Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 552/11
POSTANOWIENIE
Dnia 29 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku Kompanii Węglowej S. A.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Starosty Powiatu B.
i Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Karola Boromeusza w M.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 29 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Okręgowego
w K.
z dnia 19 maja 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 19 maja 2011 r. oddalił apelację
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Rejonowego w T. oddalającego wniosek
Kompanii Węglowej S.A. o stwierdzenie, że Skarb Państwa nabył przez
zasiedzenie z dniem 2 stycznia 1985 r. oznaczoną we wniosku nieruchomość.
Ustalił, że w księdze wieczystej tej nieruchomości wpisane było Zgromadzenie
Sióstr Miłosierdzia /…/ (zarówno w dawnej księdze, jak i założonej 8.06.2010 r.).
Nieruchomość ta, zajętą pod hałdę, co najmniej od 11 maja 1963 r. była
nieprzerwanie we władaniu Kopalni Węgla Kamiennego Z., jej następców
prawnych, a obecnie wnioskodawcy. Uznał, że Zgromadzenie nie utraciło prawa
własności tej nieruchomości na podstawie ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o
przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania
gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz. U. 1950, Nr 9, poz.
87 ze zm.) oraz, że jej posiadanie przez Skarb Państwa nie miało „przymiotu
samoistności”.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
– oparta na podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art.
128 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 stycznia 1989 r. w zw. z art. 336
k.c., art. 172 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 września 1990 r.,
i zmierza do uchylenia tego postanowienia oraz przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania bądź uwzględnienia wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
U podłoża rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego legł błędny pogląd,
że sprawowanie władztwa nad nieruchomością przez państwową jednostkę
organizacyjną w okresie obowiązywania art. 128 k.c. w pierwotnym brzmieniu
(przed wejściem w życie nowelizacji kodeksu cywilnego - ustawa z dnia 31 stycznia
1989 r., Dz. U. Nr 3, poz. 1) nie daje podstaw do przyjęcia po stronie Skarbu
Państwa przejawów władania nieruchomością w sposób odpowiadający korzystaniu
z rzeczy przez właściciela, mogących prowadzić do zasiedzenia. Zasadny przeto
3
okazał się zarzut naruszenia art. 128 k.c. w pierwotnym brzmieniu w zw. z art. 336
k.c.
Według art. 336 k.c. o posiadaniu i jego postaci decyduje wyłącznie sposób
władania rzeczą; władanie w sposób odpowiadający korzystaniu z rzeczy przez
właściciela - czyli władanie we własnym imieniu i dla siebie, jest posiadaniem
samoistnym; władanie natomiast w sposób odpowiadający korzystaniu z rzeczy
w ramach innego prawa niż własność - czyli władanie podporządkowane
posiadaniu samoistnemu innej osoby, jest posiadaniem zależnym. Z kolei, według
art. 172 k.c. i obowiązującego wcześniej art. 50 prawa rzeczowego - ujmujących
przesłanki zasiedzenia nieruchomości liberalniej niż ustawodawstwa dzielnicowe
(por. uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 31 stycznia 2002 r., III CZP 72/01,
OSNC 2002, nr 9, poz. 107 i OSP 2002, nr 10, poz. 126) - do nabycia
nieruchomości przez zasiedzenie wystarcza samoistne jej posiadanie przez
przewidziany w ustawie okres, różny w zależności od tego, czy do uzyskania
posiadania samoistnego doszło w dobrej czy też w złej wierze.
Niewątpliwie, w niektórych sytuacjach zarząd nieruchomością przez organ
państwowy istotnie nie mógł prowadzić do posiadania samoistnego tej
nieruchomości przez Skarb Państwa, gdyż łączył się z faktycznym władaniem
nieruchomością za właściciela lub dotychczasowego posiadacza. Władanie to
nie przybierało więc nawet postaci posiadania zależnego, lecz dzierżenia (co do
zarządu wykonywanego na podstawie dekretu z dnia 16 grudnia 1918 r.
w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego - por. powoływaną wyżej
uchwałę SN z dnia 18 listopada 1992 r., III CZP 133/32, i uchwałę składu siedmiu
sędziów SN - zasadę prawną - z dnia 8 grudnia 1987 r., III CZP 47/87, OSNC 1988,
nr 7-8, poz. 91; co do zarządu wykonywanego na podstawie dekretu z dnia 8 marca
1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich - por. uchwałę Całej Izby
Cywilnej SN z dnia 24 maja 1956 r. z uzupełnieniem wprowadzonym Uchwałą Całej
Izby Cywilnej z dnia 26 października 1956 r., 1 CO 9/56, OSN 1957, nr I, poz. 1;
co do zarządu państwowego nad budynkami - por. postanowienie SN z dnia
20 października 1997 r., II CKN 408/97, OSNC 1998, nr 4, poz. 61).
4
Inaczej jednak było w sytuacjach - w tym, ustalonej przez Sąd Okręgowy
– w których Skarb Państwa nie miał żadnego tytułu prawnego do nieruchomości,
a pomimo tego przedsiębiorstwo państwowe sprawowało nad nieruchomością
władztwo odpowiadające wykonywaniu własności państwowej.
Należy zauważyć, że zgodnie z przyjmowaną w tamtym okresie zasadą
jedności własności państwowej państwowe osoby prawne jedynie wykonywały
- jakkolwiek we własnym imieniu - tę własność; skutki związane z posiadaniem
samoistnym nieruchomości przez państwową osobę prawną mogły zatem powstać
tylko na rzecz Skarbu Państwa (por. postanowienie SN z dnia 9 maja 2003 r., V CK
24/03, nie publ., a także w postanowienia SN z dnia 10 lipca 2008 r., III CSK 73/08,
nie publ. oraz z dnia 16 października 2009 r., II CSK 103/09, nie publ.). Skoro
o posiadaniu samoistnym rozstrzyga wyłącznie sposób władania rzeczą,
odpowiadające wykonywaniu własności państwowej zarządzanie nieruchomością
przez przedsiębiorstwo państwowe było niewątpliwie jednoznaczne z posiadaniem
samoistnym tej nieruchomości przez Skarb Państwa (por. postanowienie SN z dnia
8 grudnia 1999 r., II CKN 614/98, nie publ.). Kwalifikowanie władania
nieruchomością tak, jak włada nią właściciel, jako posiadania samoistnego,
nie doznaje żadnych ograniczeń.
Słusznie też podnosi skarżący, że - wbrew odmiennemu poglądowi Sądu
Okręgowego - samoistny posiadacz nieruchomości, znajdujący się na drodze do jej
zasiedzenia, nie traci cech takiego posiadacza przez to, że zwraca się
do właściciela z ofertą, ogólnie ujmując, „wywłaszczenia za odszkodowaniem”,
ponieważ takie zachowanie nie wpływa na zamiar władania nią w charakterze
właściciela, lecz świadczy jedynie o tym, iż posiadacz ma świadomość braku tytułu
prawnego do nieruchomości i zmierza do jego wcześniejszego uzyskania
niezależnie od jej ewentualnego zasiedzenia w przyszłości, a zatem może to
wpływać tylko na ocenę jego złej lub dobrej wiary. W braku innych okoliczności
nie wpływa to jednak na przesłanki, od których zależy nabycie własności w drodze
zasiedzenia (zob. np. postanowienie SN z dnia 5 grudnia 2002 r. sygn. akt I CKN
1182/00, nie publ. oraz z dnia 15 października 2010 r. sygn. akt V CSK 65/10,
Palestra 2010, nr 11 - 12, str. 179).
5
Na koniec, zauważyć należy, że na zasadzie art. 1 ust. 1 i art. 2 ust. 1
powołanej ustawy z dnia 20.III.1950 r. (Dz. U. Nr 9, poz. 87 ze zm.) wszelkie
ulegające przejęciu nieruchomości ziemskie (rolne – por. chwała SN z dnia
7 sierpnia 1970 r., III CZP 35/70, OSNC 1971, nr 10, poz. 169) związków
wyznaniowych przeszły z mocy prawa na własność Państwa z dniem wejścia
w życie ustawy. Art. 5 ust. 1 ustawy zlecił Ministrowi Rolnictwa niezwłocznie
objęcie nieruchomości ziemskich podlegających przejęciu na rzecz Państwa.
W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasada
prawna - z dnia 22 kwietnia 1961 r., I CO 11/61 (OSNC 1962, nr 1, poz. 3)
wskazano, że w ustawie brak jest przepisu, który by uzależniał przejęcie
nieruchomości na własność Państwa i ich objęcie przez organy państwowe
od uprzedniego wydania orzeczenia stwierdzającego, że nieruchomość podlega
przejęciu na własność Państwa. Jedyny wyjątek w tym przedmiocie odnosi się
do objęcia nadwyżek obszarów gospodarstw rolnych proboszczów (art. 4 ust. 3
ustawy), przy czym o określeniu nadwyżki orzeka Minister Rolnictwa
w porozumieniu z Ministrem Administracji Publicznej, którzy mogą uprawnienia
swoje w tym zakresie przekazać podległym organom (art. 4 ust. 5).
Ustawa z dnia 20.III.1950 r. nie wprowadziła również wymagania,
żeby stwierdzenie, iż nieruchomość przeszła na własność Państwa, uzależnione
było od uprzedniego orzeczenia uznającego, że nieruchomość ziemska ma
charakter nieruchomości związku wyznaniowego w rozumieniu przepisu art. 4 ust. 1
ustawy.
I dalej, że wykładnia logiczna i systematyczna powołanych przepisów oraz
przepisu art. 4 ust. 1 i art. 4 ustawy uzasadnia wniosek, iż przewidziane w ustawie
zastrzeżenia co do orzekania przez Ministra Administracji Publicznej (później
- Urzędu do Spraw Wyznań), czy nieruchomość ma charakter nieruchomości
związku wyznaniowego, odnosi się wyłącznie do wypadków, w których sporne jest
między zainteresowanymi podmiotami samo zagadnienie zakwalifikowania
nieruchomości ziemskiej jako nieruchomości związku wyznaniowego w rozumieniu
powołanego art. 4 ust. 1 ustawy.
6
Skoro Sąd Okręgowy rozstrzygnięcie oparł na odmiennych zasadach
zaskarżone postanowienie nie mogło się ostać. Z tych przyczyn orzeczono, jak
w postanowieniu.
es
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13