Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 170/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 stycznia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
SSA Monika Koba
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa K. K.
przeciwko Polskiemu Związkowi Łowieckiemu w W. oraz Kołu
Łowieckiemu "C." w Z.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 stycznia 2013 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 3 listopada 2011 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
w zakresie żądania ustalenia istnienia stosunku
członkostwa powoda w Polskim Związku Łowieckim i Kole
Łowieckim "C." w Z. i w tym zakresie przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego;
2. oddala skargę kasacyjną w pozostałej części.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Ł. wyrokiem z dnia 24 marca 2011 r. oddalił powództwo o
ustalenie wniesione przez K. K. przeciwko Polskiemu Związkowi Łowieckiemu w W.
(PZŁ) i Kołu Łowieckiemu „C." w Z. Ustalił, że powód w końcu 2005 r. pełnił funkcję
sekretarza w Kole Łowieckim „C.", które zostało zobowiązane do zwołania walnego
zgromadzenia członków przez zarząd okręgowy PZŁ, na mocy uchwały z dnia 14
grudnia 2005 r., którą uchylono jednocześnie wszystkie uchwały Walnego
Zgromadzenia Koła „ C." podjęte w dniu 28 kwietnia 2005 r. Zarząd Koła w dniu 4
stycznia 2006 r. zdecydował, że jego walne zgromadzenie odbędzie się w dniu 25
stycznia 2006 r. Powód odmówił udziału w zwołaniu walnego zgromadzenia
członków koła, uznając, że nie jest możliwe zachowanie statutowych terminów.
Nadto stwierdził, że decyzja zarządu okręgowego PZŁ nie była trafna i nie ma
potrzeby zwoływania walnego zgromadzenia. W styczniu 2006 r. powód przesłał do
zarządu okręgowego PZŁ pismo, w którym przedstawił swoje poglądy jako poglądy
zarządu koła. Stwierdził w nim, że decyzja o zwołaniu walnego zgromadzenia
członków koła była oparta na subiektywnych przesłankach oraz sprzeczna z
prawem i obowiązującym statutem. W marcu 2006 r. wystosował do członków koła
pismo, zawierające oskarżenia o niekompetencję i arogancję, kierowane przeciwko
zarządowi okręgowemu PZŁ. W związku z powyższym przeciwko powodowi
wszczęto postępowanie dyscyplinarne. Orzeczeniem Okręgowego Sądu
Łowieckiego w Ł. z dnia 9 października 2006 r. uznano powoda za winnego
popełnienia czterech przewinień i ukarano wykluczeniem z członkostwa. W wyniku
odwołania powoda Główny Sąd Łowiecki w W. uniewinnił go od popełnienia
jednego z przewinień, utrzymując zaskarżone orzeczenie w zakresie orzeczonej w
nim kary. Powództwo powoda o uchylenie wyroków sadów łowieckich zostało
prawomocnie oddalone. W ocenie Sądu Okręgowego powód nie miał interesu
prawnego w wytoczeniu powództwa o ustalenie istnienia stosunku członkostwa w
PZŁ w sytuacji, kiedy upłynął trzyletni okres po wykluczeniu uprawniający powoda
do ubiegania się o ponowne przyjęcie w poczet członków. Nadto sąd powszechny
nie mógł oceniać, czy rzeczywiście istniały podstawy do wykluczenia powoda, które
3
przyjął sąd łowiecki, w przypadku, gdy sąd ten działał w granicach prawa.
Sąd Okręgowy uznał także, że ustalone okoliczności nie potwierdziły zarzutów
powoda o bezzasadnym obwinianiu go i stosowaniu mobbingu przez władze PZŁ,
a powód nie ma także interesu prawnego w żądaniu dokonania takich ustaleń.
Apelacja powoda została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego, który
podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i jego ocenę prawną
za wyjątkiem stwierdzenia, że powód nie posiadał interesu prawnego w domaganiu
się ustalenia istnienia stosunku członkostwa w PZŁ. Sąd Apelacyjny podkreślił,
że w warunkach samorządności stowarzyszeń wybór właściwej sankcji
przewidzianej w statucie wobec nagannie zachowującego się członka należy do
organów stowarzyszenia. Kognicja sądu powszechnego ogranicza się zaś
do sprawdzenia, czy postawiony członkowi zarzut, stanowiący podstawę
wykluczenia, jest zgodny z rzeczywistym stanem rzeczy i istotnie stanowi statutową
przyczynę wykluczenia. Sąd Apelacyjny przyjął także, że Koło Łowieckie „C." nie
ma legitymacji biernej w sprawie o ustalenie istnienia członkostwa powoda w PZŁ.
Skarga kasacyjna powoda została oparta na podstawie naruszenia prawa
materialnego. Zarzucono w niej naruszenia art. 33 ust 6 ustawy z dnia
13 października 1995 r. Prawo łowieckie (tj. Dz. U. z 2005 r., Nr 127, poz. 1066
ze zm. - dalej; Pr. łow.) w zw. z art. 45 ust 1 konstytucji i art. 6 ust 1 Konwencji
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności przez ich błędną wykładnię,
prowadzącą do wadliwego uznania, że w sprawach dotyczących utraty członkostwa
w PZŁ i kołach łowieckich sądy powszechne nie są uprawnione do badania sprawy
merytorycznie, w szczególności dokonywania oceny czy sankcja dyscyplinarna była
wymierzona prawidłowo przy uwzględnieniu rodzaju popełnionego przewinienia.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 33 ust. 6 Pr. łow. stanowi, że w sprawach nabycia lub utraty
członkostwa w Polskim Związku Łowieckim oraz kole łowieckim zainteresowany
może - po wyczerpaniu postępowania wewnątrzorganizacyjnego- dochodzić swoich
praw na drodze sądowej. Przepis ten dopuszcza zatem drogę sądową
4
dla rozstrzygania sporów dotyczących stosunku członkostwa w PZŁ i kołach
łowieckich. Możliwe jest zatem domaganie się na podstawie art. 33 ust. 6 Pr. łow.
ustalenia istnienia stosunku członkostwa w tym zakresie. Sąd Apelacyjny przyjął
zasadnie, że w przypadku takiego powództwa, przewidzianego w art. 189 k.p.c.,
powód posiadał interes prawny w ustaleniu, że jest nadal członkiem Koła
Łowieckiego „C." oraz członkiem PZŁ, mimo że po jego wykluczeniu na mocy
orzeczenia sądu łowieckiego upłynął już okres uprawniający go do ubiegania się
ponownie o przyjęcie do PZŁ.
Nie można podzielić natomiast oceny Sądu Apelacyjnego o braku legitymacji
biernej po stronie Koła Łowieckiego „C." z uwagi na sposób wykluczenia powoda i
domaganie się przez niego ustalenia istnienia jedynie członkostwa w PZŁ. To
stwierdzenie, odnoszące się do treści żądania pozwu jest nieuzasadnione, gdyż
powód wyraźnie stwierdził, że domaga się ustalenia, iż jego członkostwo
„w Polskim Związku Łowieckim oraz Kole Łowieckim „C." nie ustało skutkiem"
wskazanych przez niego orzeczeń sądów łowieckich. Przesądzało to o istnieniu
legitymacji biernej Koła Łowieckiego „C." w części dotyczącej żądania ustalenia
stosunku członkostwa w Zrzeszeniu.
Uzyskanie członkostwa w PZŁ i jednym z kół łowieckich prowadzi do
powstania stosunku cywilnoprawnego między członkiem i tym zrzeszeniem
niezależnie od więzi organizacyjnych w ramach związku łowieckiego związanych
z samym członkostwem i pełnieniem w nim określonych funkcji (w przypadku
powoda funkcji sekretarza koła). Istnienie stosunku członkostwa decyduje
o istnieniu wskazanego wyżej stosunku cywilnoprawnego. Poddanie pod osąd sądu
powszechnego spraw związanych z nabyciem lub utratą członkostwa w PZŁ
i kołach łowieckich prowadzi zatem do ochrony stosunku cywilnoprawnego
powstającego w wyniku nabycia członkostwa w PZŁ. W tym zakresie art. 33
ust. 6 Pr. łow. gwarantuje zatem „prawo do sądu" w rozumieniu art. 45 ust. 1
Konstytucji, na co zasadnie skarżący zwrócił uwagę w skardze kasacyjnej.
Uwzględnienie tej zasady legło u podstaw wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z dnia 6 listopada 2012 r., K 21/11, w którym Trybunał Konstytucyjny uznał, że art.
33 ust. 6 Pr. łow. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji
w zakresie, w jakim nie przewiduje wniesienia odwołania do sądu dla członka PZŁ,
5
wobec którego zastosowano inną karę dyscyplinarną niż utrata członkostwa
w związku lub kole łowieckim, gdy przewinienie i orzeczona za nie sankcja nie ma
wyłącznie charakteru wewnątrzorganizacyjnego. Brzmienie art. 33 ust. 6 Pr. łow.
nie wskazuje jednocześnie w jakikolwiek sposób na ograniczenie kognicji sądu
rozpoznającego sprawę dotyczącą nabycia lub utraty członkostwa w PZŁ lub kole
łowieckim. Brak jest zatem podstaw do uznania za trafne stanowiska Sądu
Apelacyjnego, że z uwagi na zasadę samorządności w funkcjonowaniu
stowarzyszeń - odnoszona w rozpoznawanej sprawie do zrzeszenia, którym jest
PZŁ - wybór sankcji dyscyplinarnych wobec ich członków należy wyłącznie do
organów stowarzyszenia i w razie sporu w tym zakresie rzeczą sądu
powszechnego jest jedynie sprawdzenie, czy postawiony członkowi zarzut
stanowiący podstawę wykluczenia jest zgodny z rzeczywistym stanem rzeczy i czy
stanowi statutową podstawę wykluczenia. Zaakceptowanie tej oceny oznaczałoby
w istocie przyznanie członkowi stowarzyszenia jedynie fragmentarycznej ochrony,
nieodpowiadającej standardom prawa do sądu. W orzecznictwie Trybunału
Konstytucyjnego, przyjęto że prawo do sądu w ujęciu materialnym oznacza
możliwość prawnie skutecznej ochrony praw na drodze sądowej. Wypowiadając się
na temat standardów dotyczących postępowania dyscyplinarnego Trybunał
Konstytucyjny stwierdził zaś, że gwarancja prawa do sądu zostaje zachowana
jedynie wówczas, gdy osoba ukarana ma możliwość zakwestionowania
w postępowaniu sądowym faktu popełnienia przewinienia dyscyplinarnego,
poprawności przeprowadzenia postępowania dyscyplinarnego oraz zasadności
wymierzonej w nim sankcji (zob. wyroki TK z dnia 11 września 2001 r., SK 17/00;
z dnia 29 czerwca 2010 r., P 28/29 i z dnia 6 listopada 2012 r., K 21/11).
Za ograniczeniem zakresu ochrony przysługującej członkom PZŁ na podstawie art.
33 ust. 6 nie przemawia argument związany z samorządnością stowarzyszeń. Art. 17
ust. 1 Konstytucji gwarantuje istotnie stowarzyszeniom funkcjonowanie na
zasadach samorządności. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego prezento-
wane jest jednak stanowisko, że np. wypełnianie przez samorząd zawodowy jego
funkcji nie może być pozostawione nieskrępowanemu prawem uznaniu dla
korporacji samorządowych i ich organów. Uregulowania wewnątrzkorporacyjne
muszą być zgodne z regulacjami konstytucyjnymi i ustawowymi, a nad realizacją
6
tego wymogu powinny czuwać właściwe organy państwowe (por. np. wyrok TK z
dnia 1 grudnia 2009 r., K 4/08, OTK ZU nr 11/A/ 2009, poz. 162). Samorządność
stowarzyszeń nie powinna zatem ograniczać kognicji Sądów przy rozpoznawaniu
sporów poddanych ich właściwości. W takim wypadku może mieć ona znaczenie
przy ocenie zasadności czynności podejmowanych przez właściwe organy
stowarzyszeń, przy uwzględnieniu pewnej swobody tych ocen, jednakże oceny
zasadności tych ocen zupełnie nie wyłącza. W sytuacji, gdy istnieje szczególny
przepis prawa gwarantujący rozpoznanie na drodze sądowej sporu dotyczącego
nabycia lub utraty członkostwa w PZŁ brak jest tym bardziej podstaw do
opowiedzenia się za ograniczeniem kognicji sądu przy rozpoznawaniu tego rodzaju
sprawy. Nakazuje to przyjąć, że w takim postępowaniu sąd rozpoznaje sprawę
w granicach objętych żądaniem pozwu, przy uwzględnieniu wszelkich okoliczności,
które strony powołały jako podstawę sporu. Wykładnia art. 33 ust. 6 Pr.
łow. uwzględniająca powyższe stanowisko nakazuje przyjąć, że kognicja
sądu powszechnego obejmowała także ocenę, czy zastosowana wobec powoda
kara wykluczenia z PZŁ i Koła Łowieckiego „C." była odpowiednia do stwierdzonych
przewinień. Z tego względu uzasadniona była kasacyjna podstawa naruszenia
prawa materialnego, co stanowiło podstawę uchylenia zaskrzonego wyroku na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. w części rozstrzygającej o żądaniu ustalenia
istnienia stosunku członkostwa powoda.
Mimo zaskarżenia wyroku Sądu Apelacyjnego w całości zarzuty skargi
kasacyjnej nie odnosiły się w istocie do rozstrzygnięcia w pozostałej części
obejmującej żądanie ustalenia, że władze PZŁ obwiniały go bezzasadnie
i stosowały wobec powoda inne formy mobbingu. Zarzuty naruszenia prawa
materialnego zawarte w skardze kasacyjnej powoda, związane z twierdzeniem
o błędnej wykładni art. 33 ust. 6 Pr. łow. nie dawały podstaw do zakwestionowania
oceny Sądu Apelacyjnego, że żądanie pozwu w tym zakresie nie było uzasadnione,
gdyż nie odnosiło się ono do ustalenia stosunku prawnego lub prawa lecz ustalenia
określonych faktów. Skuteczne zakwestionowanie tej oceny, niezależnie od jej
merytorycznej oceny, byłoby możliwe jedynie przy sformułowaniu zarzutu
naruszenia art. 189 k.p.c., którego w skardze kasacyjnej nie zawarto.
7
Skarga kasacyjna w części była zatem pozbawiona uzasadnionych podstaw i w tym
zakresie podlegała oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
jw