Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 38/13
POSTANOWIENIE
Dnia 16 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa S. B.
przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej w B.
o ustalenie nieważności uchwały,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 maja 2013 r.,
zażalenia strony pozwanej
na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 lutego 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i pozostawia
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego
w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 2 października 2012 r. oddalił
powództwo S. B. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej w B. o ustalenie
nieważności uchwały zarządu z dnia 1 marca 2012 r. Nr 1/9/2012 oraz uchwały
rady nadzorczej dnia 16 maja 2012 r. Nr 24/10/2012 w przedmiocie odmowy
przyjęcia go w poczet członków i orzekł o kosztach procesu.
Sąd Okręgowy stwierdził, że przepisy ustawy z dnia 16 września 1982 r.
Prawo spółdzielcze (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 ze zm.)
nie przewidują roszczenia o przyjęcie w poczet członków, a tym samym możliwości
zaskarżenia do sądu podjętych w tym przedmiocie uchwał. Możliwość taka
zachodzi wyjątkowo wtedy, gdy: 1) statut spółdzielni stanowi, że w określonym
przypadku spółdzielnia nie może odmówić przyjęcia w poczet członków;
2) z umowy zawartej ze spółdzielnia wynika, że kandydat powinien zostać przyjęty
w poczet członków; 3) roszczenie o przyjęcie do spółdzielni wynika z przepisów
szczególnych. Sam fakt nabycia przez powoda prawa własności lokalu
mieszkalnego znajdującego się w zasobach pozwanej Spółdzielni nie powoduje
powstania takiego roszczenia. Zaskarżone uchwały nie naruszają zasad współżycia
społecznego oraz konstytucyjnych zasad ochrony własności i równości, co –
w świetle art. 189 k.p.c. w związku z art. 58 § 2 k.c. - usprawiedliwia oddalenie
powództwa.
Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji powoda, wyrokiem z dnia 13 lutego
2013 r. uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał sprawę temu Sądowi do
ponownego rozpoznania. Sąd Apelacyjny wskazał, że - zgodnie z art. 171
ust. 6
i art. 23 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych
(tekst jedn.: Dz. U z 2003 r. Nr 119, poz. 1116 ze zm.; dalej: „u.s.m.”) - spółdzielnia
nie może odmówić przyjęcia w poczet członków nabywcy spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu, o ile odpowiada on wymaganiom statutu oraz
właścicielowi lokalu podlegającego przepisom ustawy, w tym także nabywcy prawa
odrębnej własności lokalu. Konieczne jest zatem dokonanie oceny, czy powód
spełnia warunki przewidziane w jednym z dwóch wymienionych przepisów i czy
pozwana mogłaby - stosownie do stanowiska wyrażanego w orzecznictwie (wyrok
3
Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1968 r., I CR 7/88, OSNC 1968, nr 11, poz.
193) - odmówić mu przyjęcia w poczet członków z przyczyn, które usprawiedliwiają
wykluczenie członka ze spółdzielni. Rozważenia również wymaga interes prawny
powodu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nieważności uchwał, skoro
przysługuje mu roszczenie o przyjęcie w poczet członków spółdzielni. Powód
miałby taki interes wtedy, gdyby powództwo o ustalenie lepiej zabezpieczało
ochronę jego praw.
Sąd Okręgowy nie wyjaśnił i nie ocenił okoliczności faktycznych
stanowiących przesłanki zastosowania wskazanych wyżej przepisów prawa
materialnego, co jest równoznaczne z nierozpoznaniem istoty sprawy w rozumieniu
art. 386 § 4 k.p.c. i uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania.
W zażaleniu na powyższe rozstrzygnięcie pozwana zarzuciła Sądowi
Apelacyjnemu naruszenie art. 189 k.p.c. w związku z art. 58 § 1 i 2 k.c., art. 171
ust. 6 u.s.m. oraz art. 386 § 4 k.p.c. i wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
w całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie zasługiwało na uwzględnienie, chociaż nie wszystkie podniesione
w nim zarzuty mogły zostać uznane za usprawiedliwione.
W postępowaniu apelacyjnym sąd drugiej instancji, kontynuując
postępowanie przed sądem pierwszej instancji, rozpoznaje sprawę na nowo
w sposób - w zasadzie - nieograniczony (art. 378 § 1 i art. 382 k.p.c.).
W konsekwencji, w razie uwzględnienia apelacji - z reguły - zmienia zaskarżony
wyrok i orzeka co do istoty sprawy (art. 386 § 1 k.p.c.). Uchylenie zaskarżonego
wyroku, połączone z przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania sądowi
pierwszej instancji, dopuszczone zostało jedynie w przypadkach określonych w art.
386 § 2 i 4 k.p.c. Kontroli prawidłowości takiego orzeczenia służy zażalenie
przewidziane w art. 3941
§ l1
k.p.c. Ocenie Sądu Najwyższego może być poddana
jedynie trafność zakwalifikowania wskazanych wyżej przypadków jako przesłanek
uzasadniających wydanie orzeczenia kasatoryjnego. Dokonywana w tym zakresie
kontrola ma charakter czysto procesowy, a zatem nie może wkraczać
w merytoryczne kompetencje sądu drugiej instancji rozpoznającego apelację.
4
Odnosząc te uwagi do zażalenia pozwanej należy stwierdzić, że
podniesione w nim zarzuty naruszenia art. 189 k.p.c. w związku z art. 58 § 1 i 2 k.c.
oraz art. 171
ust. 6 u.s.m., zmierzające do podważenia zasadności zaskarżonego
orzeczenia z uwagi na wadliwość oceny prawnomaterialnej podstawy
dochodzonego żądania, nie mogły wywrzeć zamierzonego skutku.
Trafny natomiast okazał się zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do nierozpoznania istoty
sprawy dochodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji w rozstrzygnięciu nie
odniósł się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał zbadania
materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony,
bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa
unicestwiająca roszczenie (zob. m.in. postanowienia: z dnia 23 września 1998 r.,
II CKN 897/97, OSNC 1999, Nr 1, poz. 22; z dnia 15 lipca 1998 r. II CKN 838/97,
niepubl.; z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, niepubl. oraz wyroki: z dnia
12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 Nr 3, poz. 36; z dnia 21 października
2005 r., III CK 161/05, niepubl.). Podkreśla się jednak, że nie chodzi tu
o niedokładności postępowania, polegające na tym, że sąd pierwszej instancji nie
wziął pod rozwagę wszystkich dowodów, które mogły służyć do należytego
rozpoznania sprawy lub nie rozważył wszystkich okoliczności (zob. postanowienie
z dnia 3 czerwca 2011 r., III CSK 330/10, niepubl.). Co do zasady zatem przez
pojęcie "nierozpoznania istoty sprawy" należy rozumieć nierozstrzygnięcie żądań
stron, czyli niezałatwienie przedmiotu sporu. W świetle wykładni językowej,
systemowej i funkcjonalnej tego zwrotu, należy przyjąć, że wszelkie inne wady
rozstrzygnięcia, dotyczące naruszeń prawa materialnego, czy też procesowego -
poza nieważnością postępowania i nieprzeprowadzeniem postępowania
dowodowego w całości - nie uzasadniają uchylenia wyroku i przekazania sprawy
do ponownego rozpoznania. Tego rodzaju braki powinny być w systemie apelacji
pełnej załatwiane bezpośrednio w postępowaniu apelacyjnym (zob. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2012 r., II CZ 141/12, niepubl.). Zwraca się
przy tym uwagę, że niewyjaśnienie okoliczności faktycznych istotnych dla
rozstrzygnięcia sprawy nie jest równoznaczne z nierozpoznaniem jej istoty
(zob. wyrok z dnia 22 kwietnia 1999, II UKN 589/98, OSNP 2000, Nr 12, poz. 484.).
5
Sąd pierwszej instancji w wyroku zaskarżonym apelacją rozstrzygnął
o żądaniu powoda i odniósł się do jego materialnoprawnej podstawy w kontekście
twierdzeń stron oraz zarzutów pozwanej, uznając, że przesłanki warunkujące
ustalenie nieważności zaskarżonych uchwał - przewidziane w art. 189 k.p.c.
w związku z art. 58 k.c. - nie zostały spełnione. Nie można zatem zgodzić się
z zapatrywaniem Sądu Apelacyjnego, że przesłanki zastosowania prawa
materialnego, stanowiące podstawę żądania pozwu pozostały poza zakresem
rozważań Sądu pierwszej instancji i — ze względu na zasadę dwuinstancyjności
postępowania - nie powinny zostać rozpoznane po raz pierwszy w postępowaniu
apelacyjnym. Jeżeli nie zostały one poddane badaniu przez Sąd Okręgowy
w wystarczającym stopniu, to nie ma przeszkód, aby takiej pogłębionej ich analizy -
niewymagającej przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości - dokonał
Sąd Apelacyjny we własnym zakresie. Niedostatki oceny prawnej dochodzonego
roszczenia, wyrażonej przez sąd pierwszej instancji, nawet przy konieczności
wyjaśnienia jeszcze innych okoliczności faktycznych oraz częściowego
uzupełnienia postępowania dowodowego, nie mogą być kwalifikowane jako
nierozpoznanie istoty sprawy (zob. postanowienie SN z dnia 9 listopada 2012 r.,
sygn. akt IV CZ 156/12, niepubl.).
Z tych względów Sąd Najwyższy, uznając zarzut naruszenia art. 386 § 4
k.p.c. za uzasadniony, na podstawie art. 39815
§ 1 w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.
uchylił zaskarżony wyrok, a orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego
pozostawił - zgodnie z 108 § 2 w związku z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c. - Sądowi
Apelacyjnemu.