Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 141/12
POSTANOWIENIE
Dnia 20 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
ze skargi pozwanego
o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem
Sądu Okręgowego
z dnia 21 czerwca 2010 r.,
oraz wyrokiem Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 lutego 2011 r.,
w sprawie z powództwa J. K.
przeciwko J. B.
o ochronę dóbr osobistych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 20 grudnia 2012 r.,
zażalenia pozwanego
na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 czerwca 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie, znosi postępowanie
w zakresie związanym z wydaniem tego postanowienia
i pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi Apelacyjnemu.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 13 czerwca 2012 r. odrzucił skargę J.
B. o wznowienie postępowania w sprawie z powództwa J. K. przeciwko J. B. o
ochronę dóbr osobistych zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 21 czerwca 2010r. , od którego Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wyrokiem z dnia 24 lutego 2011 r. Sąd wskazał, że już z uzasadnienia skargi
opartej na podstawie restytucyjnej z art. 403 § 2 k.p.c. wynika, że ona nie zachodzi i
skarga nie jest oparta na ustawowej podstawie wznowienia, zatem na mocy art.
410 § 1 k.p.c. podlega odrzuceniu.
Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pozwany J. B., zarzucając
m.in. naruszenie przepisów art. 410 § 1 k.p.c. w zw. z art. 403 § 2 i 3 k.p.c. poprzez
przyjęcie, iż okoliczności faktyczne i środki dowodowe wskazane przez niego w
skardze nie stanowią podstawy do wznowienia postępowania. Dodatkowo zarzucił
naruszenie art. 401 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 413 k.p.c., art. 49 k.p.c., art. 379 pkt 4 i
5 k.p.c. w zw. z art. 378 § 1 , 382 , 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 406 k.p.c. skutkujące
nieważnością postępowania na skutek wydania orzeczenia przez sąd, w składzie
którego było dwóch sędziów podlegających wyłączeniu z mocy ustawy.
Sąd Najwyższy zważył:
Zaskarżone orzeczenie Sądu Apelacyjnego wydane zostało w składzie
trzech sędziów zawodowych: SSA M. D., SSA X.X., SSA Y.Y. Objęty skargą o
wznowienie wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 24 lutego 2011 r. w przedmiocie
oddalenia apelacji pozwanego zapadł w składzie trzech sędziów zawodowych: SSA
B. D., SSA X.X., SSA Y.Y.
Zgodnie z art. 48 § 3 k.p.c. sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia
objętego skargą o wznowienie nie może orzekać co do tej skargi. Art. 413 k.p.c.
stanowi, że sędzia, którego udziału lub zachowania się w procesie poprzednim
dotyczy skarga wyłączony jest od orzekania w postępowaniu ze skargi
o wznowienie. Przepisy art. 48 i art. 413 k.p.c. mają charakter gwarancyjny
i określają w sposób wyczerpujący sytuacje, gdy sędzia jest wyłączony z mocy
ustawy od orzekania w sprawie. Podkreśla się, że ich celem jest realizacja zasady
3
sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez niezależny i bezstronny sąd, przyjętej
w art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (por. uzasadnienie wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 października 2006 r., SK 42/04, OTK -A 2006,
nr 9, poz. 125). Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 lipca
2004 r. (SK 19/02, OTK-A 2004, nr 7, poz. 67), dokonując oceny konstytucyjności
art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c. stwierdził, że ratio legis tego przepisu i podobnych rozwiązań
sprowadza się do eliminowania wszelkich przyczyn, mogących skutkować
w otoczeniu jakimikolwiek wątpliwościami co do bezstronności i obiektywizmu
sędziego w rozpoznawaniu określonej sprawy. Trybunał podkreślił, że nakaz
zachowania zewnętrznych znamion niezawisłości dowodzi, że ważne jest nie tylko,
by sędzia orzekający w sprawie zachowywał się zawsze rzeczywiście zgodnie ze
standardami niezawisłości i bezstronności, lecz także by w ocenie zewnętrznej
zachowanie sędziego odpowiadało takim standardom, a reguły wyłączenia
sędziego służą budowie społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości.
Instytucja wyłączenia sędziego w równej mierze ma na celu zapewnienie realnej
bezstronności sądu, jak i umacnianie autorytetu wymiaru sprawiedliwości przez
usuwanie choćby pozorów braku bezstronności.
W judykaturze podkreśla się, że realizacja tych zasad przemawia za
szerokim rozumieniem podstaw wyłączenia sędziego wynikających z art. 48 § 3
i art. 413 k.p.c. (por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 kwietnia
2007 r., II CSK 536/06, nie publ., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2
sierpnia 2011 r., II UO 2/11, nie publ.). Pierwszy z tych przepisów dotyczy
sędziego, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie,
zatem zasiadał w składzie sądu, przed którym odbyła się rozprawa poprzedzająca
bezpośrednio wydanie wyroku, uczestniczył w naradzie i został wymieniony
w sentencji wyroku. Jeśli przy tym orzeczenie zapadło w sprawie prowadzonej
w kilku instancjach, od rozpoznawania skargi o wznowienie wyłączeni są wszyscy
sędziowie orzekający w sprawie, w której zapadło orzeczenie objęte taką skargą,
w jakiejkolwiek instancji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia
2007 r., I CZ 87/07, OSNC - ZD 2008, nr 3, poz. 68, postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2007 r., II CSK 536/06, nie publ.). Zgodnie z art.
413 k.p.c. wyłączony jest sędzia, którego udziału lub zachowania się w procesie
4
poprzednim dotyczy skarga. Rozbieżność hipotez wskazanych norm wskazuje, że
sędzią tym nie musi być sędzia, który następnie brał udział w wydaniu orzeczenia
objętego skargą. Na podstawie art. 48 § 3 k.p.c. sędzia jest wyłączony od orzekania
co do skargi o wznowienie postępowania, zaś w myśl art. 413 k.p.c. wyłączony jest
od orzekania w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania. Różnica
powyższych sformułowań nie ma istotnego znaczenia. W orzecznictwie podkreśla
się, że brak uzasadnienia dla przyjęcia stanowiska, że zakres wyłączenia sędziego
w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania ogranicza się do wydania
orzeczenia odnoszącego się wprost do skargi lub wydawania innych orzeczeń
w toku wznowionego postępowania. Należy przyjąć, że wyłączenie dotyczy całego
toku postępowania, aż do prawomocnego zakończenia sprawy i obejmuje
wszystkie czynności wchodzące w zakres badania dopuszczalności wznowienia
oraz rozpoznania skargi (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego
2007 r., IV CSK 9/07, z dnia 26 kwietnia 2007 r., II CSK 536/06, z dnia 3 lutego
2009 r., I PK 161/08).
Udział sędziego wyłączonego z mocy ustawy w postępowaniu ze skargi
o wznowienie postępowania powoduje nieważność tego postępowania, którą sąd
drugiej instancji bierze pod uwagę z urzędu w granicach zaskarżenia (art. 379 pkt 4
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c.). Konsekwentnie sąd uchyla
zaskarżone orzeczenie, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością
i przekazuje sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania (art. 386 § 2
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c.). Zakres zniesienia postępowania
ściśle związany jest z przyczyną nieważności. W sytuacji zaś, gdy sędzia
wyłączony z mocy ustawy brał udział jedynie w wydaniu orzeczenia zapadłego na
posiedzeniu niejawnym, ograniczonego do badania przesłanek formalnych, sąd
drugiej instancji znosi postępowanie w zakresie związanym z wydaniem tego
orzeczenia. W przedmiotowym postępowaniu zażaleniowym Sąd Najwyższy jest
sądem drugiej instancji (art. 3941
§ 2 k.p.c.) – por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 20 czerwca 2008r., IV CZ 36/08, nie publ.. W związku ze
stwierdzoną tożsamością podmiotową dwóch członków składu orzekającego Sądu
Apelacyjnego przy wydaniu orzeczeń w sprawie, której dotyczy skarga
5
o wznowienie i w sprawie ze skargi o wznowienie, doszło do rozpoznania sprawy
z udziałem dwóch sędziów wyłączonych z mocy ustawy, tj. art. 48 § 3 k.p.c.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy na podstawie art. 386 § 2 w zw. z art.
3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c. oraz, w odniesieniu do kosztów postępowania
zażaleniowego, art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c. orzekł jak
w postanowieniu.
Odnoszenie się do dalej idących zarzutów i podstaw zażalenia – wobec
wydania orzeczenia kasatoryjnego - jest zbędne i niecelowe.