III SK 12/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:17-01-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt III SK 12/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa E. O. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki
o nałożenie kary pieniężnej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 14 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (Prezes Urzędu) decyzją z dnia 17
października 2008 r. stwierdził, że E. O. Sp. z o.o. w S. (powód) nie wywiązała się
w roku 2006 roku z określonego w art. 9a ust. 8 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. -
Prawo energetyczne (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm., dalej
Prawo energetyczne) obowiązku zakupu oferowanej energii elektrycznej
wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła w przyłączonych do sieci źródła
energii znajdujących się na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz za stwierdzone
naruszenie nałożył karę pieniężną na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa
energetycznego w wysokości 438.461,12 zł.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 3 listopada 2011 r. oddalił apelację powoda
od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia
29 listopada 2010 r., oddalającego odwołanie od powyższej decyzji.
Oddalając apelację powoda Sąd Apelacyjny przyjął, że Sąd pierwszej
instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy i uznał, iż powód nie wywiązał się
w 2006 roku z obowiązku określonego w art. 9a ust. 8 ustawy Prawo energetyczne
w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2007 r., a w konsekwencji
zasadne było nałożenie na przedsiębiorstwo kary pieniężnej określonej w art. 56
ust. 1a Prawa energetycznego. Sąd drugiej instancji podkreślił, że powód nie
kwestionował wysokości nałożonej na niego kary pieniężnej pod kątem oceny
przesłanek wskazanych w art. 56 ust. 3 i 6 Prawa energetycznego w brzmieniu
obowiązującym do dnia 30 czerwca 2007 r. Sąd Apelacyjny z urzędu poddał
kontroli jedynie prawidłowość jej wymierzenia w kontekście zmian wprowadzonych
z dniem 1 lipca 2007 r. Sąd drugiej instancji zauważył, że zasadą jest, iż w
przypadku zmiany ustawy w zakresie w jakim przewiduje ona karę pieniężną,
stosować należy ustawę względniejszą dla przedsiębiorstwa energetycznego. Sąd
Okręgowy wskazał jednak prawidłowo, że z uwagi na elementy wchodzące w skład
matematycznego wzoru na obliczenie wysokości kary w oparciu o art. 56 ust. 1 pkt
1a oraz ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w nowym brzmieniu nie można
porównać wprost wysokości kar naliczonych według każdego z tych dwóch
przepisów. Z tego względu Sąd Apelacyjny przyjął sposób kontroli względności
wskazany w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 12 kwietnia 2011 r., III SK 46/10. Z
wyliczenia przedstawionego przez Prezesa Urzędu w piśmie z dnia 4 października
3
2011 r. wynikało jednak, że kara pieniężna ustalona w sposób wskazany przez Sąd
Najwyższy w powołanym wyroku znacznie przekraczałaby karę wymierzoną przez
Prezesa Urzędu w niniejszej sprawie. Prawidłowość tego wyliczenia nie była przez
powoda kwestionowana. Ograniczył się on do zaproponowania innego sposobu
wyliczenia kary pieniężnej, który nie może mieć zastosowania w niniejszej sprawie,
ponieważ w 2006 r. uwzględniana przy ustalaniu wysokości kary instytucja opłaty
zastępczej jeszcze nie funkcjonowała.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w całości,
wnosząc o jego uchylenie i zmianę poprzez obniżenie kary pieniężnej do kwoty
199.055,22 zł oraz zasądzenie od Prezesa Urzędu na rzecz powoda kosztów
procesu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił naruszenie art. 9a ust. 8 oraz art.
56 ust. 1 pkt 1a Prawa energetycznego w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy
z dnia 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne, ustawy Prawa
ochrony środowiska oraz ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. Nr 21, poz.
124, dalej jako ustawa z 12 stycznia 2007 r.,) przez błędne zastosowanie do
obliczenia wysokości kary pieniężnej zamiast wzoru wskazanego do jej określenia
na podstawie art. 9a ust. 8 oraz art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa energetycznego w
brzmieniu po wejściu w życie ustawy z dnia 12 stycznia 2007 r., a także naruszenie
art. 9a ust. 8 oraz art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa energetycznego w brzmieniu po
wejściu w życie ustawy z dnia 12 stycznia 2007 r., poprzez jego niezastosowanie
jako przepisu prawa obowiązującego w dacie wydania decyzji w sprawie nałożenia
na powoda kary pieniężnej przez Prezesa Urzędu, to jest w dniu 17 października
2008 r. i w dacie orzekania w przedmiocie tej kary przez sąd meriti.
W uzasadnieniu podstaw skargi powód podnosi, że Prezes Urzędu nałożył
na niego zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzją karę pieniężną w wysokości
438.461,12 zł bez podstawy prawnej. Zmiana Prawa energetycznego w zakresie
obowiązku zakupu energii wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła i
sankcji za jego niewykonanie nastąpiła z dniem 1 lipca 2007 r. Natomiast Prezes
Urzędu wszczął postępowanie w sprawie nałożenia na powoda kary pieniężnej po
wejściu w życie tych przepisów, lecz błędnie nałożył na powoda karę na podstawie
4
przepisów, które nie obowiązywały w dacie wydania przedmiotowej decyzji. Prezes
Urzędu powinien, zdaniem powoda, stosować przepisy obowiązujące w dniu
wydania decyzji. Powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada
2009 r., III SZP 2/09 powód podnosi, że w niniejszej sprawie należało zastosować
przepisy względniejsze dla przedsiębiorstwa, na które Prezes Urzędu nakłada karę
pieniężną. W ocenie powoda, sposób wyliczenia kary pieniężnej przewidziany
wzorem określonym w art. 56 ust. 2 pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu
obowiązującym od 1 lipca 2007 r. należało zastosować w okolicznościach niniejszej
sprawy w drodze analogii. Powód podnosi, że ustawodawca ustalił od 1 lipca
2007 r. nowy wzór obliczanie kary za niewywiązanie się z obowiązku art. 9a ust. 8
Prawa energetycznego. Określił, że minimalna wysokość kary ma stanowić 130%
kwoty, jaką przedsiębiorstwo wydatkowałoby, gdyby spełniało w całości obowiązek
poprzez uiszczenie opłaty zastępczej. Zastosowanie wzoru na obliczenie kary
pieniężnej obowiązującego od 1 lipca 2007 r. oznaczałoby zaś, że kara wymierzona
powodowi powinna wynosić 199.055,22 zł. Taka kara jest zaś względniejsza dla
powoda w porównaniu do kary wymierzonej przez Prezesa Urzędu w oparciu o
przepisy w brzmieniu aktualnym z 2006 roku.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna powoda ma uzasadnione podstawy.
Na wstępie należy przypomnieć, że Prezes Urzędu decyzją, od której w
niniejszej sprawie wniesiono odwołanie, nałożył na powoda karę pieniężną na
podstawie art. 56 ust. 1 pkt 1a w związku z art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa
energetycznego za niewywiązanie się w 2006 r. z obowiązku określonego w art. 9a
ust. 8 Prawa energetycznego. W zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji Prezes
Urzędu wyjaśnił, że powód wykonał sprzedaż energii elektrycznej obiorcom
końcowym na poziomie 56.837,190 MWh. Udział energii czerwonej, jaki powód
powinien uzyskać w sprzedaży energii odbiorcom końcowym, powinien w tej
sytuacji wynieść 8.525,579 MWh. Ciążącego na nim w 2006 roku obowiązku powód
nie wykonał w ogóle, to znaczny nie zakupił ani jednej MWh energii czerwonej. Za
5
stwierdzone naruszenie Prezes Urzędu nałożył na powoda karę pieniężną, której
wysokość została ustalona na poziomie minimalnym.
Wysokość kary pieniężnej nałożonej na powoda w niniejszej sprawie nie
została podważona w postępowaniu sądowym, jako że Sądy obu instancji uznały, iż
jest ona determinowana przez zastosowanie przez Prezesa Urzędu wzoru
przyjętego przez ustawodawcę do jej obliczenia w art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa
energetycznego w brzmieniu sprzed 1 lipca 2007 r. Skarga kasacyjna powoda
zmierza zaś do podważenia wyroku Sądu Apelacyjnego w zakresie, w jakim jako
podstawę dla obliczenia kary pieniężnej nałożonej na powoda Sąd ten zastosował
art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu sprzed 1 lipca 2007 r.
zamiast art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu od 1 lipca 2007 r.
W kwestii tej Sąd Najwyższy wypowiedział się częściowo w odpowiedzi na
pytanie prawne Sądu Apelacyjnego. W uchwale SN z dnia 6 listopada 2009 r.,
III SZP 2/09 ( OSNP 2010, nr 7 – 8, poz. 105) przyjęto, że „przepis art. 56 ust. 1 pkt
1a w związku z art. 9a ust. 8 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo
energetyczne w brzmieniu sprzed wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 12
stycznia 2007 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy Prawo ochrony
środowiska i ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. Nr 21, poz. 124) stosuje
się do oceny wykonania w 2006 r. przez przedsiębiorstwo energetyczne obowiązku
zakupu energii elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła w
przyłączonych do sieci źródłach energii znajdujących się na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, nawet jeżeli postępowanie w tej sprawie zostało
wszczęte przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki po wejściu w życie ustawy z
dnia 12 stycznia 2007 r. Jednakże art. 56 ust. 1 pkt 1a ustawy - Prawo
energetyczne w nowym brzmieniu stosuje się, jeżeli wysokość kary pieniężnej
przewidzianej w tym przepisie jest względniejsza dla przedsiębiorstwa
energetycznego”. Z przedmiotowej uchwały wynika, że aczkolwiek wypełnienie
obowiązku zakupu energii czerwonej w 2006 r. ocenia się według przepisów w
brzmieniu sprzed 1 lipca 2007 r., samo nakładanie na przedsiębiorstwa
energetyczne kar pieniężnych za jego niewykonanie powinno odbywać się na
podstawie przepisów Prawa energetycznego w takim brzmieniu, które jest
korzystniejsze dla przedsiębiorstwa energetycznego.
6
Jak wyjaśniono w uzasadnieniu przedmiotowej uchwały Sądu Najwyższego,
której stanowisko obecny skład w pełni podziela, powstałe w praktyce orzeczniczej
Sądu Okręgowego oraz Sądu Apelacyjnego wątpliwości co do podstawy prawnej
decyzji Prezesa Urzędu nakładających kary pieniężne na przedsiębiorstwa
energetyczne za niewykonanie w 2006 r. obowiązku zakupu energii czerwonej,
wyniknęły ze swoistego nadmiaru regulacji dotyczących obowiązywania rationae
temporis nowelizacji Prawa energetycznego dokonanej ustawą z dnia 12 stycznia
2007 r.
Wskazane w uzasadnieniu przedmiotowej uchwały mankamenty przepisów
intertemporalnych wywołują w niniejszej sprawie następujące reperkusje. W braku
przepisu intertemporalnego nakazującego stosować przepisy Prawa
energetycznego odnoszące się do wysokości kary pieniężnej za naruszenie
obowiązku zakupu energii czerwonej w brzmieniu z 2006 roku w sprawach z
odwołania od decyzji Prezesa Urzędu wydanych w 2008 r. (a zatem po wejściu w
życie ustawy z dnia 12 stycznia 2007 r.), ogólne zasady prawa funkcjonujące w
demokratycznym państwie prawa nakazują przyjąć założenie, zgodnie z którym
wobec karanego podmiotu (w tym przypadku przedsiębiorstwa energetycznego)
należy stosować przepisy Prawa energetycznego w takim brzmieniu, które z punktu
widzenia interesów majątkowych karanego przedsiębiorstwa energetycznego będą
dla niego korzystniejsze. Z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika
bowiem wyraźnie, że „powszechnie akceptowane standardy odnoszące się do
prawa karnego” znajdują zastosowanie nie tylko w obszarze prawa karnego, ale
także do „wszystkich przepisów o charakterze represyjnym, a więc wszystkich
przepisów, których celem jest poddanie obywatela jakiejś formie ukarania”
(orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 1994 r., sygn. akt U 7/93,
OTK 1994, nr 1, poz. 5; z dnia 26 kwietnia 1995 r., sygn. akt K 11/94, OTK 1995, nr
1, poz. 12; z dnia 3 listopada 2004 r., sygn. akt K 18/03, OTK ZU 2004, nr 10, poz.
103).
Oznacza to konieczność zestawienia wysokości minimalnej kary pieniężnej
nałożonej na przedsiębiorstwo energetyczne takie jak powód na podstawie art. 56
ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu sprzed 1 lipca 2007 r. z
7
wysokością kary pieniężnej, jaka zostałaby nałożona na podstawie przepisu art. 56
ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu od 1 lipca 2007 r.
Zastosowany w niniejszej sprawie przez Sąd drugiej instancji przepis art. 56
ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu sprzed 1 lipca 2007 r. stanowił, że
minimalna kara pieniężna (Ks) za nieprzestrzegania obowiązku, o którym mowa w
art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego obliczana jest według wzoru „Cs x (Eo - Ez)”,
gdzie 1) „Cs” oznacza „średnią cenę sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim
roku kalendarzowym”; 2) Eo oznacza ilość oferowanej do zakupu energii
elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła, wynikającą z
obowiązku zakupu w danym roku, wyrażoną w MWh, zaś 3) Ez oznacza ilość
zakupionej energii elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła w
danym roku, wyrażoną w MWh. W piśmie procesowym z dnia 4 października
2011 r. (k. 211) Prezes Urzędu wyjaśnił, że nałożył na powoda karę pieniężną w
wysokości 438.461,12 zł, obliczoną według tego wzoru, uwzględniając średnią cenę
sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku kalendarzowym (136,19 zł/MWh
w 2005 r.), ilość oferowanej do zakupu energii elektrycznej wytworzonej w
skojarzeniu z wywarzaniem ciepła, wynikającej z obowiązku zakupu w danym
rynku, która pomimo zaoferowania powodowi nie została sprzedana przez
wytwórcę (3.219,481 MWh) oraz ilość zakupionej przez powoda energii elektrycznej
wytworzonej w skojarzeniu z wytworzeniem ciepła w 2006 roku (0 MWh).
W uzasadnieniu podstaw skargi kasacyjnej powód podnosi, że zastosowanie
w niniejszej sprawie powinien znaleźć wzór na obliczanie kary pieniężnej z art. 56
ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2007 r.
Zgodnie z tym przepisem, za niewykonanie obowiązku, o którym mowa w
art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego Prezes Urzędu wymierza karę pieniężną w
minimalnej wysokości (KS ) zgodnie z następującym wzorem: „1,3 x (OZK - OZZK)”,
gdzie symbol OZK oznacza „opłatę zastępczą, obliczoną zgodnie z art. 9a ust. 8a
Prawa energetycznego”, a symbol OZZK oznacza „uiszczoną opłatę zastępczą”.
Kara odpowiada zatem powiększonej o mnożnik 1,3 różnicy między należną opłatą
zastępczą, a opłatą zastępczą, jaką uiściło przedsiębiorstwo energetyczne, na
którym ciąży obowiązek z art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego.
8
Przepis art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu sprzed 1
lipca 2007 r. oraz w brzmieniu od 1 lipca 2007 r. różni się w zakresie zmiennych
branych pod uwagę przy obliczaniu wysokości minimalnej kary pieniężnej. Jak
wyjaśniono w uchwale SN III SZP 2/09, zmiany te wynikają z modyfikacji sposobu
dokumentacji realizacji przez przedsiębiorstwa energetyczne obowiązków
wynikających z polityki państwa polegającej na promowaniu energii czerwonej. Nie
wpływają jednak na istotę przedmiotowego obowiązku. Podczas gdy do 1 lipca
2007 r. przedsiębiorstwa energetyczne zobowiązane były kupować energię
czerwoną, od 1 lipca 2007 r. zobowiązane są uzyskiwać papiery wartościowe
(świadectwa pochodzenia z kogeneracji, o których stanowi art. 9a ust. 8 pkt 1
Prawa energetycznego) wydawane w związku z wytworzeniem energii czerwonej,
ewentualnie – zamiast przedmiotowych papierów wartościowych - uiszczać
specjalną opłatę (art. 9a ust. 8 pkt 2 Prawa energetycznego).
Wzór obliczania tej specjalnej opłaty, zwanej opłatą zastępczą w rozumieniu
art. 9a ust. 8 pkt 2 Prawa energetycznego, zawarty został w art. 9a ust. 8a tej
ustawy. Opłata ta stanowi w uproszczeniu iloczyn dwóch zmiennych: jednostkowej
opłaty zastępczej stanowiącej ułamek wyrażonej w złotych za 1 MWh średniej ceny
sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym, o której mowa w art. 23
ust. 2 pkt 18 lit. B Prawa energetycznego oraz ilości energii elektrycznej równej
różnicy między ilością energii elektrycznej z kogeneracji wynikającą z obowiązku
przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia energii z kogeneracji
opiewających na % określony udział w sprzedaży energii elektrycznej ogółem a
ilością energii, na którą opiewały świadectwa pochodzenia energii z kogeneracji
rzeczywiście umorzone na rzecz przedsiębiorstw energetycznych zobowiązanych
do ich przedkładania celem umorzenia. W myśl obowiązujących od dnia 1 lipca
2007 r. przepisów, na drugą ze zmiennych opłaty zastępczej z art. 9a ust. 8 pkt 2
Prawa energetycznego składa się taka ilość energii elektrycznej, na którą
przedsiębiorstwo energetyczne winno było przedstawić do umorzenia świadectwa
pochodzenia energii z kogeneracji, lecz obowiązku tego nie wykonało. Oznacza to,
że gdyby nie doszło do wprowadzenia instytucji świadectw pochodzenia energii z
kogeneracji, a w konsekwencji do zmiany art. 9a ust. 8a Prawa energetycznego, do
którego to przepisu odsyła od 1 lipca 2007 r przepis art. 56 ust. 2 pkt 3 Prawa
9
energetycznego, podstawą do naliczenia opłaty zastępczej stanowiłaby ilość energii
elektrycznej z kogeneracji, jaką przedsiębiorstwo energetyczne byłoby
zobowiązane nabyć celem całkowitego wykonania ciążącego na nim obowiązku,
pomniejszona o ilość energii elektrycznej z kogeneracji, jaką przedsiębiorstwo
energetyczne nabyło.
W tych okolicznościach, mając na względzie orzecznictwo Trybunału
Konstytucyjnego oraz wskazane w uchwale SN III SZP 2/09 niedostatki przepisów
intertemporalnych, możliwe jest w przekonaniu Sądu Najwyższego zastosowanie
art. 56 ust. 2 pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu od 1 lipca 2007 r. do
ustalenia kary pieniężnej za naruszenie przez przedsiębiorstwo energetyczne
obowiązku, o którym mowa w art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego w brzmieniu
obowiązującym w 2006 r. Sąd Najwyższy w dwóch postanowieniach z 2012 r.
(postanowienia z 27 września 2012 r., III SK 8/12 oraz z 26 listopada 2012 r., III SK
18/12) odmówił przyjęcia do rozpoznania skarg kasacyjnych Prezesa Urzędu od
wyroków Sądu Apelacyjnego opartych na założeniu, zgodnie z którym w sprawach
tego rodzaju jak niniejsza wysokość kary pieniężnej za niewykonanie w 2006 roku
obowiązku zakupu energii czerwonej powinna być wyliczana w oparciu o wzór
matematyczny znajdujący się obecnie w art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa
energetycznego przy określeniu jednostkowej opłaty zastępczej, o której mowa w
art. 9a ust. 8a Prawa energetycznego za okres najbliższy rokowi 2006, tj. za drugie
półrocze 2007 r. W obu przypadkach w ocenie Sądu Apelacyjnego taka metoda jest
metodą prawidłową do ustalenia wysokości kary pieniężnej, pozwalającą na
zastosowanie wobec przedsiębiorstwa energetycznego przepisów ustawy
względniejszej, zgodnie z zapatrywaniami prawnymi wyrażonymi w uzasadnieniu
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 2 listopada 2009 r., III SZP 2/09.
Mając powyższe na względzie, z mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylono wyrok w
zaskarżonej części i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu. O kosztach postępowania orzeczono stosownie do art. 108 § 2
k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Halina Kiryło (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa E. O. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki
o nałożenie kary pieniężnej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 14 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 listopada 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (Prezes Urzędu) decyzją z dnia 17
października 2008 r. stwierdził, że E. O. Sp. z o.o. w S. (powód) nie wywiązała się
w roku 2006 roku z określonego w art. 9a ust. 8 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. -
Prawo energetyczne (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 89, poz. 625 ze zm., dalej
Prawo energetyczne) obowiązku zakupu oferowanej energii elektrycznej
wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła w przyłączonych do sieci źródła
energii znajdujących się na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz za stwierdzone
naruszenie nałożył karę pieniężną na podstawie art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa
energetycznego w wysokości 438.461,12 zł.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 3 listopada 2011 r. oddalił apelację powoda
od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia
29 listopada 2010 r., oddalającego odwołanie od powyższej decyzji.
Oddalając apelację powoda Sąd Apelacyjny przyjął, że Sąd pierwszej
instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny sprawy i uznał, iż powód nie wywiązał się
w 2006 roku z obowiązku określonego w art. 9a ust. 8 ustawy Prawo energetyczne
w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 czerwca 2007 r., a w konsekwencji
zasadne było nałożenie na przedsiębiorstwo kary pieniężnej określonej w art. 56
ust. 1a Prawa energetycznego. Sąd drugiej instancji podkreślił, że powód nie
kwestionował wysokości nałożonej na niego kary pieniężnej pod kątem oceny
przesłanek wskazanych w art. 56 ust. 3 i 6 Prawa energetycznego w brzmieniu
obowiązującym do dnia 30 czerwca 2007 r. Sąd Apelacyjny z urzędu poddał
kontroli jedynie prawidłowość jej wymierzenia w kontekście zmian wprowadzonych
z dniem 1 lipca 2007 r. Sąd drugiej instancji zauważył, że zasadą jest, iż w
przypadku zmiany ustawy w zakresie w jakim przewiduje ona karę pieniężną,
stosować należy ustawę względniejszą dla przedsiębiorstwa energetycznego. Sąd
Okręgowy wskazał jednak prawidłowo, że z uwagi na elementy wchodzące w skład
matematycznego wzoru na obliczenie wysokości kary w oparciu o art. 56 ust. 1 pkt
1a oraz ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w nowym brzmieniu nie można
porównać wprost wysokości kar naliczonych według każdego z tych dwóch
przepisów. Z tego względu Sąd Apelacyjny przyjął sposób kontroli względności
wskazany w uzasadnieniu wyroku SN z dnia 12 kwietnia 2011 r., III SK 46/10. Z
wyliczenia przedstawionego przez Prezesa Urzędu w piśmie z dnia 4 października
3
2011 r. wynikało jednak, że kara pieniężna ustalona w sposób wskazany przez Sąd
Najwyższy w powołanym wyroku znacznie przekraczałaby karę wymierzoną przez
Prezesa Urzędu w niniejszej sprawie. Prawidłowość tego wyliczenia nie była przez
powoda kwestionowana. Ograniczył się on do zaproponowania innego sposobu
wyliczenia kary pieniężnej, który nie może mieć zastosowania w niniejszej sprawie,
ponieważ w 2006 r. uwzględniana przy ustalaniu wysokości kary instytucja opłaty
zastępczej jeszcze nie funkcjonowała.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną w całości,
wnosząc o jego uchylenie i zmianę poprzez obniżenie kary pieniężnej do kwoty
199.055,22 zł oraz zasądzenie od Prezesa Urzędu na rzecz powoda kosztów
procesu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Zaskarżonemu wyrokowi powód zarzucił naruszenie art. 9a ust. 8 oraz art.
56 ust. 1 pkt 1a Prawa energetycznego w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy
z dnia 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne, ustawy Prawa
ochrony środowiska oraz ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. Nr 21, poz.
124, dalej jako ustawa z 12 stycznia 2007 r.,) przez błędne zastosowanie do
obliczenia wysokości kary pieniężnej zamiast wzoru wskazanego do jej określenia
na podstawie art. 9a ust. 8 oraz art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa energetycznego w
brzmieniu po wejściu w życie ustawy z dnia 12 stycznia 2007 r., a także naruszenie
art. 9a ust. 8 oraz art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa energetycznego w brzmieniu po
wejściu w życie ustawy z dnia 12 stycznia 2007 r., poprzez jego niezastosowanie
jako przepisu prawa obowiązującego w dacie wydania decyzji w sprawie nałożenia
na powoda kary pieniężnej przez Prezesa Urzędu, to jest w dniu 17 października
2008 r. i w dacie orzekania w przedmiocie tej kary przez sąd meriti.
W uzasadnieniu podstaw skargi powód podnosi, że Prezes Urzędu nałożył
na niego zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzją karę pieniężną w wysokości
438.461,12 zł bez podstawy prawnej. Zmiana Prawa energetycznego w zakresie
obowiązku zakupu energii wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła i
sankcji za jego niewykonanie nastąpiła z dniem 1 lipca 2007 r. Natomiast Prezes
Urzędu wszczął postępowanie w sprawie nałożenia na powoda kary pieniężnej po
wejściu w życie tych przepisów, lecz błędnie nałożył na powoda karę na podstawie
4
przepisów, które nie obowiązywały w dacie wydania przedmiotowej decyzji. Prezes
Urzędu powinien, zdaniem powoda, stosować przepisy obowiązujące w dniu
wydania decyzji. Powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 6 listopada
2009 r., III SZP 2/09 powód podnosi, że w niniejszej sprawie należało zastosować
przepisy względniejsze dla przedsiębiorstwa, na które Prezes Urzędu nakłada karę
pieniężną. W ocenie powoda, sposób wyliczenia kary pieniężnej przewidziany
wzorem określonym w art. 56 ust. 2 pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu
obowiązującym od 1 lipca 2007 r. należało zastosować w okolicznościach niniejszej
sprawy w drodze analogii. Powód podnosi, że ustawodawca ustalił od 1 lipca
2007 r. nowy wzór obliczanie kary za niewywiązanie się z obowiązku art. 9a ust. 8
Prawa energetycznego. Określił, że minimalna wysokość kary ma stanowić 130%
kwoty, jaką przedsiębiorstwo wydatkowałoby, gdyby spełniało w całości obowiązek
poprzez uiszczenie opłaty zastępczej. Zastosowanie wzoru na obliczenie kary
pieniężnej obowiązującego od 1 lipca 2007 r. oznaczałoby zaś, że kara wymierzona
powodowi powinna wynosić 199.055,22 zł. Taka kara jest zaś względniejsza dla
powoda w porównaniu do kary wymierzonej przez Prezesa Urzędu w oparciu o
przepisy w brzmieniu aktualnym z 2006 roku.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna powoda ma uzasadnione podstawy.
Na wstępie należy przypomnieć, że Prezes Urzędu decyzją, od której w
niniejszej sprawie wniesiono odwołanie, nałożył na powoda karę pieniężną na
podstawie art. 56 ust. 1 pkt 1a w związku z art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa
energetycznego za niewywiązanie się w 2006 r. z obowiązku określonego w art. 9a
ust. 8 Prawa energetycznego. W zaskarżonej w niniejszej sprawie decyzji Prezes
Urzędu wyjaśnił, że powód wykonał sprzedaż energii elektrycznej obiorcom
końcowym na poziomie 56.837,190 MWh. Udział energii czerwonej, jaki powód
powinien uzyskać w sprzedaży energii odbiorcom końcowym, powinien w tej
sytuacji wynieść 8.525,579 MWh. Ciążącego na nim w 2006 roku obowiązku powód
nie wykonał w ogóle, to znaczny nie zakupił ani jednej MWh energii czerwonej. Za
5
stwierdzone naruszenie Prezes Urzędu nałożył na powoda karę pieniężną, której
wysokość została ustalona na poziomie minimalnym.
Wysokość kary pieniężnej nałożonej na powoda w niniejszej sprawie nie
została podważona w postępowaniu sądowym, jako że Sądy obu instancji uznały, iż
jest ona determinowana przez zastosowanie przez Prezesa Urzędu wzoru
przyjętego przez ustawodawcę do jej obliczenia w art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa
energetycznego w brzmieniu sprzed 1 lipca 2007 r. Skarga kasacyjna powoda
zmierza zaś do podważenia wyroku Sądu Apelacyjnego w zakresie, w jakim jako
podstawę dla obliczenia kary pieniężnej nałożonej na powoda Sąd ten zastosował
art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu sprzed 1 lipca 2007 r.
zamiast art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu od 1 lipca 2007 r.
W kwestii tej Sąd Najwyższy wypowiedział się częściowo w odpowiedzi na
pytanie prawne Sądu Apelacyjnego. W uchwale SN z dnia 6 listopada 2009 r.,
III SZP 2/09 ( OSNP 2010, nr 7 – 8, poz. 105) przyjęto, że „przepis art. 56 ust. 1 pkt
1a w związku z art. 9a ust. 8 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo
energetyczne w brzmieniu sprzed wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 12
stycznia 2007 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz ustawy Prawo ochrony
środowiska i ustawy o systemie oceny zgodności (Dz.U. Nr 21, poz. 124) stosuje
się do oceny wykonania w 2006 r. przez przedsiębiorstwo energetyczne obowiązku
zakupu energii elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła w
przyłączonych do sieci źródłach energii znajdujących się na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, nawet jeżeli postępowanie w tej sprawie zostało
wszczęte przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki po wejściu w życie ustawy z
dnia 12 stycznia 2007 r. Jednakże art. 56 ust. 1 pkt 1a ustawy - Prawo
energetyczne w nowym brzmieniu stosuje się, jeżeli wysokość kary pieniężnej
przewidzianej w tym przepisie jest względniejsza dla przedsiębiorstwa
energetycznego”. Z przedmiotowej uchwały wynika, że aczkolwiek wypełnienie
obowiązku zakupu energii czerwonej w 2006 r. ocenia się według przepisów w
brzmieniu sprzed 1 lipca 2007 r., samo nakładanie na przedsiębiorstwa
energetyczne kar pieniężnych za jego niewykonanie powinno odbywać się na
podstawie przepisów Prawa energetycznego w takim brzmieniu, które jest
korzystniejsze dla przedsiębiorstwa energetycznego.
6
Jak wyjaśniono w uzasadnieniu przedmiotowej uchwały Sądu Najwyższego,
której stanowisko obecny skład w pełni podziela, powstałe w praktyce orzeczniczej
Sądu Okręgowego oraz Sądu Apelacyjnego wątpliwości co do podstawy prawnej
decyzji Prezesa Urzędu nakładających kary pieniężne na przedsiębiorstwa
energetyczne za niewykonanie w 2006 r. obowiązku zakupu energii czerwonej,
wyniknęły ze swoistego nadmiaru regulacji dotyczących obowiązywania rationae
temporis nowelizacji Prawa energetycznego dokonanej ustawą z dnia 12 stycznia
2007 r.
Wskazane w uzasadnieniu przedmiotowej uchwały mankamenty przepisów
intertemporalnych wywołują w niniejszej sprawie następujące reperkusje. W braku
przepisu intertemporalnego nakazującego stosować przepisy Prawa
energetycznego odnoszące się do wysokości kary pieniężnej za naruszenie
obowiązku zakupu energii czerwonej w brzmieniu z 2006 roku w sprawach z
odwołania od decyzji Prezesa Urzędu wydanych w 2008 r. (a zatem po wejściu w
życie ustawy z dnia 12 stycznia 2007 r.), ogólne zasady prawa funkcjonujące w
demokratycznym państwie prawa nakazują przyjąć założenie, zgodnie z którym
wobec karanego podmiotu (w tym przypadku przedsiębiorstwa energetycznego)
należy stosować przepisy Prawa energetycznego w takim brzmieniu, które z punktu
widzenia interesów majątkowych karanego przedsiębiorstwa energetycznego będą
dla niego korzystniejsze. Z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego wynika
bowiem wyraźnie, że „powszechnie akceptowane standardy odnoszące się do
prawa karnego” znajdują zastosowanie nie tylko w obszarze prawa karnego, ale
także do „wszystkich przepisów o charakterze represyjnym, a więc wszystkich
przepisów, których celem jest poddanie obywatela jakiejś formie ukarania”
(orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 1994 r., sygn. akt U 7/93,
OTK 1994, nr 1, poz. 5; z dnia 26 kwietnia 1995 r., sygn. akt K 11/94, OTK 1995, nr
1, poz. 12; z dnia 3 listopada 2004 r., sygn. akt K 18/03, OTK ZU 2004, nr 10, poz.
103).
Oznacza to konieczność zestawienia wysokości minimalnej kary pieniężnej
nałożonej na przedsiębiorstwo energetyczne takie jak powód na podstawie art. 56
ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu sprzed 1 lipca 2007 r. z
7
wysokością kary pieniężnej, jaka zostałaby nałożona na podstawie przepisu art. 56
ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu od 1 lipca 2007 r.
Zastosowany w niniejszej sprawie przez Sąd drugiej instancji przepis art. 56
ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu sprzed 1 lipca 2007 r. stanowił, że
minimalna kara pieniężna (Ks) za nieprzestrzegania obowiązku, o którym mowa w
art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego obliczana jest według wzoru „Cs x (Eo - Ez)”,
gdzie 1) „Cs” oznacza „średnią cenę sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim
roku kalendarzowym”; 2) Eo oznacza ilość oferowanej do zakupu energii
elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła, wynikającą z
obowiązku zakupu w danym roku, wyrażoną w MWh, zaś 3) Ez oznacza ilość
zakupionej energii elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła w
danym roku, wyrażoną w MWh. W piśmie procesowym z dnia 4 października
2011 r. (k. 211) Prezes Urzędu wyjaśnił, że nałożył na powoda karę pieniężną w
wysokości 438.461,12 zł, obliczoną według tego wzoru, uwzględniając średnią cenę
sprzedaży energii elektrycznej w poprzednim roku kalendarzowym (136,19 zł/MWh
w 2005 r.), ilość oferowanej do zakupu energii elektrycznej wytworzonej w
skojarzeniu z wywarzaniem ciepła, wynikającej z obowiązku zakupu w danym
rynku, która pomimo zaoferowania powodowi nie została sprzedana przez
wytwórcę (3.219,481 MWh) oraz ilość zakupionej przez powoda energii elektrycznej
wytworzonej w skojarzeniu z wytworzeniem ciepła w 2006 roku (0 MWh).
W uzasadnieniu podstaw skargi kasacyjnej powód podnosi, że zastosowanie
w niniejszej sprawie powinien znaleźć wzór na obliczanie kary pieniężnej z art. 56
ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2007 r.
Zgodnie z tym przepisem, za niewykonanie obowiązku, o którym mowa w
art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego Prezes Urzędu wymierza karę pieniężną w
minimalnej wysokości (KS ) zgodnie z następującym wzorem: „1,3 x (OZK - OZZK)”,
gdzie symbol OZK oznacza „opłatę zastępczą, obliczoną zgodnie z art. 9a ust. 8a
Prawa energetycznego”, a symbol OZZK oznacza „uiszczoną opłatę zastępczą”.
Kara odpowiada zatem powiększonej o mnożnik 1,3 różnicy między należną opłatą
zastępczą, a opłatą zastępczą, jaką uiściło przedsiębiorstwo energetyczne, na
którym ciąży obowiązek z art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego.
8
Przepis art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu sprzed 1
lipca 2007 r. oraz w brzmieniu od 1 lipca 2007 r. różni się w zakresie zmiennych
branych pod uwagę przy obliczaniu wysokości minimalnej kary pieniężnej. Jak
wyjaśniono w uchwale SN III SZP 2/09, zmiany te wynikają z modyfikacji sposobu
dokumentacji realizacji przez przedsiębiorstwa energetyczne obowiązków
wynikających z polityki państwa polegającej na promowaniu energii czerwonej. Nie
wpływają jednak na istotę przedmiotowego obowiązku. Podczas gdy do 1 lipca
2007 r. przedsiębiorstwa energetyczne zobowiązane były kupować energię
czerwoną, od 1 lipca 2007 r. zobowiązane są uzyskiwać papiery wartościowe
(świadectwa pochodzenia z kogeneracji, o których stanowi art. 9a ust. 8 pkt 1
Prawa energetycznego) wydawane w związku z wytworzeniem energii czerwonej,
ewentualnie – zamiast przedmiotowych papierów wartościowych - uiszczać
specjalną opłatę (art. 9a ust. 8 pkt 2 Prawa energetycznego).
Wzór obliczania tej specjalnej opłaty, zwanej opłatą zastępczą w rozumieniu
art. 9a ust. 8 pkt 2 Prawa energetycznego, zawarty został w art. 9a ust. 8a tej
ustawy. Opłata ta stanowi w uproszczeniu iloczyn dwóch zmiennych: jednostkowej
opłaty zastępczej stanowiącej ułamek wyrażonej w złotych za 1 MWh średniej ceny
sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym, o której mowa w art. 23
ust. 2 pkt 18 lit. B Prawa energetycznego oraz ilości energii elektrycznej równej
różnicy między ilością energii elektrycznej z kogeneracji wynikającą z obowiązku
przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia energii z kogeneracji
opiewających na % określony udział w sprzedaży energii elektrycznej ogółem a
ilością energii, na którą opiewały świadectwa pochodzenia energii z kogeneracji
rzeczywiście umorzone na rzecz przedsiębiorstw energetycznych zobowiązanych
do ich przedkładania celem umorzenia. W myśl obowiązujących od dnia 1 lipca
2007 r. przepisów, na drugą ze zmiennych opłaty zastępczej z art. 9a ust. 8 pkt 2
Prawa energetycznego składa się taka ilość energii elektrycznej, na którą
przedsiębiorstwo energetyczne winno było przedstawić do umorzenia świadectwa
pochodzenia energii z kogeneracji, lecz obowiązku tego nie wykonało. Oznacza to,
że gdyby nie doszło do wprowadzenia instytucji świadectw pochodzenia energii z
kogeneracji, a w konsekwencji do zmiany art. 9a ust. 8a Prawa energetycznego, do
którego to przepisu odsyła od 1 lipca 2007 r przepis art. 56 ust. 2 pkt 3 Prawa
9
energetycznego, podstawą do naliczenia opłaty zastępczej stanowiłaby ilość energii
elektrycznej z kogeneracji, jaką przedsiębiorstwo energetyczne byłoby
zobowiązane nabyć celem całkowitego wykonania ciążącego na nim obowiązku,
pomniejszona o ilość energii elektrycznej z kogeneracji, jaką przedsiębiorstwo
energetyczne nabyło.
W tych okolicznościach, mając na względzie orzecznictwo Trybunału
Konstytucyjnego oraz wskazane w uchwale SN III SZP 2/09 niedostatki przepisów
intertemporalnych, możliwe jest w przekonaniu Sądu Najwyższego zastosowanie
art. 56 ust. 2 pkt 3 Prawa energetycznego w brzmieniu od 1 lipca 2007 r. do
ustalenia kary pieniężnej za naruszenie przez przedsiębiorstwo energetyczne
obowiązku, o którym mowa w art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego w brzmieniu
obowiązującym w 2006 r. Sąd Najwyższy w dwóch postanowieniach z 2012 r.
(postanowienia z 27 września 2012 r., III SK 8/12 oraz z 26 listopada 2012 r., III SK
18/12) odmówił przyjęcia do rozpoznania skarg kasacyjnych Prezesa Urzędu od
wyroków Sądu Apelacyjnego opartych na założeniu, zgodnie z którym w sprawach
tego rodzaju jak niniejsza wysokość kary pieniężnej za niewykonanie w 2006 roku
obowiązku zakupu energii czerwonej powinna być wyliczana w oparciu o wzór
matematyczny znajdujący się obecnie w art. 56 ust. 2a pkt 3 Prawa
energetycznego przy określeniu jednostkowej opłaty zastępczej, o której mowa w
art. 9a ust. 8a Prawa energetycznego za okres najbliższy rokowi 2006, tj. za drugie
półrocze 2007 r. W obu przypadkach w ocenie Sądu Apelacyjnego taka metoda jest
metodą prawidłową do ustalenia wysokości kary pieniężnej, pozwalającą na
zastosowanie wobec przedsiębiorstwa energetycznego przepisów ustawy
względniejszej, zgodnie z zapatrywaniami prawnymi wyrażonymi w uzasadnieniu
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 2 listopada 2009 r., III SZP 2/09.
Mając powyższe na względzie, z mocy art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylono wyrok w
zaskarżonej części i przekazano sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu. O kosztach postępowania orzeczono stosownie do art. 108 § 2
k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.
10