Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 76/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jarosław Matras (przewodniczący)
SSN Kazimierz Klugiewicz (sprawozdawca)
SSN Michał Laskowski
Protokolant Joanna Sałachewicz
w sprawie podmiotu zbiorowego - „T.” Spółka z o.o. w likwidacji w J., co do
której stwierdzono odpowiedzialność za czyn zabroniony osoby fizycznej z art.
77 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. i art. 9 § 3 k.k.s.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 8 maja 2013 r.
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
od wyroku Sądu Rejonowego w J.
z dnia 19 listopada 2010 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w J.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy rozpoznawał sprawę z wniosku Prokuratora
Rejonowego w przedmiocie stwierdzenia odpowiedzialności podmiotu
zbiorowego – "T." sp. z o.o. w likwidacji za czyn zabroniony pod groźbą kary,
będący zachowaniem osoby wskazanej w art. 3 i 5 ustawy o
odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą
2
kary, potwierdzony prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 3
sierpnia 2009 r., skazującym T. W. za to, że pełniąc funkcję Prezesa Zarządu
Spółki z o.o. "T.", odpowiadając za jej sprawy podatkowe, jako płatnik mimo
obowiązku nie wpłacał w ustawowym terminie na rachunek bankowy Urzędu
Skarbowego w J. zadeklarowanego podatku dochodowego od pracowników
PIT-4R za okres od stycznia do grudnia 2007 r. w łącznej kwocie należności
głównej 94.044,00 zł co stanowi naruszenie przepisu art. 38 ust. 1 ustawy z
dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, tj. za
przestępstwo skarbowe z art. 77 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. i art. 9 § 3
k.k.s.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 19 listopada 2010 r., ustalił
odpowiedzialność podmiotu zbiorowego "T." sp. z o.o. w likwidacji za czyn
zabroniony z art. 77 § 2 k.k.s. w zw. z art. 6 § 2 k.k.s. i art. 9 § 3 k.k.s.,
popełniony przez T. W. działającego w interesie podmiotu zbiorowego i na
postawie art. 7 ust. 1 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za
czyny zabronione pod groźbą kary, wymierzył "T." sp. z o.o. w likwidacji karę
pieniężną w wysokości 1 000 zł, a nadto na podstawie art. 8 ust. 1 tejże
ustawy orzekł wobec niej przepadek korzyści majątkowej pochodzącej z czynu
zabronionego w kwocie 14.599,58 zł i obciążył stosownymi kosztami procesu.
Powyższy wyrok nie został zaskarżony przez żadnego z uczestników
procesu i uprawomocnił się z w dniu 27 listopada 2010 r.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego z dnia 19
listopada 2010 r. – zaskarżając go w całości na korzyść podmiotu zbiorowego
– wniósł Prokurator Generalny. Autor nadzwyczajnego środka zaskarżenia
zarzucił w nim rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie
przepisu prawa materialnego, a mianowicie art. 5 ustawy z dnia 28
października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary, poprzez wyrażenie błędnego poglądu prawnego,
że przepis ten mógł być podstawą odpowiedzialności podmiotu zbiorowego
"T." Sp. z o.o. w likwidacji, za czyn zabroniony pod groźbą kary, popełniony
przez T. W., działającego w imieniu i na rzecz Spółki jako prezes zarządu.
3
Odwołując się do tak sformułowanego zarzutu Prokurator Generalny
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna w stopniu oczywistym,
co pozwala na jej rozpoznanie i uwzględnienie na posiedzeniu (art. 535 § 5
k.p.k.).
W pierwszej kolejności - jedynie dla przypomnienia - należy wskazać,
że odpowiedzialność podmiotu zbiorowego na gruncie przepisów ustawy z
dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za
czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 197, poz. 1661 ze zm.) ma
charakter niesamoistny i wtórny. Uruchamiana jest bowiem dopiero w sytuacji
uprzedniego stwierdzenia odpowiedzialności karnej osoby wskazanej w art. 3
omawianej ustawy za jedno z przestępstw z art. 16 tejże ustawy. Spełnienie
powyższego warunku nie wystarcza jednak do przypisania odpowiedzialności
podmiotowi zbiorowemu. Z art. 5 ustawy wynika bowiem jednoznacznie, że
kolejnym warunkiem (materialnoprawną przesłanką) tej odpowiedzialności jest
stwierdzenie winy podmiotu zbiorowego. Odwołanie się przez ustawodawcę w
art. 5 ustawy do konstrukcji zawinienia było niezbędne, skoro
odpowiedzialność podmiotu zbiorowego jest odpowiedzialnością typu
represyjnego (zob. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3
listopada 2004 r., K 18/03, OTK-A 2004, nr 10, poz. 103).
Przenosząc powyższe rozważania natury ogólnej na grunt
przedmiotowej sprawy, trzeba w pierwszej kolejności zwrócić jednak uwagę
na treść ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności
podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary w kształcie, w
jakim obowiązywała ona w chwili wydawania zaskarżonego kasacją wyroku.
W tym okresie podmiot zbiorowy podlegał odpowiedzialności za czyn
zabroniony, którym było zachowanie osoby fizycznej, w razie jednoczesnego
spełnienia warunków określonych w art. 3, art. 4 i art. 5 ustawy.
4
Zgodnie z przepisem art. 3 podmiot zbiorowy podlegał
odpowiedzialności za czyn zabroniony, którym było zachowanie osoby
fizycznej:
1. działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach
uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania, podejmowania w
jego imieniu decyzji lub wykonywania kontroli wewnętrznej albo przy
przekroczeniu tego uprawnienia lub niedopełnieniu tego obowiązku,
2. dopuszczonej do działania w wyniku przekroczenia uprawnień lub
niedopełnienia obowiązków przez osobę, o której mowa w punkcie 1,
3. działającej w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego, za zgodą
lub wiedzą osoby, o której mowa w punkcie 1,
- jeżeli zachowanie to przyniosło lub mogło przynieść podmiotowi zbiorowemu
korzyść, chociażby niemajątkową.
W art. 4 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności
podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, jako warunek
odpowiedzialności podmiotu zbiorowego określona jest konieczność
potwierdzenia czynu zabronionego popełnionego przez osobę fizyczną
jednym z orzeczeń karnych wymienionych w tym przepisie, a także możliwość
przypisania podmiotowi zbiorowemu zawinienia. Zgodnie z art. 5 omawianej
ustawy zawinienie podmiotu zbiorowego polegało na braku należytej
staranności w wyborze osoby fizycznej, o której mowa w art. 3 pkt 2 lub 3, lub
co najmniej na braku należytego nadzoru nad tą osobą – ze strony organu lub
przedstawiciela podmiotu zbiorowego.
Warunki odpowiedzialności podmiotu zbiorowego zostały w
przedmiotowej sprawie spełnione jedynie częściowo. Spółka z o.o. jest
podmiotem zbiorowym, który podlega odpowiedzialności na podstawie ustawy
z dnia 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za
czyny zabronione pod groźbą kary, a T. W. jest osobą fizyczną, o której mowa
w art. 3 ust. 1 tej ustawy, zaś dokonanie przez niego przestępstwa zostało
potwierdzone prawomocnym wyrokiem skazującym (warunek z art. 4).
Uznać jednak należy, że sąd wydający zaskarżony kasacją wyrok nie
uwzględnił warunku określonego w art. 5 ustawy o odpowiedzialności
5
podmiotów zbiorowych. Przepis ten w brzmieniu ustalonym nowelą z dnia 28
lipca 2005 r. i obowiązującym w okresie od dnia 5 października 2005 r. do
dnia 13 listopada 2011 r. (Dz. U. z 2005 r., Nr 180, poz. 1492) odnosił
przesłankę zawinienia jedynie do osób wymienionych w art. 3 ust. 2 i 3
ustawy. To w stosunku do tych osób podmiot zbiorowy mógł ponosić winę w
ich wyborze lub w nadzorze nad nimi. Wykładnia przepisu art. 3 prowadzi do
wniosku, że zawinienie, o którym mowa w art. 5 przedmiotowej ustawy nie
mogło odnosić się do kategorii osób wymienionych w art. 3 ust. 1, a więc osób
zarządzających podmiotem zbiorowym. Taką osobą natomiast był Prezes
Zarządu Spółki z o.o. T. W.
Taka interpretacja przepisów art. 3 i 5 ustawy z dnia 28 października
2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod
groźbą kary znalazła potwierdzenie w ustalonej linii orzeczeń wydanych przez
Sąd Najwyższy (zob. postanowienie SN z dnia 5 maja 2009 r., IV KK 427/08,
OSNKW 2009, z. 7, poz. 57; oraz wyroki SN: z dnia 6 kwietnia 2011 r., V KK
15/11, OSNKW 2011, z. 8, poz. 72; z dnia 12 lipca 2012 r. wydane w
sprawach V KK 128/12, V KK 181/12, V KK 195/12, nie publ.). W
orzeczeniach tych stwierdzono, że podmiot zbiorowy nie może ponosić
odpowiedzialności za czyny zabronione popełnione przez prezesów spółek
prawa handlowego, jeśli działali oni w ramach własnego uprawnienia lub
obowiązku. Ta sama wykładnia przepisu art. 5 omawianej ustawy
przedstawiona została w cytowanym już wyżej wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 3 listopada 2004 r.
W ustawie z dnia 29 lipca 2011 r. nowelizującej ustawę o
odpowiedzialności podmiotów zbiorowych wprowadzono nowy kształt przepisu
art. 5. Obecnie (tj. od dnia 14 listopada 2011 r.) podmiot zbiorowy ponosi
odpowiedzialność także za czyny popełnione przez prezesów spółek
kapitałowych. Przepis ten jednak nie może działać wstecz. Wystarczającą
podstawą do takiej konstatacji jest treść art. 42 ust. 1 Konstytucji (zob. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2012 r., II KK 254/11, OSNKW
2012/10/99).
6
Uznać zatem należy, że zaskarżony kasacją wyrok wydany został z
obrazą przepisu art. 5 ustawy z dnia 28 października 2002 r. o
odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą
kary, w kształcie, w jakim przepis ten obowiązywał w chwili wydania wyroku
przez Sąd Rejonowy. Rażący charakter naruszenia tego przepisu powoduje
konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku. Wobec braku podstaw do
umorzenia postępowania i brzmienia art. 537 § 2 k.p.k., konieczne stało się
przy tym przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego
rozpoznania. Sąd Najwyższy nie może bowiem wydać orzeczenia
oddalającego wniosek o pociągnięcie podmiotu zbiorowego do
odpowiedzialności, uczynić to może jedynie sąd ponownie rozpoznający
sprawę.
Mając zatem powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy orzekł jak w
wyroku.