Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 231/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku D. W.
przy uczestnictwie A. K., S. K. i A. W.
o wpis do księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 27 września 2011 r.,
1) uchyla zaskarżone postanowienie i odrzuca apelację S. K.,
2) zasądza od uczestników postępowania A. K. i S.
K. na rzecz wnioskodawczyni D. W. kwotę 520 zł (pięćset
dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 24 maja 2011 r. w następstwie
wniosku D. W. (1653/09) zarządził dokonanie wpisu w miejsce A. W. – D. W. jako
właścicielki co do udziału wynoszącego ½ części w dziale II ksiąg wieczystych nr
[…], […], […], […], wskazując jako podstawę oświadczenie wnioskodawczyni o
wykonaniu prawa pierwokupu, złożone w dniu 6 kwietnia 2011 r. w formie aktu
notarialnego przed notariuszem P. M..
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 27 września 2011 r., uwzględniając
apelację S. K., uchylił zaskarżone wpisy i oddalił wniosek, obciążając
wnioskodawczynię kosztami postępowania apelacyjnego. Wniosek skarżącego
zmierzał do wykreślenia wpisów i zarządzenia dokonania we wskazanych księgach
wieczystych wpisu w miejsce A. W. co do udziału wynoszącego ½ części –
małżonków A. K. i S. K. we wspólności majątkowej. Sąd wskazał, że zgodnie z
treścią apelacji traktuje go jako wniosek o uchylenie zarządzonych wpisów i
oddalenie wniosku D. W.
Podstawa faktyczna rozstrzygnięć sądów obu instancji była tożsama,
przyczyną zmiany orzeczenia było dokonanie przez sąd odwoławczy odmiennej
oceny prawnej. Sądy ustaliły, że współwłaścicielami wskazanych nieruchomości
w udziałach po ½ części byli A. W. i D. W. A. W. w dniu 16 października 2007 r.
umową sprzedaży zbył przysługujący mu udział na rzecz małżonków A. K. i S. K.
do wspólności majątkowej za cenę 52.000 zł. Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 10
czerwca 2008 r. ustalił nieważność powyższej umowy z powodu naruszenia prawa
pierwokupu przysługującego współwłaścicielce D. W. (art. 166 k.c.). A. W. w dniu 3
kwietnia 2009r. zawarł z A. K. i S. K. kolejną umowę sprzedaży udziału za cenę
122.000 zł, tym razem pod warunkiem niewykonania przez współwłaścicielkę
prawa pierwokupu. D. W. złożyła w dniu 27 kwietnia 2009 r. w formie aktu
notarialnego przed notariuszem P. M. oświadczenie o wykonaniu prawa
pierwokupu wskazując, że wstrzymała się z zapłatą ceny sprzedaży w kwocie
122.000 zł, jako zawyżonej o kwotę 70.000 zł w celu udaremnienia wykonania
przez nią prawa pierwokupu, i wniosła pozew o stwierdzenie w stosunku do niej
bezskuteczności obowiązku zapłaty zawyżonej ceny (art. 600 § 1 zd. 2 k.c.). Sąd
3
Rejonowy wyrokiem z dnia 26 listopada 2010 r., sygn. akt I C 68/09, oddalił
powództwo D. W. o ustalenie bezskuteczności wobec niej umowy z dnia 3 kwietnia
2009 r. D. W. w dniu 6 kwietnia 2011 r. złożyła w formie aktu notarialnego przed
notariuszem P. M. oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu za cenę 122.000
zł. wskazując, że zapłaci na wskazany przez zbywcę rachunek bankowy w
pierwszej kolejności kwotę 52.000 zł, następnie 70.000 zł. W ocenie Sądu
Okręgowego oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu stanowi jednostronną
czynność prawną o charakterze prawokształtującym. Termin do jego wykonania
wynosi jeden miesiąc (art. 598 § 2 k.c.) i rozpoczyna się z dniem dotarcia do
współwłaściciela zawiadomienia o zawarciu umowy. Bieg tego terminu może
wyjątkowo ulec przerwaniu w wypadku odmowy sporządzenia przez notariusza
oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwokupu. D. W., składając w dniu 27
kwietnia 2009 r. oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu zachowała termin,
ale wskazana przez nią cena nie odpowiadała cenie sprzedaży. Oświadczenie
o wykonaniu prawa pierwokupu powoduje, że zawarta przez zbywcę z osobą
trzecią umowa dochodzi do skutku na wskazanych w niej warunkach,
z zastrzeżeniem co do ceny uregulowań przewidzianych w art. 4 ust. 6 ustawy
o zmianie niektórych ustaw dotyczących nabywania własności nieruchomości.
Wobec tego, że cena w oświadczeniu z dnia 27 kwietnia 2009 r. nie
odpowiadała umownej nie zostało ono złożone skutecznie. Nawet gdyby przyjąć,
że termin z art. 598 § 2 k.c. został przerwany pozwem o ustalenie i rozpoczął
bieg na nowo D. W. go nie zachowała. Orzeczenie oddalające powództwo
uprawomocniło się z dniem 18 grudnia 2010 r., a powtórne oświadczenie złożone
zostało w dniu 6 kwietnia 2011 r. Sąd Okręgowy wskazał, że sąd w postępowaniu o
wpis nabywcy do księgi wieczystej jest uprawniony do badania terminowości i
skuteczności wykonania prawa pierwokupu.
Orzeczenie powyższe zaskarżyła skargą kasacyjną wnioskodawczyni D. W.
Dochodząc uchylenia postanowienia i odrzucenia apelacji, ewentualnie uchylenia
zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
skarżąca powołała obie podstawy kasacyjne. W ramach podstawy naruszenia
prawa procesowego wskazała na naruszenie art. 6261
§ 2 k.p.c. przez
dopuszczenie do udziału w sprawie A. K. i S. K. i rozpoznanie apelacji, mimo że S.
4
K. nie należy do kręgu osób, które mogą być uczestnikami postępowania
wieczystoksięgowego, art. 373 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez zaniechanie
odrzucenia apelacji jako niedopuszczalnej, a podstawy naruszenia prawa
materialnego - art. 600 § 1 w zw. z art. 65 § 1 i 2 k.c. przez błędną wykładnię
i przyjęcie, że zawarcie w oświadczeniu o wykonaniu prawa pierwokupu
oświadczenia o wstrzymaniu się z zapłatą reszty ceny stanowiło niedozwolone
odstąpienie od warunków pierwotnej umowy sprzedaży, art. 598 § 2 k.c. przez
błędną wykładnię i przyjęcie, że bieg terminu uległ przerwaniu poprzez złożenie
pozwu o ustalenie bezskuteczności części umowy, podczas gdy termin
do wykonania prawa pierwokupu ma charakter zawity i nie może ulec przerwaniu.
Uczestnik postępowania A. W. wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie zwrotu
kosztów postępowania.
S. K. wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie zwrotu kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył:
Księgi wieczyste są publicznym, jawnym, sądowym rejestrem stanu
prawnego nieruchomości. Sąd prowadzący księgę wieczystą dokonuje wpisu
jedynie na wniosek i w jego granicach, chyba że przepis szczególny
przewiduje dokonanie wpisu z urzędu. Kodeks postępowania cywilnego
w sprawach rozpoznawanych w postępowaniu wieczysto-księgowym samodzielnie,
z odstępstwami od liberalnych zasad umożliwiających wszystkim zainteresowanym
w sprawie wzięcie udziału w sprawach rozpoznawanych w trybie nieprocesowym
już przez samo zgłoszenie lub dokonanie czynności procesowej (art. 510 k.p.c.),
reguluje kwestie podmiotowe. W szczególności art. 6262
§ 5 k.p.c. wskazuje,
że wniosek o wpis może złożyć właściciel nieruchomości, użytkownik wieczysty,
osoba na rzecz której wpis ma nastąpić, albo wierzyciel, jeżeli przysługuje mu
prawo, które może być wpisane w księdze wieczystej, ponadto w sprawach
dotyczących obciążeń powstałych z mocy ustawy wniosek może złożyć
uprawniony organ. Zgodnie z art. 6261
§ 2 k.p.c. uczestnikami postępowania
wieczysto-księgowego oprócz wnioskodawcy są tylko te osoby, których prawa
zostały wykreślone lub obciążone, bądź na rzecz których wpis ma nastąpić.
W orzecznictwie podkreśla się, że celem wprowadzenia wskazanych ograniczeń
5
było usprawnienie i sformalizowanie postępowania wieczysto-księgowego,
m.in. przez ograniczenie kręgu podmiotów mogących w nim uczestniczyć
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2004 r., I CZ 48/04,
OSNC 2005, nr 6, poz. 108, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2010 r.,
III CZP 45/10, Biul. SN 2010, nr 7, poz.6, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
20 stycznia 2011 r., I CSK 185/10, nie publ.). Powołany przepis wyrokiem
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 26 czerwca 2006 r. (SK 29/05, OTK-A 2007,
nr 6, poz. 5) został uznany za zgodny z Konstytucją. Postępowanie cywilne
ma charakter formalny, a wskazane przepisy mają charakter bezwzględnie
wiążący. Tryb nieprocesowy wyłącza również możliwość odwoływania się do
konstrukcji interwencji ubocznej, umożliwiającej osobom mającym interes prawny
w tym, aby sprawa została rozstrzygnięta na korzyść jednej ze stron, przystąpienie
do niej (art. 76 k.p.c.).
Trafnie wskazuje skarżąca, że S. K. i A. K., będący kupującymi w nieważnej
umowie sprzedaży z dnia 16 października 2007 r. oraz w późniejszej warunkowej
umowie sprzedaży z dnia 3 kwietnia 2009 r., nie zostali ujawnieni w księgach
wieczystych jako nabywcy udziału A. W. zatem nie mogą być uznani za
uczestników postępowania w rozumieniu art. 6261
§ 2 k.p.c. Jakkolwiek
niewątpliwie zainteresowani wynikiem postępowania wieczysto-księgowego i
uzyskaniem statusu współwłaścicieli nieruchomości, nie odpowiadając przesłankom
wskazanym w tym przepisie, nie są oni legitymowani do dokonywania czynności
procesowych, w tym wniesienia apelacji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 24 czerwca 2004 r., III CZ 46/04, nie publ., postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 19 kwietnia 2006 r., V CSK 27/06, nie publ., postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r., I CSK 185/10, nie publ., postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CZ 167/11).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
k.p.c. w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 373 w zw. z art. 39821
k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak
w postanowieniu. O kosztach postępowania kasacyjnego postanowiono zgodnie
z art. 520 § 3 w zw. z art. 39821
k.p.c.
6