Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 42/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Piotr Hofmański (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Michał Laskowski
SSN Roman Sądej
Protokolant Teresa Jarosławska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Małgorzaty Wilkosz-Śliwy,
w sprawie K. Z.
skazanego z art.244 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 21 listopada 2012 r.,
kasacji Prokuratora Generalnego
od wyroku Sądu Rejonowego
z dnia 17 grudnia 2010 r.,
na podstawie art. 537 k.p.k. i art. 414 § 1 k.p.k. w zw. z art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k.,
uchyla zaskarżony wyrok w całości i uniewinnia skazanego
K. Z. od zarzucanego mu czynu, a
kosztami procesu w sprawie obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Wyrokiem Sądu Rejonowego w W. z dnia 11 grudnia 2010 r., K. Z. został
uznany winnym tego, że w dniach 31 sierpnia, 6 września i 9 października 2010 r.,
przebywając w mieszkaniu pod wpływem alkoholu nie stosował się do nałożonego
wyrokiem Sądu środka karnego, w postaci obowiązku powstrzymania się od
2
przebywania w miejscu zamieszkania pod wpływem alkoholu, co stanowi
przestępstwo z art. 244 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. i za ten czyn wymierzono mu
karę 10 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania na okres próby wynoszący 4 lata. Wyrok ten uprawomocnił się.
Wyrok ten został zaskarżony przez Prokuratora Generalnego kasacją, w
której zarzucono rażące naruszenie prawa materialnego mające istotny wpływ na
treść orzeczenia, a polegające na nieuzasadnionym przyjęciu, że przypisane
skazanemu czyny spełniają znamiona art. 244 k.k. Prokurator Generalny podniósł,
że obowiązek powstrzymania się od przebywania w miejscu zamieszkania pod
wpływem alkoholu został nałożony postanowieniem Sądu, wydanym w ramach
wykonania środka probacyjnego warunkowego zawieszenia kary na podstawie art.
74 § 2 k.k. w zw. z art. 72 § 1 pkt 7 k.k. W ocenie Prokuratora Generalnego
poprawna wykładnia art. 244 k.k., prowadzi do wniosku, że przepis ten nie
penalizuje przypadków nie stosowania się do obowiązku powstrzymania się od
przebywania w określonych środowiskach lub miejscach orzeczonego tytułem
środka probacyjnego na podstawie art. 74 § 2 k.k. w zw. z art. 72 § 1 pkt 7 k.k.,
bowiem norma art. 244 k.k. dotyczy wyłącznie do obowiązków orzeczonych przez
sąd tytułem środka karnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego zasługuje na uwzględnienie, choć Sąd
Najwyższy nie podzielił argumentacji przytoczonej w jej uzasadnieniu.
Zanim przyjdzie analizować trafność zarzutu i argumentacji zawartej w
kasacji, należy zgodzić się z Prokuratorem Generalnym, iż orzekający w sprawie
Sąd niepoprawnie ustalił orzeczenie, na podstawie którego skazany K. Z. miał
powstrzymywać się od przebywania w miejscu zamieszkania pod wpływem
alkoholu. Ze względu jednak na zachowaną identyczność czynu zarzuconego w
akcie oskarżenia z czynem przypisanym w wyroku, nie pojawia się w sprawie
problem naruszenia tożsamości czynu, a błędne ustalenie orzeczenia, z którego
wynikał naruszony przez skazanego obowiązek, należy traktować jako błędne
ustalenie faktyczne. W ocenie Sądu Najwyższego, należy więc przejść nad tym do
porządku dziennego, nie bagatelizując jednocześnie konsekwencji, jakie ta omyłka
niesie dla materialnoprawnej oceny zarzucanego skazanemu czynu, o czym niżej.
Przechodząc do sedna podniesionego w kasacji Prokuratora Generalnego
zarzutu, Sąd Najwyższy nie może zgodzić się z zasadniczą jego tezą, iż przepis art.
3
244 k.k. obejmuje zakresem penalizacji wyłącznie przypadki niestosowania się do
zakazów bądź nakazów orzeczonych przez sąd jako środki karne.
Na początek zauważyć należy, że językowa wykładnia przepisu art. 244 k.k.
pozwala dość szeroko wyznaczyć zakres obowiązków, których naruszenie
penalizuje. Mowa jest tam bowiem o „orzeczonym przez sąd” zakazie, obowiązku i
nakazie, czy też zarządzeniu o ogłoszeniu orzeczenia. Redakcja art. 244 k.k.
sugeruje więc, że chodzi o każdy obowiązek o treści określonej w hipotezie art. 244
k.k., o ile wynika on z orzeczenia sądu, niezależnie od tego, czy jest orzeczony jako
środek karny z art. 39 i n. k.k., czy też na innej podstawie prawnej, w tym jako
środek probacyjny z art. 72 § 1 k.k.
Jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o zakres obowiązków podlegających
pod sankcję z art. 244 k.k. nie dostarcza literatura przedmiotu. I tak, w
komentarzach do art. 244 k.k., brak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie o
zasadność stosowania tego przepisu do obowiązków orzekanych na podstawie art.
72 § 1 k.k. (zob. B. Kunicka-Michalska [w:] A. Wąsek, Kodeks karny. Część
szczególna. Komentarz do art. 222-317, s. 261; tejże, Przestępstwa przeciwko
ochronie informacji i wymiarowi sprawiedliwości. Komentarz, Warszawa 2000, s.
203-204; A. Marek, Komentarz do art. 244 Kodeksu karnego, Serwis Informacji
Prawniczej LEX), choć komentatorzy, analizując problem zakresu znamion
przedmiotowych art. 244 k.k,. generalnie wypowiadają się na rzecz szerokiej
wykładni tego przepisu. Jedynie w komentarzu pod redakcją A. Zolla, M. Szewczyk
przychyla się do obejmowania zakresem art. 244 k.k. obowiązków orzeczonych na
podstawie art. 72 § 1 k.k., nie przedstawiając jednak żadnej argumentacji (M.
Szewczyk, [w:] A. Zoll (red.) Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, T. II,
Kraków 2006,s. 1082).
Także w orzecznictwie Sądu Najwyższego kilkakrotnie podkreślano
zasadność szerokiego zakreślenia kręgu obowiązków podlegających sankcji z art.
244 k.k. I tak, w postanowieniu SN z dnia 26 lutego 2004 r., I KZP 47/03,
stwierdzono, że „Przedmiotem ochrony przepisu art. 244 k.k. jest orzeczenie
każdego sądu (cywilnego, administracyjnego lub karnego), zawierające zakaz
określonej w nim działalności, także innej niż gospodarcza.” Sąd Najwyższy
rozważał też, czy art. 244 k.k. powinien znajdować zastosowanie do przypadków
nieprzestrzegania obowiązków w orzekanych jako kara dodatkowa w postępowaniu
wykroczeniowym, uznając to za zasadne (uchwała SN z dnia 22 marca 1994 r., I
4
KZP 3/94, OSNKW 1994, z. 5-6, poz. 29), o ile obowiązki te zostały orzeczone
przez sąd, a nie przez kolegium ds. wykroczeń (por. także uchwała SN z dnia 8
lutego 2000 r., I KZP 50/99, OSNKW 2000, z. 3-4, poz. 24).
Jak powiedziano, wykładnia literalna art. 244 k.k. skłania do objęcia
zakresem tego przepisu zachowań polegających na naruszeniu obowiązków
orzekanych na podstawie art. 72 § 1 kk. Co więcej, Sąd Najwyższy uznał, że nie
przekonują do tezy przeciwnej podniesione w kasacji argumenty natury historycznej
i funkcjonalnej.
W myśl twierdzeń Prokuratora Generalnego analiza zmian brzmienia art. 244
k.k. w zestawieniu ze zmianami brzmienia art. 39 k.k. i art. 72 § 1 k.k. przekonuje,
że ustawodawca nie traktuje art. 244 k.k., jako przepisu, który ma penalizować
naruszenie obowiązków orzekanych na podstawie art. 72 § 1 k.k., tj. w ramach
środka probacyjnego. Trafne jest wprawdzie spostrzeżenie skarżącego, że
obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub
miejscach, choć przewidziany w art. 72 § 1 k.k. już w pierwotnym brzmieniu
kodeksu, znalazł się poza pierwotnym zakresem art. 244 k.k., i dopiero skutkiem
nowelizacji z 27 lipca 2005 r. został objęty zakres znamion omawianego
przestępstwa. Jednakże analiza zmian legislacyjnych przepisów art. 39, art. 72 i art.
244 k.k. wskazuje, że niekiedy ustawodawca rozszerzał zakres znamion art. 244
k.k. poszerzając nie tylko katalog środków karnych z art. 39 k.k., ale i środków z art.
72 § 1 k.k. Przykładem niech będzie choćby powołana przez skarżącego
nowelizacja z dnia 27 lipca 2005 r., która wprowadziła środek polegający na
powstrzymaniu się od kontaktowania się z określonymi osobami zarówno jako
środek karny (art. 39 pkt 2b k.k.), jak i środek probacyjny z art. 72 § 1 pkt 7a k.k.
Trudno więc jednoznacznie wnioskować, czy dokonane równolegle poszerzenie
zakresu penalizacji art. 244 k.k. o naruszenie tego właśnie obowiązku, należy
traktować jako konsekwencję poszerzenia zakresu art. 39 k.k., czy art. 72 § 1 k.k.
W ocenie Sądu Najwyższego poczynaniom ustawodawcy nie towarzyszył jeden,
konsekwentnie realizowany zamysł. Przeciwnie, wydaje się że zmiany te były w
większości dyktowane potrzebą doraźnego dostosowania przepisów do potrzeb
polityki karnej. W każdym razie argument ten nie prowadzi do wniosków na tyle
jednoznacznych, by uzasadniał odejście od szerokiego literalnego rozumienia
zakresu art. 244 k.k.
W końcu niewystarczający okazał się też argument skarżącego wskazujący
5
na to, że ustawodawca regulując instytucję warunkowego zawieszenia wykonania
kary, w tym możliwość orzeczenia wobec sprawcy obowiązków wymienionych w
art. 72 § 1 k.k., przewidział swoistą dla tej regulacji sankcję za niestosowanie się do
nich, tj. możliwość zarządzenia wykonania kary na podstawie art. 75 k.k.
Przebijająca z tego argumentu teza, że ustawodawca wyraźnie oddzielił
konsekwencje niestosowania się do środków karnych (tj. odpowiedzialność karna z
art. 244 k.k.) od konsekwencji niezastosowania się do środków probacyjnych z art.
72 § 1 k.k. (tj. zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej) osłabiona jest
bowiem brzmieniem art. 75 § 2 in fine k.k., który nie pozostawia wątpliwości, że
ustawodawca jednakowo traktuje niestosowanie się zarówno do środków
nałożonych na podstawie art. 72 § 1 k.k., jak i środków karnych, jako podstawę
zarządzenia wykonania kary.
Podsumowując powyższe rozważania, Sąd Najwyższy uznał, że
argumentacja zawarta w kasacji Prokuratora Generalnego nie może być uznana za
wystarczającą do przyjęcia wniosku o konieczności zawężenia zakresu art. 244 k.k.
w stosunku do jego literalnego brzmienia. Sąd Najwyższy uznał jednak, że
podniesiony przez skarżącego zarzut rażącego naruszenia prawa materialnego,
polegający na błędnym uznaniu, że czyny przypisane K. Z. spełniały znamiona art.
244 k.k. zasługuje na uwzględnienie, a to z następujących względów.
Sąd Najwyższy uznał, że trafne rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie wymaga
ustalenia istoty środka nałożonego na K. Z. postanowieniem Sądu Rejonowego w
W. z dnia 14 maja 2010 r. Postanowieniem tym nakazano skazanemu
„powstrzymanie się od przebywania w miejscu zamieszkania pod wpływem
alkoholu”. Oczywiste jest spostrzeżenie, że katalog środków nakładanych w ramach
warunkowego zawieszenia wykonania kary, zawarty w art. 72 § 1 k.k., nie
przewiduje expressis verbis takiego nakazu. Na pierwszy rzut oka mogłoby się
wydawać, że orzeczony wobec skazanego środek jest formą nakazu z art. 72 § 1
pkt 7 k.k., tj. powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub
miejscach. W ocenie Sąd Najwyższego, wniosek taki byłby w niniejszej sprawie
błędny. Skazanemu nie nakazano bowiem generalnego powstrzymywania się od
przebywania w miejscu zamieszkania, a jedynie wtedy, gdy jest pod wpływem
alkoholu. Z akt sprawy wynika zresztą, że powodem orzeczenia takiego nakazu
było wszczynanie przez skazanego awantur wtedy, kiedy wracał do domu pod
wpływem alkoholu. W ocenie Sądu Najwyższego celem orzeczonego w sprawie
6
środka było raczej skłonienie skazanego do powstrzymania się od spożywania
alkoholu zawsze wtedy, kiedy zamierza przebywać w miejscu zamieszkania. W
konsekwencji, Sąd Najwyższy uznał, że orzeczony wobec K. Z. nakaz jest formą
nakazu z art. 72 § 1 pkt 5 k.k. Tymczasem stosowanie się do nakazu, o którym
mowa w art. 72 § 1 pkt 5 k.k., nie jest objęte zakresem penalizacji z art. 244 k.k., co
musi prowadzić do wniosku, że czyn przypisany K. Z. nie mieści się w zespole
znamion czynu zabronionego opisanego w tym przepisie. W tym stanie rzeczy,
wobec oczywistej niesłuszności skazania, zasadne stało się uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i uniewinnienie skazanego od zarzucanego mu
czynu.
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji.