Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 4/13
POSTANOWIENIE
Dnia 27 lutego 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Wojciech Katner (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
SSN Bogumiła Ustjanicz
w sprawie z wniosku E. - OPERATOR SA w G.
przy uczestnictwie D. G., G. G. i Skarbu Państwa
- Starosty Powiatowego w K.
o stwierdzenie zasiedzenia nieruchomości,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 27 lutego 2013 r.,
zażalenia uczestników postępowania D. G. i G. G.
na postanowienie Sądu Okręgowego w G.
z dnia 25 września 2012 r.,
oddala zażalenie i pozostawia Sądowi Okręgowemu w G.
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 9 grudnia 2011 r. Sąd Rejonowy w K. oddalił wniosek
E.-Operator S.A., w sprawie z udziałem D. G., G. Gr. i Skarbu Państwa – Starosty
Powiatowego w K. o stwierdzenie zasiedzenia z dniem 25 czerwca 1989 r.
służebności przesyłu, polegającej na nieograniczonym w czasie prawie
użytkowania słupów energetycznych, posadowionych na nieruchomości położonej
w K., działka nr 70/23, dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą Kw nr
[…] oraz energetycznej linii napowietrznej 15 kV, przeprowadzonej nad tą
nieruchomością, z prawem dostępu (przechodu lub przejazdu) do słupów
energetycznych i linii, w miarę potrzeb, wynikających z prawidłowej eksploatacji lub
awarii. Sąd rozstrzygnął także o kosztach postępowania. Przyczyną oddalenia
wniosku było uznanie daty 3 sierpnia 2008 r., czyli wejścia w życie przepisów o
służebności przesyłu, jako terminu początkowego, od którego należy liczyć bieg
zasiedzenia przedmiotowej służebności, a więc wnioskodawca mógłby wystąpić o
stwierdzenie zasiedzenia dopiero 3 sierpnia 2038 r. Sąd uznał ponadto, że w
okolicznościach sprawy nie jest dopuszczalne nabycie w drodze zasiedzenia
służebności odpowiadającej służebności przesyłu, gdyż za niedopuszczalne należy
uznać zaliczanie do okresu niezbędnego do zasiedzenia prawa odpowiadającego
służebności przesyłu czasu, przez jaki ze spornej nieruchomości korzystano do 1
lutego 1989 r.
W apelacji od powołanego postanowienia wnioskodawca, zaskarżając je
w całości zarzucił naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 328 § 2, art. 233 § 1
i art. 217 w związku z art. 227 k.p.c., a także naruszenie przepisów prawa
materialnego, tj. art. 285 w związku z art. 292 k.c., art. 352, art. 172, art. 121 pkt 4
w związku z art. 175 k.c., art. 3051
, art. 3054
w związku z art. 292 i art. 172 k.c.
Wnioskodawca wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę tego
postanowienia i uwzględnienie wniosku, wraz z rozstrzygnięciem w każdym
wypadku o kosztach postępowania.
W wyniku rozpoznania apelacji, postanowieniem z dnia 25 września 2012 r.
Sąd Okręgowy w G. uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał
3
do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w K., pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za instancję odwoławczą.
W uzasadnieniu Sąd drugiej instancji wskazał, że Sąd Rejonowy nie rozpoznał
istoty sprawy, a jest nią rozważenie kwestii prawnych wynikających z art. 352,
art. 292 i art. 285 k.c., dotyczących możliwości nabycia przez zasiedzenie
służebności gruntowej związanej z posadowieniem na cudzym gruncie urządzeń
przesyłowych energii elektrycznej, spełnienia przesłanek zasiedzenia oraz
rozważenie podmiotów, na rzecz których mogło nastąpić stwierdzenie nabycia
służebności przez zasiedzenie. W podsumowaniu uzasadnienia Sąd odwoławczy
podniósł, że istotne w niniejszej sprawie jest określenie charakteru władztwa
Skarbu Państwa nad nieruchomością i urządzeniami przesyłowymi i w tym celu Sąd
Rejonowy powinien ustalić, w jaki sposób doszło do przejęcia nieruchomości przez
Skarb Państwa i komu przysługiwało w związku z tym prawo własności
przedmiotowej nieruchomości. To pozwoli, zdaniem Sądu ocenić dobrą lub złą
wiarę, która ma wpływ na długość okresu zasiedzenia. Kolejną kwestią, zdaniem
Sądu Okręgowego, jest ustalenie początku biegu terminu ewentualnego
zasiedzenia, przez co Sąd Rejonowy powinien ustalić datę posadowienia
na obciążonej nieruchomości urządzeń przesyłu energii elektrycznej.
Nierozstrzygnięcie wskazanych kwestii uniemożliwiło Sądowi drugiej instancji
dokonania kontroli oceny materialnoprawnej zgłoszonego żądania.
W zażaleniu na postanowienie Sądu Okręgowego z dnia 25 września 2012 r.
uczestnicy postępowania D. i G. G., zaskarżając to postanowienie w całości
zarzucili mu naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. poprzez jego zastosowanie i uznanie, że
nie została rozpoznana istota sprawy oraz zachodzi konieczność uzupełnienia
postępowania dowodowego; art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c. poprzez uznanie,
że w postępowaniu o zasiedzenie Sąd winien z urzędu dokonywać wskazanych w
uzasadnieniu postanowienia ustaleń i rozważań. Naruszenie prawa materialnego
dotyczy art. 292 k.c. i polega na przyjęciu przez Sąd drugiej instancji, że
służebność o treści odpowiadającej służebności przesyłu może zostać zasiedziana
przez inny podmiot niż przedsiębiorca przesyłowy. Skarżący wnieśli o zmianę
zaskarżonego orzeczenia poprzez oddalenie apelacji wnioskodawcy, ewentualnie
4
uchylenie tego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, w
każdym wypadku z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na zażalenie uczestnik postępowania Skarb Państwa
– Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa wniósł o oddalenie zażalenia
i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie powinno zostać oddalone.
Zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji w razie uwzględnienia
apelacji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy. Uchylenie takiego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, poza wypadkami
określonymi w § 2 i 3 tego artykułu, jest uprawnione według art. 386 § 4 k.p.c. tylko
w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo
gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości. Rozpoznając zażalenie uczestników postępowania D. i G. G. należy
zatem rozważyć, czy zachodzą wymienione przesłanki do uchylenia przez Sąd
Okręgowy wyroku Sądu Rejonowego w niniejszej sprawie. Z pewnością nie jest
rzeczą Sądu Najwyższego badanie w postępowaniu zażaleniowym, opartym na
podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. zarzutów naruszenia prawa materialnego, jak tego
oczekują skarżący przez dokonanie analizy spełnienia przesłanek art. 292 k.c. w
odniesieniu do zasiedzenia przez wnioskodawcę służebności oraz zastąpienia
Sądu drugiej instancji w rozpoznaniu apelacji i wydaniu stosownego orzeczenia. W
postępowaniu zażaleniowym wszczętym na powołanej podstawie prawnej Sąd
Najwyższy bada tylko to, czy zachodzą podstawy do skorzystania przez sąd
odwoławczy z uprawnienia do uchylenia wyroku (postanowienia w postępowaniu
nieprocesowym) i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, tak więc
kognicją tego Sądu jest objęta jedynie prawidłowość zastosowania art. 386 k.p.c. i
przewidzianych w nim podstaw uchylenia wyroku.
W doktrynie i orzecznictwie jest ugruntowane stanowisko, że w warunkach
apelacji pełnej Sąd drugiej instancji powinien przeprowadzić postępowanie
na nowo, z wykorzystaniem materiału zebranego przez sąd pierwszej instancji
i uzupełniając we własnym zakresie postępowanie dowodowe, jeśli uzna to za
5
potrzebne. Dlatego powołany przepis stanowi ograniczenie odnośnie do uchylania
orzeczeń sądów pierwszej instancji z powodu braków postępowania dowodowego,
pozwalając na to tylko w razie konieczności przeprowadzenia takiego postępowania
w całości. Myślą przewodnią takiego rozwiązania jest, jak wynika z uzasadnienia
noweli do k.p.c. z dnia 16 września 2011 r. skłonienie sądów odwoławczych
do oszczędnego korzystania z możliwości wydania wyroku kasatoryjnego oraz
jednoznacznego wskazywania w motywach podstaw uchylenia wyroku sądu
pierwszej instancji. Zajdzie taka sytuacja wtedy, gdy sąd nie rozpozna istoty
sprawy, w szczególności przez to, że nie zbada podstaw pozwu i nie przeprowadzi
w tym zakresie postępowania dowodowego, nie oceni dowodów oraz nie dokona
oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego (por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego – zasadę prawną z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98, OSNC
1999, nr 7-8, poz. 124).
Przenosząc powyższe na stan rozpoznawanej sprawy, należy uznać
za prawidłowe rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego, jako że Sąd pierwszej instancji
nie dokonał ustaleń, odnośnie do tego, kto, kiedy i z jakimi skutkami dla
dochodzonych praw wzniósł urządzenia energetyczne na nieruchomości,
nie zostały także zbadane przesłanki zasiedzenia, a jedynie wypowiedziane bez
bliższego uzasadnienia pewne, nieraz dość dyskusyjne poglądy prawne, mające
wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, ale nie mogące go od strony faktycznej i prawnej
zastąpić. Wskazał na to Sąd Okręgowy w obszernym uzasadnieniu, trafnie
podnosząc, że rozmiar postępowania dowodowego, które musiałby przeprowadzić
i analiza prawna dotycząca art. 352, art. 292 i art. 285 k.c. spowodowałoby
ograniczenie merytoryczne rozpoznania sprawy do jednej instancji, a nie
rozstrzygnięcie wskazanych w uzasadnieniu wyroku uchylającego kwestii prawnych
przez Sąd Rejonowy uniemożliwia dokonanie kontroli oceny materialnoprawnej
zgłoszonego żądania przez wnioskodawcę.
Nie ma racji skarżący również w tej części zażalenia, w której zarzucają
naruszenie przez postanowienie Sądu Okręgowego art. 232 w związku z art. 13 § 2
k.p.c. i w związku z art. 6 k.c., ze względu na uznanie, że Sąd nakazał z urzędu
dokonywać niektórych ustaleń. Z treści uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia
wynika, że chodziło o przeprowadzenie dowodów na określone okoliczności, a nie
6
akurat o ich dopuszczanie przez sąd z urzędu. Niemniej na uwagę zasługuje
powołany w odpowiedzi na zażalenie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 marca
2012 r., IV CSK 330/11, w którym stwierdza się, że nie można sądowi zarzucać
naruszenia przepisów postępowania jedynie przez dopuszczenie dowodu z urzędu,
tj. wytykać mu, że skorzystał z przysługującego mu uprawnienia, jakie wynika z art.
232 zdanie drugie k.p.c.
Mając to na uwadze należało uznać, że spełnione zostały przesłanki
określone w art. 396 § 4 k.p.c. i na podstawie art. 39814
w związku z art. 3941
§ 11
i art. 3941
§ 3 k.p.c. oddalić zażalenie, na podstawie art. 108 § 2 w związku z art.
391 § 1, art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c. pozostawiając Sądowi rozpoznającemu
sprawę orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego przed Sądem
Najwyższym.
es