Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 321/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dorota Rysińska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
SSN Józef Szewczyk
Protokolant Jolanta Włostowska
w sprawie J. S.
skazanego z art. 286 § 1 kk.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 28 listopada 2012 r., odbytym w trybie art. 535 § 5 kpk
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 9 listopada 2005 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego
z dnia 31 stycznia 2005 r.,
1. uchyla wyrok Sądu Okręgowego w zaskarżonej części oraz
utrzymaną nim w mocy część wyroku Sądu Rejonowego - w
zakresie orzeczonego, na podstawie art. 72§2 kk, obowiązku
naprawienia szkody;
2. wydatkami postępowania kasacyjnego obciążą Skarb
Państwa.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2005 r. Sąd Rejonowy w G. uznał J. S. za
winnego dwóch pozostających w ciągu przestępstw, polegających na tym, że w
2
dniach 13 maja 1999 r. i 13 lipca 1999 r. w G., w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej doprowadził J. X. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w
kwotach, odpowiednio, 60.000 zł i 10.000 zł, w ten sposób, że zawarł z nim umowy
pożyczki, nie mając zamiaru ani możliwości wywiązać się z tych umów.Za
powyższe, na podstawie art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 91 § 1 k.k. Sąd Rejonowy
skazał J. S. na karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania na okres próby 4 lat oraz wymierzył mu karę 30
stawek dziennych grzywny po 10 zł za jedną stawkę. W okresie próby Sąd
zobowiązał oskarżonego, na podstawie art. 72 § 2 k.k., do naprawienia szkody
przez zapłatę na rzecz J. X. kwoty 70.000 zł.
Wyrok ten w całości zaskarżył oskarżony, zarzucając w apelacji obrazę art.
286 § 1 k.k., jak również naruszenie przepisów prawa procesowego - art. 4 i art. 5 §
2 k.p.k. Na tej podstawie wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uniewinnienie go.
Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 9 listopada 2005 r., uznał tę apelację za
oczywiście bezzasadną i utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.
Obecnie wyrok ten - w części utrzymującej w mocy zobowiązanie J. S. do
naprawienia szkody - zaskarżył Prokurator Generalny kasacją wniesioną na
korzyść skazanego. Zarzucił on zaskarżonemu wyrokowi „rażące i mające istotny
wpływ na jego treść naruszenie przepisu prawa procesowego, to jest art. 433 § 1
k.p.k. poprzez nienależytą kontrolę odwoławczą i utrzymanie w mocy zaskarżonego
na korzyść oskarżonego wyroku sądu I instancji, wydanego z rażącym i mającym
istotny wpływ na treść wyroku naruszeniem art. 415 § 5 k.p.k., polegającym na
zobowiązaniu oskarżonego w pkt. III wyroku, na podstawie art. 72 § 2 k.k., do
naprawienia szkody poprzez zapłatę w okresie próby na rzecz J. X. kwoty 70.000
zł, gdy tymczasem o roszczeniu wynikającym z przestępstwa prawomocnie
orzeczono nakazem zapłaty z dnia 5 czerwca 2001 r., sygn. akt I Nc …, z
powództwa J. X. przeciwko J. S. Na tej podstawie Prokurator Generalny wniósł o
uchylenie w zaskarżonej części wyroku Sądu Okręgowego oraz i uchylenie pkt. III
wyroku Sądu Rejonowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja okazała się oczywiście zasadna, co pozwala na jej uwzględnienie w
trybie określonym przepisem art. 535 § 5 k.p.k.
W zakresie ustaleń i ocen Sądu Rejonowego, rozstrzygającego o
odpowiedzialności J. S. za zarzucane mu wyłudzenie pożyczek w
3
łącznej kwocie 70.000 zł, znalazła się także i ta okoliczność, że w postępowaniu
upominawczym, prowadzonym w sprawie I Nc .., Sąd Okręgowy, prawomocnym
nakazem zapłaty z dnia 5 czerwca 2001 r., zobowiązał J.
S. do zapłaty na rzecz J. X., w całości (wraz z odsetkami), kwot objętych umowami
tychże pożyczek. Sąd Rejonowy ustalił także, iż z tego tytułu
komornik prowadził postępowanie egzekucyjne, które wobec jego bezskuteczności,
zostało umorzone postanowieniem z dnia 19 października 2004 r.
Do powyższego ustalenia, znajdującego pełne potwierdzenie w materiałach
sprawy, Sąd pierwszej instancji nie przywiązał jednak należytego znaczenia.
Skoncentrował się bowiem jedynie na stwierdzeniu, że oskarżony nie wyrównał
szkody poniesionej przez J. X., a wobec tego, uwzględniając cel
postępowania karnego, jakim jest kompensowanie pokrzywdzonemu szkód
poniesionych w związku z przestępstwem, uznał za niezbędne zobowiązanie
oskarżonego do naprawienia tejże szkody w całości, w okresie próby warunkowego
zawieszenia wykonania orzeczonej wobec niego kary pozbawienia wolności,
Wyrok Sądu Rejonowego, wobec zaskarżenia go w całości apelacją
oskarżonego, podlegał kontroli Sądu Okręgowego, który przytoczone
rozstrzygnięcie, w ramach badania zasadności orzeczenia o karze, w pełni
zaakceptował, dając temu
wyraz w motywach swojego wyroku. Świadczy to w sposób niezbity, że rację ma
Prokurator Generalny, iż kontrola odwoławcza - w myśl art. 433 § 1 k.p.k. – nie
przebiegała prawidłowo. Taka kontrola musiałaby bowiem doprowadzić do
stwierdzenia, że obciążenie J. S. obowiązkiem naprawienia szkody było
niedopuszczalne w świetle art. 415 § 5 k.p.k.
Należy przypomnieć, że przepis art. 415 § 5 k.p.k. w zdaniu 2.
Jednoznacznie stanowi, iż „... obowiązku naprawienia szkody (...) nie orzeka się,
jeżeli roszczenie wynikające z popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego
postępowania albo o roszczeniu tym prawomocnie orzeczono", zaś w zdaniu 1.,
określającym warunki orzeczenia m.in. obowiązku naprawienia szkody (w razie
wydania wyroku skazującego lub warunkowo umarzającego postępowanie) odsyła
do wszystkich tych „wypadków wskazanych w ustawie", w których taki obowiązek
przewidziano. Nie może więc być wątpliwości, że zakaz wynikający ze zdania 2.
omawianego przepisu odnosi się także do wypadku określonego w art. 72 § 2 k.k.,
na podstawie którego w niniejszej sprawie zobowiązano J. S. do naprawienia
4
szkody w całości. Wprawdzie nie można zaprzeczyć, że unormowanie to ma
również charakter probacyjny, ale poza sporem też pozostaje - co zresztą
potwierdza stanowisko Sądu Rejonowego - jego funkcja kompensacyjna. W takim
razie, wliczając i to, że przepis art. 415 § 5 k.p.k. nie wskazuje na żadne różnice,
przyjąć należy, iż wspomniana klauzula antykumulacyjna obejmuje swym zakresem
także orzeczenie oparte na omawianej podstawie (por. także m.in. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 23 listopada 2006 r„ IV KK 328/06, OSNKW 2007, z. 2, poz.
14, z dnia 18 czerwca 2009 r„ IV KK 145/09, OSNKW 2009, z. 9, poz. 77, oraz z
dnia 3 września 2009 r„ V KK 149/09, lex nr 602608). Trafnie także podnosi się w
kasacji, z odwołaniem się do poglądów wyrażanych przez Sąd Najwyższy (zob.
wyroki SN: z dnia 16 listopada 2011 r., III K.K. 270/11, lex 1055028 i z dnia 21
października 2010 r„ III KK 305/10, lex 844453), że omawiana klauzula
antykumulacujna, zawarta w art. 415 § 5 k.p.k., kategorycznie wyklucza
kumulowanie tytułów egzekucyjnych wynikających z różnych orzeczeń (tytuł taki
stanowi także orzeczenie wydane na podstawie art. 72 § 2 k.k. - art. 107 § 1 i 2
k.p.k.), przy czym nie ma znaczenia, bo ustawa w tym względzie nie czyni
zastrzeżeń, czy roszczenie, o którym wcześniej orzeczono w postępowaniu
cywilnym zostało, czy też nie zostało skutecznie wyegzekwowane.
W sprawie niniejszej, w ewidentny więc sposób doszło do przeoczenia treści
unormowania art. 415 § 5 k.p.k., skutkiem czego zaniechano w niej rozważenia
ustalonego faktu (wcześniejszego) prawomocnego zasądzenia w postępowaniu
cywilnym, od J. S. na rzecz J. X., roszczenia, które bez żadnej wątpliwości było
tożsame ze szkodą, której obowiązek naprawienia został orzeczony (niejako
ponownie) w niniejszym postępowaniu. Dlatego też, trafność zarzutu kasacji nie
może budzić wątpliwości, podobnie jak i oczywisty i istotny wpływ podnoszonego w
nim, rażącego naruszenia prawa na treść zaskarżonej części wyroku Sądu
odwoławczego, a w konsekwencji, także na treść wskazanego rozstrzygnięcia Sądu
pierwszej instancji.
Uwzględnienie słuszności kasacji implikowało zatem konieczność uchylenia
wyroków Sądów obu instancji w zaskarżonej części, przy czym jest oczywiste, że
wydanie orzeczenia następczego było zbędne.
Z tych powodów Sąd najwyższy orzekł, jak na wstępie, orzekając o
wydatkach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 638 k.p.k.
5
SSN Dorota Rysińska SSN Jacek Sobczak SSN Józef Szewczyk