioskach pozwana domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku
w całości oraz zasądzenia na jej rzecz od powodów kosztów postępowania
ewentualnie uchylenia tego wyroku i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu z pozostawieniem temu Sądowi orzeczenia o
kosztach postępowania. Wniosła także o skierowanie do Trybunału
Konstytucyjnego pytania prawnego o zgodność z art. 2, art. 21 i art. 64 Konstytucji
RP art. 4, 5 oraz art. 1 pkt 3 ustawy nowelizującej z 2009 r. w zakresie zmiany
brzmienia art. 1714
ust. 1 u.s.m. i art. 6 ust. 1 ustawy nowelizującej z 2007 r. w celu
wyjaśnienia czy w zakresie stwierdzenia „całkowite koszty budowy lokalu” mieści
się pojęcie „całkowity wkład budowlany”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty odnoszące się do naruszenia przez Sąd Apelacyjny prawa
procesowego nie mogą zostać uwzględnione.
Stawiając zarzut naruszenia art. 132 § 1 i § 11
k.p.c. w zw. z art. 370 i art.
373 k.p.c. skarżąca wróciła do zgłoszonych przed Sądem Apelacyjnym
argumentów mających wykazać, że niedoręczenie jej przez powodów odpisu
skierowanego do Sądu pierwszej instancji wniosku o sporządzenie uzasadnienia
wyroku tego Sądu stanowiło uchybienie obowiązkom z art. 132 § 1 k.p.c., powinno
prowadzić do zwrotu tego wniosku i uzasadniało liczenie terminu do wniesienia
apelacji tak, jak gdyby wniosek nie został złożony. Pozwana wskazywała,
że wniosek o sporządzenie uzasadnienia nie należy do pism wymienionych w art.
6
132 § 11
k.p.c., wprowadzonym do kodeksu już po podjęciu przez Sąd Najwyższy
uchwały III CZP 65/05, na którą powołał się Sąd Apelacyjny, co odczytać należy –
jej zdaniem - jako poddanie wniosku przewidzianemu w art. 132 § 1 k.p.c.
obowiązkowi doręczeń dokonywanych bezpośrednio przez profesjonalnych
pełnomocników. Przytoczone rozumowanie nie jest trafne. Nowelizacja art. 132
k.p.c. stanowiła przeniesienie do postępowania zwykłego obligatoryjnej formy
doręczeń pism między adwokatami i radcami, stosowanej poprzednio, w szerszej
formie, w nieistniejącym już obecnie postępowaniu odrębnym w sprawach
gospodarczych (por. obowiązujący do 2 maja 2012 r. art. 4799
k.p.c.).
Różnica pomiędzy art. 4799
k.p.c. a art. 132 § 1 i 11
k.p.c. polega jedynie na
wprowadzeniu w art. 132 § 1 k.p.c. obowiązku dokonywania bezpośrednich
doręczeń pism procesowych „nawzajem” przez adwokata, radcę prawnego,
rzecznika patentowego oraz radcę Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, a więc
obowiązku ograniczonego do doręczeń pomiędzy profesjonalnymi pełnomocnikami
stron, podczas gdy art. 4799
§ 1 k.p.c. powinność bezpośredniego doręczania pism
nakładał na profesjonalnych pełnomocników niezależnie od tego, czy strona
przeciwna korzystała z fachowej reprezentacji czy też nie. Wprowadzona zmiana
ma charakter podmiotowy i nie uprawnia do odmiennych wniosków co do
przedmiotowego zakresu bezpośrednich doręczeń, niż przedstawione w powołanej
przez Sąd Apelacyjny uchwale III CZP 65/05. Wnioski te Sąd Najwyższy
w obecnym składzie podziela. Artykuł 132 § 1 k.p.c. dotyczy pism, które wymagają
doręczenia przeciwnikowi, gdyż niosą w sobie informacje istotne dla niego
w prowadzonym postępowaniu, rzutujące na potrzebę i kierunek podejmowanych
czynności procesowych. Pisma zawierające oświadczenia czy wnioski dla drugiej
strony obojętne nie podlegają regułom art. 132 § 1 k.p.c. Wyłączenia przewidziane
w art. 132 § 11
k.p.c. dotyczą tylko pism objętych zakresem § 1, nie dają natomiast
podstawy do budowania dychotomicznego podziału na niepodlegające
bezpośredniemu doręczeniu pisma wymienione w art. 132 § 11
k.p.c. i wszystkie
inne, których doręczenie między profesjonalnymi pełnomocnikami jest
obowiązkowe. Wniosek o sporządzenie uzasadnienia informuje jedynie, że strona
chce uzyskać na piśmie motywy rozstrzygnięcia. Jego znaczenie procesowe dla
strony przeciwnej ogranicza się do przesunięcia w czasie daty ewentualnego
7
uprawomocnienia się orzeczenia, nie jest to jednak skutek, któremu strona
ta swoim działaniem mogłaby zapobiec. Samo złożenie wniosku nie dotyczy
przeciwnika, nie pozwala mu przygotować się do obrony, ponieważ na tym etapie
nie wiadomo, czy strona składająca wniosek w ogóle zaskarży orzeczenie.
Sąd Apelacyjny słusznie przyjął więc, że powodowie (ich pełnomocnik) nie mieli
obowiązku doręczyć pozwanej odpisu tego wniosku, a zatem wniosek
o sporządzenie uzasadnienia nie podlegał zwrotowi na podstawie art. 132 § 1 zd.
ostatnie k.p.c. i stanowił prawidłowo podjętą czynność procesową.
Skarżąca nie ma też racji twierdząc, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku
uchybia wymaganiom art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. ponieważ nie
zawiera podstawy faktycznej ani prawnej rozstrzygnięcia, ograniczając się do
powołania art. 1714
u.s.m. bez wyjaśnienia, którą wersję tego przepisu Sąd
Apelacyjny wyłożył i zastosował.
Z uzasadnienia wynika jednoznacznie, że Sąd odwoławczy podstawą
faktyczną rozstrzygnięcia uczynił ustalenia Sądu pierwszej instancji uzupełnione
własnym ustaleniem co do uiszczenia przez powodów kosztów budowy lokalu
i niezalegania przez nich z zapłatą przypadających na ich lokal części kredytu.
Wywód prawny nie pozostawia też wątpliwości, że rozstrzygnięcie jest wynikiem
zastosowania art. 1714
ust. 1 u.s.m. w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą
z 2009 r., co Sąd ujął w lapidarnym stwierdzeniu, że „wskutek interwencji
ustawodawcy (…) przepis ten obowiązuje we wskazanym już brzmieniu”, pomimo
uznania za niekonstytucyjny tożsamego art. 1714
ust. 1 u.s.m. wprowadzonego
w wyniku nowelizacji z 2007 r. Natomiast twierdzenie, że w uzasadnieniu
nienależycie umotywowane zostało zastosowanie domniemania z art. 231 k.p.c. co
do spłacenia przez powodów kosztów budowy ich lokalu nie odnosi się do formalnej
prawidłowości uzasadnienia lecz do merytorycznej oceny dowodów, skarżąca
kwestionuje bowiem prawidłowość wniosków wywiedzionych przez Sąd Apelacyjny
z treści pisma pozwanej z dnia 17 maja 2010 r., a nie pominięcie w uzasadnieniu
przesłanek wnioskowania. Tego rodzaju zarzut wykracza poza zakres art. 328 § 2
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
8
Skarżąca atakuje prawidłowość ustalenia przez Sąd Apelacyjny,
że powodowi spłacili koszty budowy lokalu również zarzutem naruszenia art. 231
k.p.c. Zarzut ten nie może jednak być skutecznie podniesiony, ponieważ jest objęty
zakazem przewidzianym w art. 3983
§ 3 k.p.c. W pojęciu zarzutów dotyczących
ustalenia faktów lub oceny dowodów mieszczą się zarzuty godzące w prawidłowość
wnioskowania z udowodnionych faktów o innych faktach, istotnych dla
rozstrzygnięcia sprawy. Domniemanie faktyczne jest jedną z przewidzianych
prawem dróg odtwarzania okoliczności faktycznych, opierającą się na zasadach
określonych w art. 233 § 1 k.p.c. Ubocznie tylko stwierdzić należy,
że w uzasadnieniu skargi kasacyjnej, na str. 17 skarżąca potwierdza trafność
wnioskowania Sądu Apelacyjnego pisząc, że w związku z wejściem w życie art. 6
ust. 1 ustawy nowelizującej z 2007 r. „została zobowiązana ustawowo do
zaprzestania naliczania rat wkładu budowlanego”, co odpowiada wskazanej przez
Sąd podstawie domniemania.
Zarzuty dotyczące naruszenia prawa materialnego zmierzają do podważenia
przeprowadzonej przez Sąd Apelacyjny wykładni art. 1714
ust. 1 u.s.m. i zastąpienia
jej interpretacją proponowaną przez pozwaną. Alternatywnie pozwana zarzuciła
niekonstytucyjność art. 1714
ust. 1 u.s.m. w interpretacji Sądu Apelacyjnego
i wniosła o wystąpienie przez Sąd Najwyższy do Trybunału Konstytucyjnego
o zbadanie zgodności z wzorcami art. 2, art. 21 i art. 64 Konstytucji tego przepisu
oraz art. 4 i 5 ustawy nowelizującej z 2009 r. a także art. 6 ust. 1 ustawy
nowelizującej z 2007 r.
W rozpatrywanej sprawie rozróżnić należy dwie różne czynności prawne,
niezależne od siebie i podjęte w różnym czasie, pod rządami różnych wersji ustawy
o spółdzielniach mieszkaniowych, które pozwana stara się połączyć w całość.
Pierwszą z nich było zawarcie przez strony w 2004 r. umowy przekształcającej
spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego (przysługujące powodom od
1984 r.) w spółdzielcze prawo własnościowe. Do umowy tej doszło po
wprowadzeniu do ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych - w wyniku nowelizacji
dokonanej ustawą z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach
mieszkaniowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 240, poz. 2058) -
możliwości ustanawiania nowych spółdzielczych własnościowych praw do lokali
9
i przekształcania w takie prawa dotychczasowych praw lokatorskich. Artykuł 111
ust. 2 u.s.m. uzależniał wówczas przekształcenie od wpłaty wkładu budowlanego
w wysokości rynkowej wartości lokalu z zaliczeniem na poczet tego wkładu
zwaloryzowanego wkładu mieszkaniowego. Strony do umowy wprowadziły
postanowienia uwzględniające regulacje statutowe (stad zawieszenie płatności
połowy sumy pozostałej do spłaty i ratalna splata drugiej połowy tej sumy już po
przekształceniu prawa). Przewidziały też obowiązki dotyczące płatności wkładu
w razie przeniesienia na powodów odrębnej własności zajmowanego przez nich
lokalu (§ 3 ust. 2). Realizacja obowiązków umownych ciążących na powodach
uległa zmianie z uwagi na ingerencję ustawodawcy dokonaną w art. 6 ust. 1 ustawy
nowelizującej z 2007 r. Problem, czy w wyniku uznania art. 6 ust. 1 ustawy
nowelizującej z 2007 r. za niezgodny z art. 2 Konstytucji wyrokiem Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 15 lipca 2009 r. (K 64/07, OTK-A 2009/7/110) cofnięty
został ustawowy skutek w postaci umorzenia długu powodów z tytułu niespłaconej
jeszcze części wkładu budowlanego określonego w umowie z 2004 r., która
przekraczała koszty budowy związane z ich lokalem jest – jak słusznie ocenił Sąd
Apelacyjny – zagadnieniem dotyczącym obowiązków wynikających z wcześniej
zawartej umowy. Nie budzi natomiast wątpliwości, że zasadniczy cel tej umowy,
polegający na uzyskaniu przez powodów na jej podstawie spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu został osiągnięty. Kwestia należytego bądź
nienależytego wykonania przez powodów umowy z 2004 r. pozostaje zasadniczo
poza zakresem rozpoznania w niniejszej sprawie, przedmiotem której jest to, czy
powodom przysługuje skuteczne względem pozwanej roszczenie o zobowiązanie
jej do zawarcia umowy o przeniesieniu na powodów własności lokalu wraz
z prawami związanymi. Tym samym zarzuty skarżącej dotyczące błędnej wykładni
i niewłaściwego zastosowania art. 111
ust. 2 u.s.m. obowiązującego w okresie od
15 stycznia 2003 r. do 27 kwietnia 2007 r., art. 6 ust. 1 ustawy nowelizującej
z 2007 r. oraz art. 5 ust. 1 i 4 ustawy nowelizującej z 2009 r. uznać należy
za bezprzedmiotowe, ponieważ odnoszą się one do zakresu obowiązków powodów
wynikających z umowy zawartej w 2004 r., a nie do przesłanek odnoszących się
do roszczenia o zawarcie umowy o przeniesienie własności lokalu, która ma
samodzielny charakter.
10
Z wnioskiem o przeniesienie własności lokalu powodowie zwrócili się do
pozwanej 30 kwietnia 2010 r. W tym czasie, po zmianach dokonanych ustawą
nowelizującą z 2009 r., spółdzielnia zobowiązana była na pisemne żądanie osoby,
której przysługuje spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu do zawarcia umowy
przeniesienia własności lokalu po dokonaniu przez tę osobę:
1) spłaty przypadających na ten lokal części zobowiązań spółdzielni
związanych z budową, w tym w szczególności odpowiedniej części zadłużenia
kredytowego spółdzielni wraz z odsetkami oraz
2) spłaty zadłużenia z tytułu opłat, o których mowa w art. 4 ust. 1.
Jak słusznie wskazuje Sąd Apelacyjny spór dotyczył jedynie zakresu
obowiązków powodów ujętych w punkcie 1, a konkretnie zakresu pojęcia
przypadającej na ich lokal części zobowiązań spółdzielni związanych z budową.
W piśmiennictwie wyjaśniono, że obowiązek ten rozumieć należy jako obowiązek
uzupełnienia wkładu budowlanego do poziomu pokrywającego wszystkie koszty
związane z realizacją inwestycji, w skład której wchodził lokal, w tym wyraźnie
wskazane, dla uniknięcia wątpliwości, koszty wynikające z zaciągniętych przez
spółdzielnię kredytów na budowę, tak też odczytuje obowiązki wynikające
z omawianych przepisów Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia
17 grudnia 2008 r. (P 16/08, OTK-A 2008/10/181). Przedstawiona interpretacja
omawianego obowiązku nawiązuje do zasad ustalania wkładu budowlanego
w umowie o budowę lokalu w celu ustanowienie jego odrębnej własności (art. 18
u.s.m.) którego wysokość odpowiadać ma całości kosztów budowy przypadających
na ten lokal, a w wypadku kiedy część kosztów budowy została sfinansowana
z zaciągniętego przez spółdzielnię kredytu – obejmuje także obowiązek spłaty tego
kredytu wraz z odsetkami w części przypadającej na lokal. Podobne zasady
przyjmuje art. 12 ust. 1 u.s.m., w którym nawiązanie do postanowień art. 10 ust. 1
u.s.m. stanowi konieczność z uwagi na potrzebę uwzględnienia szczególnego
rodzaju źródła finansowania budowy mieszkań, do których ustanawiane
są spółdzielcze prawa lokatorskie, jakim jest pomoc ze środków publicznych
lub innych.
11
Skarżąca jednak inaczej rozumie zakres obowiązku uzupełnienia wkładu
budowlanego. Z przyjętej w powołanych przepisach zasady umownego ustalenia
obowiązków związanych z wniesieniem wkładu wywodzi, że umową określającą te
obowiązki dla powodów była umowa stron z 2004 r. W związku z tym za realizację
obowiązku z art. 1714
ust. 1 pkt 1 u.s.m. uznaje uzupełnienie wkładu do poziomu
wskazanego w tej umowie. Jest to jednak stanowisko wadliwe, nie uwzględniające
faktu, że umowa o przekształcenie prawa lokatorskiego we własnościowe prawo do
lokalu nie jest odpowiednikiem umowy o wybudowanie lokalu. Ponadto umowa
z 2004 r. została zawarta w czasie, kiedy wkład budowlany, jaki należało uzupełnić,
żeby uzyskać roszczenie o przekształcenie spółdzielczego prawa do lokalu
mieszkalnego z lokatorskiego na własnościowe określany był nie według kosztów
sfinansowania inwestycji, lecz według wartości rynkowej lokalu. Według ustaleń
Sądu Apelacyjnego tak określony wkład budowlany znacznie przekraczał koszty
budowy. Kryterium wartości rynkowej lokalu nie może być przeniesione do
odmiennie ukształtowanych wymagań przewidzianych w celu ustanowienia
odrębnej własności lokalu, które ani w czasie, kiedy kwestie te normował art. 39
u.s.m., ani później, w stanie prawnym obowiązującym w momencie, kiedy strony
zawierały umowę o przekształcenie prawa lokatorskiego na własnościowe, ani też
po nowelizacji z 2007 r. nie uzależniały prawa do żądania ustanowienia odrębnej
własności od dopłaty wkładu budowlanego odpowiadającego rynkowej wartości
lokalu. Świadczenia określone w umowie z 2004 r. mają swoją podstawę w tejże
umowie, co także przemawia przeciwko koncepcji, że powinny być traktowane jako
konieczny element innej umowy, której niekwestionowanym założeniem wstępnym
jest ważność umowy z 2004 r. będącej źródłem nabycia przez powodów
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu.
Pozwana zarzuca niekonstytucyjność rozwiązania przyjętego przez Sąd
Apelacyjny, wskazując na nieekwiwalentność uzyskania przez powodów odrębnej
własności lokalu i podnosi potrzebę zastosowania przy wykładni art. 1714
ust.1 pkt 1
u.s.m. wzorców konstytucyjnych zawartych w art. 2, art. 21 i art. 64 Konstytucji RP.
Takie stanowisko skarżąca popiera argumentacją zaczerpnięta z uzasadnienia
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 grudnia 2008 r. (P 16/08, OTK-A
2008/10/181). W orzeczeniu tym Trybunał Konstytucyjny poddał ocenie m. in. art.
12
12 ust. 1 i art. 1714
ust. 1 u.s.m. w brzmieniu wprowadzonym ustawą nowelizującą
z 2007 r. i stwierdził niezgodność obydwu przepisów z art. 64 ust. 2 i 3 w zw. z art.
21 ust. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim zobowiązywały spółdzielnię do zawarcia
umowy przeniesienia własności lokalu po dokonaniu wyłącznie spłat w tych
przepisach wskazanych. W uzasadnieniu Trybunał stwierdził, że obydwa przepisy
mają charakter uwłaszczeniowy, nakładają na spółdzielnię mieszkaniową
obowiązek wyzbycia się własności, co - jakkolwiek nie znajduje uzasadnienia w art.
75 Konstytucji RP - nie jest konstytucyjnie wykluczonym rozwiązaniem
ustawodawczym, jednakże musi uwzględniać spełnienie odpowiedniego
świadczenia wzajemnego ze strony osoby uzyskującej własność. Zastrzeżenia
Trybunału wzbudziło nieuwzględnienie w obydwu zakwestionowanych przepisach
różnic w zakresie obciążeń finansowych osób, które prawa do lokali spółdzielczych
uzyskały w różnym czasie. Taki stan rzeczy Trybunał uznał za uprzywilejowującą
beneficjentów prawa własnościowego konsekwencję założenia, iż korzystający ze
spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu sam ponosił w całości koszt
budowy mieszkania, co w wielu wypadkach nie odpowiada rzeczywistości z uwagi
na pomoc uzyskiwaną przez spółdzielnię ze środków publicznych, obniżającą
ostatecznie koszty ponoszone przez nabywcę tego prawa. W odniesieniu do dawno
ustanowionych praw do lokali spółdzielczych rozwiązanie takie, w ocenie
Trybunału, powoduje, że wszelkie korzyści płynące ze znacznego wzrostu wartości
mieszkań, wskutek upływu czasu oraz radykalnych przemian społeczno-
gospodarczych przypadają wyłącznie beneficjentom praw spółdzielczych,
decydujących się na uwłaszczenie, kosztem prawa własności spółdzielni.
Przyjmując argumentację Trybunału za punkt wyjścia oceny aktualnie
obowiązującego art. 1714
ust. 1 u.s.m. stwierdzić należy, że jego treść,
wprowadzona w wyniku nowelizacji z 2009 r. nie odbiega od wcześniejszej, uznanej
przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodną z wzorcami art. 64 ust. 2 i 3 w zw. z art.
21 ust. 2 Konstytucji. Jednak niekonstytucyjność omawianego przepisu
wywiedziona została przede wszystkim z niezróżnicowania rozmiaru wzajemnego
świadczenia beneficjenta w zależności od poziomu, w jakim pokrył on koszty
budowy lokalu, którego własność miał nabyć i przyjęciu wadliwego założenia,
że zarówno osoby, które uzyskały własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu
13
„dawno”, w okresie, kiedy spółdzielnie mieszkaniowe korzystały z bezzwrotnej
pomocy państwa, pokrywając z niej część kosztów budowy, jak i osoby, które same
musiały ponieść całość tych kosztów powinny uzyskać roszczenie o przeniesienie
na nie odrębnej własności lokalu na identycznych zasadach finansowych. Taka
przyczyna stwierdzenia niekonstytucyjności art. 1714
ust. 1 u.s.m. w poprzednim
(praktycznie identycznym z aktualnym) brzmieniu powoduje, że w rozstrzyganej
aktualnie sprawie nie zachodzą wątpliwości co do zgodności wyniku przyjętej przez
Sąd Apelacyjny wykładni tego przepisu ze wskazanymi przez skarżącą wzorcami
konstytucyjnymi. Powodowie nabyli własnościowe prawo do lokalu w 2004 r.,
w okresie, kiedy świadczenie wzajemne na rzecz spółdzielni określane było według
reguł rynkowych i takie też zasady przyjęto przy szacowaniu prawa ustanawianego
na rzecz powodów. Strony zastosowały postanowienia statutowe przy określaniu
wielkości i sposobu uregulowana świadczenia przez powodów, a postanowienia tej
umowy określiły nawet wpływ jaki na rozmiar świadczenia wywrze ewentualne
przyszłe uzyskanie przez powodów odrębnej własności lokalu. Nabycie przez
powodów własnościowego prawa do lokalu nastąpiło więc według reguł
wskazywanych przez Trybunał Konstytucyjny jako właściwe nie tylko w wyroku
z dnia 17 grudnia 2008 r. (P 16/08), ale także w wyroku z dnia 20 kwietnia 2005 r.
(K 42/02, OTK-A 2005/4/38), w którym poddano kontroli m. In. art. 12 u.s.m.
w brzmieniu, obowiązującym w momencie zawierania przez strony umowy z 2004 r.
Wykładnia omawianego przepisu dokonana przez Sąd Apelacyjny jest zbieżna
z rozumieniem jego bliźniaczego poprzednika przedstawionym w omawianym
wyroku Trybunału Konstytucyjnego i wynika z językowej interpretacji jego treści.
Jej zastosowanie w odniesieniu do roszczenia powodów nie nasuwa wątpliwości
związanych z naruszeniem jej konstytucyjnie chronionego prawa własności (art. 21
i art. 64 Konstytucji), skoro uwłaszczenie powodów następuje na zasadach
uregulowanych ustawowo i ocenionych jako dopuszczalne przez Trybunał
Konstytucyjny. Nie został także naruszony art. 2 Konstytucji. Wprowadzone
rozwiązanie jest dostatecznie jednoznaczne i skonkretyzowane; w rozpatrywanej
sprawie nie prowadzi też do wyników, które uznać można za sprzeczne z zasadami
sprawiedliwości społecznej. Tym samym nie zachodzą przesłanki do występowania
do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem sugerowanym przez pozwaną.
14
Wprawdzie niesporne jest, że powodowie wpłacili tylko część sumy oznaczonej
w umowie z 2004 r., jednak po pierwsze pozwana nie jest pozbawiona możliwości
domagania się od nich wykonania powyższej umowy, a po drugie w toku
postepowania nie zostało wykazane, że spłata kosztów budowy przez powodów
nastąpiła na podstawie rozliczenia uprzywilejowującego powodów w stosunku do
innych osób nabywających spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu.
Reasumując stwierdzić należy, że wobec ustalenia przez Sąd Apelacyjny,
iż powodowie spełnili przesłanki wymagane przez art. 1714
ust. 1 u.s.m.
w aktualnym brzmieniu uwzględnienie ich powództwa było uzasadnione.
Skarga kasacyjna pozwanej podlegała więc oddaleniu na podstawie art.
39814
k.p.c.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego uzasadnia art. 39821
k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 98 § 1 i 3 oraz art. 99 k.p.c. i § 2 ust. 1 i 2, § 6 ust. 1
pkt 7 i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).
jw