Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 2/13
POSTANOWIENIE
Dnia 21 marca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Anna Owczarek (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi E. S.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku
Sądu Okręgowego w S.
z dnia 1 czerwca 2010 r., wydanego w sprawie z powództwa W. W. i P. S.
przeciwko E. S.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 marca 2013 r.,
zażalenia pozwanej (skarżącej)
na postanowienie Sądu Okręgowego w S.
z dnia 29 czerwca 2012 r.,
oddala zażalenie.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w S. postanowieniem z dnia 29 czerwca 2012 r. odrzucił
skargę pozwanej E. S. o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 1 czerwca 2010 r.
Sąd stwierdził, że pozwana pozbawiona zdolności postulacyjnej
samodzielnie wniosła wskazaną skargę i złożyła, w odpowiedzi na skierowane do
jej pełnomocnika wezwanie do usunięcia braków skargi, w imieniu własnym kolejne
pismo procesowe w dniu 18 czerwca 2012 r. zmierzające do ich usunięcia. Z treści
skargi oraz pełnomocnictwa załączonego do wymienionego pisma wynika
jednoznacznie, że umocowanie radcy prawnej S. K. dotyczyło jedynie sporządzenia
samej skargi, co narusza przepis art. 871
§ 1 k.p.c. Niezastosowanie się do
wymogu przymusu adwokackiego i wniesienie skargi przez samą stronę jest
brakiem nieusuwalnym, stąd nie można go naprawić na podstawie art. 130 § 1
k.p.c.
Zażalenie, wniesione przez pełnomocnika skarżącej, zarzuca naruszenie:
- art. 871
§ 1 k.p.c. w wyniku uznania, że skarga została wniesiona bez zachowania
przymusu adwokackiego,
- art. 871
§ 2 k.p.c. oraz art. 124 § 3 k.p.c. w zw. art. 42412
k.p.c. w związku
z nieuwzględnieniem wniosku pozwanej o zwolnienie z kosztów i ustanowienie
pełnomocnika z urzędu,
- art. 130 § 5 k.p.c. w wyniku uznania, iż w zakresie uzupełnienia wniosku
o zwolnienie z kosztów i ustanowienie pełnomocnika z urzędu pozwana była
zobligowana zastosować przymus adwokacki z art. 871
§ 1 k.p.c.,
- art. 130 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 5 k.p.c. w wyniku niewezwania strony do
uzupełnienia braków formalnych skargi i/lub wniosku o zwolnienie z kosztów
sądowych, złożonego wraz ze skargą, w tym braku pouczenia strony
o konieczności występowania, w tym konkretnym przypadku, przez stronę
zastępowaną przez pełnomocnika zawodowego, o ile sąd uznał, że strona działa
samodzielnie, przez co narusza art. 871
§ 1 k.p.c.,
- art. 4246
§ 3 k.p.c. w wyniku uznania, że braków skargi nie usunięto w terminie
oraz że pozwana wniosła o uzupełnienie braków formalnych z naruszeniem art.
871
§ 1 k.p.c.,
3
- art. 92 k.p.c. wobec jego niezastosowania do oświadczenia woli pozwanej
wyrażonej w pełnomocnictwie.
Sąd Najwyższy zważył:
1/ Dla przejrzystości dalszych motywów i oceny zarzutów zażalenia
niezbędne jest uzupełnienie podstawy faktycznej zaskarżonego rozstrzygnięcia
poprzez wskazanie na treść dokumentów i kolejnych czynności podejmowanych
w sprawie.
Do Sądu Okręgowego w S. wpłynęła skarga pozwanej E. S. o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 1
czerwca 2010 r., w której tytule wskazano „wraz z wnioskiem o zwolnienie od
kosztów sądowych”. W końcowej części skargi, obok podpisu pozwanej, znajduje
się podpis zawodowego pełnomocnika radcy prawnej S. K., z dopiskiem
„sporządził”. Do skargi załączono dodatkowo wniosek skarżącej o zwolnienie od
kosztów sądowych, nie załączono pełnomocnictwa dla wskazanej radcy ani
oświadczenia o sytuacji majątkowej i rodzinnej pozwanej, o którym mowa w art.
102 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594 z późn. zm.) – dalej jako:
u.k.s.c. Wniosek powyższy, jako złożony bez dołączenia oświadczenia, został
zwrócony bez wezwania do uzupełnienia braków formalnych (art. 102 ust. 4
u.k.s.c.). Wezwanie do usunięcia braków obejmujących odpis skargi, opłatę
sądową i pełnomocnictwo do reprezentowania pozwanej w postępowaniu ze
skargi przed Sądem Najwyższym, skierowane do wskazanego pełnomocnika,
doręczono mu w dniu 3 lipca 2012 r.
W dniu 20 czerwca 2012 r. pismo procesowe złożyła sama pozwana.
Wskazując, że „ze względu na stwierdzone braki uzupełnia je następująco”,
przedstawiła dwa odpisy skargi, upoważnienie dla radcy prawnego do
sporządzenia skargi, kolejny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych
z oświadczeniem wskazanym w art. 102 ust. 2 u.k.s.c. i pierwszy wniosek
o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Z przedstawionego pełnomocnictwa
z dnia 30 kwietnia 2012 r. (1) wynika, że upoważniało ono radcę wyłącznie „do
sporządzenia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem”. Pismo pozwanej
4
uzupełniające braki zostało zwrócone w oparciu o art. 130 § 5 k.p.c., jako
naruszające art. 871
k.p.c.
Sąd Okręgowy w S. postanowieniem z dnia 29 czerwca 2012 r. odrzucił
skargę kasacyjną.
W dniu 10 lipca 2012 r. radca prawna S. K. skierowała do Sądu pismo, w
którym wskazała, że uzupełnia braki formalne skargi. W piśmie jednoznacznie
oświadczyła, że sporządziła skargę „w oparciu o upoważnienie do sporządzenia
skargi, natomiast upoważnienie nie obejmowało reprezentowania w toku innych
czynności procesowych przed Sądem Najwyższym oraz sądem niższej instancji”.
Do pisma dołączono kolejne (2) pełnomocnictwo (z dnia 10 lipca 2012 r.)
zatytułowane „do niektórych czynności procesowych”, upoważniające
„do niektórych czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem
Najwyższym, a podejmowanych przed sądem niższej instancji”, ze wskazaniem,
że jest ono udzielone w związku z pismem skierowanym przez Sąd do radcy
prawnej, która „pełnomocnikiem nie została ustanowiona, a udzielone jej
upoważnienie obejmowało jedynie sporządzenie skargi (…). Niniejsze
pełnomocnictwo udzielone zostaje wyłącznie dla zadośćuczynienia formalnościom
zażądanym przez Sąd”. Opatrzono je ponadto dopiskiem w brzmieniu „Niniejsze
pełnomocnictwo przyjmuję warunkowo i tymczasowo, wyłącznie do czynności
procesowych podejmowanych przed sądem niższej instancji, tj. do czasu
rozpoznania wniosku pozwanej o zwolnienie od kosztów i ustanowienie
pełnomocnika z urzędu zgodnie z procedurą. R.Pr. przyjmujący pełnomocnictwo
(tu: podpis)”
W trakcie postępowania zażaleniowego złożono, na wezwanie Sądu, kolejne
(3) pełnomocnictwo opatrzone datą 6 sierpnia 2012 r. zatytułowane „do niektórych
czynności procesowych”, w którego treści zamieszczone zostało umocowanie do
„występowania w sprawie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w S. (…) w czynnościach procesowych
związanych ze złożonymi do Sądu Najwyższego zażaleniami”.
2/ Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia,
wnoszona do Sądu Najwyższego za pośrednictwem sądu odwoławczego, jest
nadzwyczajnym procesowym środkiem prawnym, dla którego ustawodawca
5
przewidział przymus adwokacko-radcowski. Zgodnie z art. 871
§ 1 k.p.c.,
w postępowaniu przed Sądem Najwyższym strona (poza wyjątkami nie mającymi
zastosowania w sprawie) pozbawiona jest tzw. zdolności postulacyjnej, stąd
obowiązuje zastępstwo procesowe profesjonalnych pełnomocników (adwokatów lub
radców prawnych). Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych
związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed
sądem niższej instancji, za wyjątkiem wniosku o doręczenie odpisu orzeczenia
sądu drugiej instancji wraz z uzasadnieniem (art. 387 § 3 k.p.c.). Sama strona
może również złożyć przed upływem terminu do wniesienia skargi kasacyjnej
wniosek o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego (art. 124 § 3 k.p.c., a przed
zmianą wskazanego przepisu por. postanowienie z dnia 28 listopada 2006 r., IV CZ
91/06, Biul. SN 2007, nr 12). Przymusu adwokacko-radcowskiego co do zasady nie
stosuje się także w postępowaniu o zwolnienie od kosztów sądowych oraz
o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego (art. 871
§ 2 k.p.c.). Niemniej, z mocy
szczególnej regulacji (art. 102 ust. 4 u.k.s.c.), wniosek o zwolnienie od kosztów
strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego złożony bez
dołączenia oświadczenia, o którym mowa w ust. 2, przewodniczący zwraca bez
wzywania o uzupełnienie braków formalnych wniosku o zwolnienie od kosztów
sądowych. Ten sam rygor stosuje się w odniesieniu do wniosku o ustanowienie
adwokata lub radcy prawnego złożonego przez stronę reprezentowaną przez
adwokata lub radcę prawnego bez dołączenia wskazanego oświadczenia (art. 1171
§ 3 k.p.c.). Judykatura przyjmuje, że zwrot „zastępstwo” jest równoznaczny
ze sformułowaniem „reprezentowanie” i oznacza udzielenie pełnomocnictwa
procesowego do podejmowania czynności w procesie (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 26 października 2011 r., sygn. akt I CZ 102/11, niepubl.).
Wniesienie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia podpisanej przez profesjonalnego pełnomocnika, zawierającej wniosek
o zwolnienie od kosztów sądowych, oznacza że mają zastosowanie rygory
przewidziane art. 102 ust. 4 u.k.s.c. Taki pełnomocnik, sporządzając pismo
procesowe w imieniu strony, obowiązany jest do dokonywania wszystkich objętych
nim czynności procesowych z należytą starannością i kompetentnie, czyli zgodnie
z ciążącymi na nim powinnościami procesowymi. Skarga o stwierdzenie
6
niezgodności z prawem stanowi czynność procesową, uzewnętrznioną w piśmie
procesowym o szczególnym stopniu sformalizowania. Nie znajduje oparcia
w przepisach postępowania cywilnego twierdzenie skarżącej, że w odniesieniu do
wskazanego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych wymogi powyższe nie
mają zastosowania. Podzielenie tego stanowiska prowadziłoby bowiem do
dokonywania, w odniesieniu do jednej czynności procesowej, wybiórczej oceny
praw i obowiązków ciążących na pełnomocniku. Konsekwentnie złożeniem wniosku
o zwolnienie strony reprezentowanej przez radcę prawnego w rozumieniu art. 102
ust. 4 u.k.s.c. jest wniesienie skargi opracowanej i podpisanej przez pełnomocnika,
działającego w oparciu o pełnomocnictwo ograniczające umocowanie tylko do
sporządzenia skargi, stąd do przedmiotowego wniosku powinno być załączone
oświadczenie, o którym mowa w art. 102 ust. 2 u.k.s.c.
Z tych względów postępowanie naprawcze zmierzające do uzupełnienia
braku wniosku dotyczącego oświadczenia byłoby niedopuszczalne i zarządzenie
Przewodniczącego o zwrocie wniosku odpowiadało prawu. Zarzuty zażalenia
oznaczone jako naruszenie art. 130 § 5 k.p.c., art. 130 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 5
k.p.c. nie zasługują zatem na uwzględnienie.
3/ Rozważenia wymaga, czy w opisanej sytuacji został zachowany wymóg
zastępstwa strony w postępowaniu przed Sądem Najwyższym w rozumieniu art.
871
§ 1 k.p.c., zatem czy odpowiada mu czynność „sporządzenia” skargi w oparciu
o pełnomocnictwo ograniczające zakres umocowania jedynie do tej czynności.
Nie ulega wątpliwości, że ustawowy zakres umocowania pełnomocnika, oznaczony
w art. 91 k.p.c. może zostać ograniczony, w szczególności strona może udzielić go
do poszczególnych czynności procesowych (art. 92 k.p.c.). W takim wypadku,
zakres i skutki umocowania ocenia się według treści pełnomocnictwa oraz
przepisów prawa cywilnego.
Przepisy działu k.p.c. odnoszącego się do skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia posługują się zwrotem
„wnoszenie skargi” i przewidują w art. 4246
§ 3 k.p.c. rygor odrzucenia skargi
„wniesionej z naruszeniem art. 871
§ 1 k.p.c.”. Rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
7
prawnej udzielonej z urzędu (tekst. jedn. Dz. U. 2002r., Nr 163, poz. 1348 z późn.
zm.) oraz z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców
prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst. jedn.
Dz. U. 2002 r., Nr 163, poz. 1349 z późn. zm.) wyraźnie odróżniają czynności
sporządzenia skargi, wniesienia skargi oraz udział w rozprawie przed Sądem
Najwyższym (odpowiednio § 13 ust. 5 i § 12 ust. 5). Nie ulega wątpliwości, że przez
„wniesienie skargi” nie można rozumieć czynności faktycznej, tożsamej
ze złożeniem w biurze podawczym czy nadaniem przesyłki listowej, obojętnej
z punktu widzenia przepisów procesowych (poza sposobem wniesienia, który musi
być zgodny z art. 125 i nast. k.p.c.), którą może dokonać każda osoba bez
ograniczeń. Wniesieniem w omawianym znaczeniu jest zatem samodzielna
czynność procesowa, której celem jest złożenie skargi. Judykatura, jak dotąd, nie
zajmowała się powyższymi zagadnieniami w odniesieniu do skargi o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Co do zbliżonej instytucji
procesowej kasacji (skargi kasacyjnej) przyjęła natomiast że wniesienie, o jakim
mowa w art. 3932
§ 1 k.p.c. (stan prawny przed zmianą), oznacza, że powinna być
ona sporządzona i podpisana przez adwokata oraz zawierać wymienienie
wnoszącego ją pełnomocnika (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
15 kwietnia 1997 r., II CZ 35/97, OSNC 1997, nr 10, poz. 151, postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 8 stycznia 1998 r., II CZ 154/97, OSNC 1998, nr 7-8, poz.
122). Nie jest przekonywujący odosobniony pogląd doktryny, wyrażony w związku
z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1999r., II CZ 139/99, że
udzielenie pełnomocnictwa „celem sporządzenia skargi kasacyjnej” ma jedynie
znaczenie legitymujące do przejrzenia akt sprawy w sekretariacie sądu, nie
umocowuje natomiast, nawet implicite, do jej wniesienia, a dokonanie tej czynności
przez pełnomocnika umocowanego jedynie do sporządzenia kasacji daje podstawę
do zarzutu przekroczenia granic pełnomocnictwa. Zauważyć w tym miejscu należy,
że dla wykładni powyższych pojęć nie ma istotnego znaczenia zmiana stanu
prawnego dotycząca charakteru procesowego kasacji (skargi kasacyjnej)
i brzmienia art. 3932
§ 1 k.p.c., a następnie jego uchylenie (w okresie od dnia
1 lipca 1996 r. do dnia 30 czerwca 2007 r. przepis powyższy określał, że kasacja
8
powinna być „wniesiona” przez pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą
prawnym, a 1 lipca 2007 r. do 4 lutego 2005 r. „sporządzona” przez takiego
pełnomocnika). Modyfikacja treści wskazanego przepisu uzasadniona była bowiem
innymi względami. Od dnia 5 lutego 2005r. obowiązuje norma ogólna art. 871
k.p.c.,
w myśl której w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo
stron przez adwokatów lub radców prawnych.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie opowiada się zatem za przyjęciem, że
przy wnoszeniu skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia strona jest zastąpiona przez adwokata lub radcę prawnego, jeżeli
sporządził on i podpisał pismo procesowe obejmujące wskazaną czynność
procesową. Za pozbawione samodzielnego znaczenia procesowego uznać trzeba
fakty umieszczenia przez stronę pod skargą własnoręcznego podpisu i opatrzenia
podpisu pełnomocnika adnotacją „sporządził”. Brak uzasadnionych przyczyn dla
przypisywania dystynkcji pojęć w cyt. rozporządzeniach Ministra Sprawiedliwości
dotyczących opłat za czynności pełnomocników szerszego znaczenia, aniżeli
wskazanie na rodzaj ich czynności związany ze zróżnicowaniem nakładu pracy
i skutkujący inną wysokością wynagrodzenia. Oznacza to, że na pytanie czy jest
skutecznie wniesiona skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem w oparciu
o pełnomocnictwo upoważniające radcę prawnego „do sporządzenia skargi” należy
udzielić odpowiedzi twierdzącej. Tym samym odmienne stanowisko Sądu
Okręgowego, odwołujące się do judykatów dotyczących wniesienia kasacji (skarg
kasacyjnych) sporządzonych i podpisanych przez samą stronę (por. m.in.
wskazane w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 14 stycznia 1997 r., II CZ 23/96, OSNC 1997, nr 6-7, poz. 77),
nie jest prawidłowe i zarzut zażalenia dotyczący naruszenia art. 871
§ 1 k.p.c. jest
częściowo trafny.
Niemniej nie może być on uznany za uzasadnioną podstawę zażalenia
z następujących względów. Nie można przyjąć aby, z uwagi na treść art. 92 k.p.c.
w zw. z art. 871
§ 1 k.p.c., oświadczenie woli strony i jej czynność procesowa
ograniczająca zakres pełnomocnictwa do sporządzenia (wniesienia) skargi w tym
zakresie były pozbawione znaczenia prawnego i procesowego. Umocowanie do
sporządzenia skargi umożliwia zatem jej wniesienie, ale nie dalsze działanie,
9
w tym co do uzupełniania ewentualnych braków formalnych i fiskalnych.
Skoro pełnomocnik nie jest do umocowany do dokonywania czynności w tym
zakresie, ewentualne kierowane do niego zarządzenia przewodniczącego
i czynności podjęte w ich wykonaniu będą procesowo bezskuteczne. Z kolei strona
pozbawiona zdolności postulacyjnej, wobec ustawowego zastrzeżenia
dokonywania czynności przez pełnomocnika, nie może ich podjąć samodzielnie.
Wskazać przy tym należy, że dostatecznym zabezpieczeniem praw strony jest
korzystanie przez nią z usług profesjonalisty, którego zawodowym obowiązkiem jest
wyprzedzające udzielanie stosownych, dostosowanych do danej sytuacji
procesowej pouczeń. Z tych względów bezzasadne są zarzuty zażalenia dotyczące
naruszenia art. 130 § 1 i 3 k.p.c. oraz art. 5 k.p.c., art. 4246
§ 3 k.p.c. i art. 92 k.p.c.,
a postanowienie o odrzuceniu skargi odpowiada prawu (art. 4246
§ 3 k.p.c.).
Podkreślić również trzeba, że dla ustalenia i oceny prawidłowości czynności
wniesienia skargi i uzupełnienia braków w przedmiotowej sprawie znaczenie
procesowe ma wyłącznie opisane wyżej pełnomocnictwo (1). Jego ograniczenia nie
mogły być skutecznie zmienione ze skutkiem sanacyjnym przez przedstawione
później pełnomocnictwa (2) i (3).
Z powyższych względów zażalenie, jako oparte na nieuzasadnionych
podstawach, podlega oddaleniu (art. 39814
i art. 39821
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3
k.p.c.).
db