Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 555/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z powództwa M. S.A. z siedzibą w L.
przeciwko A. Z.
o nakazanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 23 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2012 r. sprostował w
zaskarżonym wyroku oznaczenie przedmiotu sporu w ten sposób, że zawarte w
nim określenie „o uznanie czynności za bezskuteczną" zastąpił oznaczeniem „o
nakazanie" (punkt I wyroku), zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w W. z
dnia 24 maja 2011 r. w ten sposób, że powództwo oddalił i obciążył stronę
powodową kosztami procesu za obie instancje.
W sprawie tej powód M. sp. z o.o. z siedzibą w L. w pozwie z dnia 7
października 2009 r. wniósł o:
- nakazanie pozwanej A. Z. znoszenie egzekucji z nieruchomości położonej w
W. przy Al. […] m. 54 dla której urządzona jest księga wieczysta prowadzona
przez Sąd Rejonowy Wydział Ksiąg Wieczystych nr KW 327628/0,
stanowiącej wyłączną własność pozwanej na podstawie umowy podziału
majątku wspólnego zawartej pomiędzy pozwaną a A. P. Z., w formie aktu
notarialnego w dniu 10 października 2008 r. przed notariuszem D. W. Rep. A
nr […]. w celu zaspokojenia wierzytelności wynikającej z nakazu zapłaty z
dnia 22 września 2008r. wydanego przez Sąd Okręgowy sygn. …41/08, w
kwocie 521 000 zł należności głównej wraz z odsetkami ustawowymi od dnia
25 kwietnia 2008 r. oraz 13 727 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, z tym
zastrzeżeniem, że pozwana może zwolnić się z zobowiązania poprzez
zapłatę kwoty wynikającej z powyższego wyroku;
- nakazanie pozwanej A. Z. znoszenie egzekucji z udziału w rozmiarze 1/114
części nieruchomości położonej w W. przy Al. […] w postaci garażu nr 83
dla której urządzona jest księga wieczysta prowadzona przez Sąd Rejonowy
Wydział Ksiąg Wieczystych KW 459835/8, stanowiącej wyłączną własność
pozwanej na podstawie umowy podziału majątku wspólnego zawartej
pomiędzy pozwaną a A. P. Z., w formie aktu notarialnego w dniu 10
października 2008 r. przed notariuszem D. W. Rep. A nr […], w celu
zaspokojenia wierzytelności wynikającej z nakazu zapłaty z dnia 22 września
2008 r. wydanego przez Sąd Okręgowy sygn. …41/08, w kwocie 521 000 zł
3
należności głównej wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 25 kwietnia 2008
r. oraz 13 727 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, z tym zastrzeżeniem, że
pozwana może zwolnić się z zobowiązania poprzez zapłatę kwoty
wynikającej z powyższego wyroku.
Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa.
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 24 maja 2011 r. uznał
za bezskuteczną w stosunku do powoda M. sp. z o.o. z siedzibą w L. wspomnianą
umowę z dnia 10 października 2010 r., zawartą przed notariuszem D. W. w
Kancelarii Notarialnej w W.przy ul. P. […] za nr Rep. A Nr […], zastrzegając, że
pozwana może zwolnić się z roszczenia powódki zapłatę kwoty objętej
prawomocnym nakazem zapłaty Sądu Okręgowego w W. z dnia 22 września 2008
r. sygn. akt …41/08, oraz zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 33 267 zł
tytułem zwrotu kosztów procesu.
Swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach faktycznych:
Prawomocnym nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym wydanym
w dniu 22 września 2008 r. przez Sąd Okręgowy w sprawie o sygn. akt …41/08
A.P. Z. wraz z innymi pozwanymi solidarnie został zobowiązany do zapłaty na rzecz
M. sp. z o.o. w L. kwoty 521 000 zł należności głównej wraz z odsetkami
ustawowymi od dnia 25 kwietnia 2008 r. do dnia zapłaty oraz kwoty 13 727 zł
tytułem zwrotu kosztów procesu.
W dniu 7 maja 2008 r. A.P. Z. i A. Z. zawarli umowę majątkową małżeńską
mocą której małżonkowie ustanowili rozdzielność majątkową, zaś w dniu 10
października 2008 r. A. Z. i A.P. Z. dokonali podziału majątku wspólnego w ten
sposób, że A. Z. nabyła w całości własność lokalu nr 54 położonego w W. przy Al.
[…] wraz z udziałem wynoszącym 1/114 w nieruchomości wspólnej bez spłat
i dopłat.
W dniu 12 listopada 2008 r. na wniosek powoda wszczęta została egzekucja
w stosunku do A.P. Z., w wyniku której powód uzyskał zaspokojenie roszczeń co do
kwoty 239,37 zł. Sąd ustalił, że A.P. Z.nie posiada majątku wystarczającego na
zaspokojenie roszczeń powoda.
4
Sąd Okręgowy wskazując na treść art. 527 § 1 i 3 k.c. uznał,
że w przedmiotowej sprawie spełnione zostały przesłanki uznania zaskarżonej
czynności za bezskuteczną.
Wskazał, że pozwana nie obaliła domniemania wynikającego z art. 527 § 3
k.c. Zaznaczył, że w umowie o podziale majątku dorobkowego nie zostały
przewidziane żadne świadczenia wzajemne za przeniesienie udziału
w nieruchomościach na rzecz pozwanej, co oznacza, że czynność miała charakter
nieodpłatny.
Sąd pierwszej instancji przyjął, że w dacie zawierania przez A.P. Z. i A. Z.
umowy o podziale majątku A.P. Z. miał świadomość, że działa z pokrzywdzeniem
wierzyciela zwłaszcza, iż nie posiadał innego majątku, poza mieszkaniem którego
własność przeniósł na rzecz żony.
Sąd Okręgowy podkreślił, że ustanie wspólności majątkowej dłużnika i jego
małżonka na skutek umowy oraz dokonany umownie podział majątku, który był
objęty tą wspólnością, wyłącza możliwość zaspokojenia się wierzyciela
z przedmiotu, który wchodził w skład majątku wspólnego, nawet w przypadku
uzyskania uprzednio klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika.
Apelację powódki od powyższego wyroku Sądu Okręgowego w W., Sąd
Apelacyjny uznał za zasadną.
Za trafny uznał zarzut skarżącej, orzekania przez Sąd Okręgowy o innym
przedmiocie, niż zostało to określone w treści żądania pozwu. Podkreślił,
że żądanie pozwu zostało jednoznacznie określone jako „żądanie nakazania
pozwanej A. Z. znoszenia egzekucji z nieruchomością" i do czasu zamknięcia
rozprawy przed Sądem pierwszej instancji przedmiot sprawy był oznaczony jako „o
nakazanie”.
Dopiero w zaskarżonym wyroku Sąd Okręgowy samodzielnie (z urzędu)
dokonał zmiany oznaczenia przedmiotu sprawy jako sprawy „o uznanie czynności
prawnej za bezskuteczną" i rozstrzygnął w przedmiocie tego zmienionego żądania,
do było niedopuszczalne, gdyż w ten sposób doszło do orzekania ponad żądanie.
Z kolei roszczenie określone w pozwie jako żądanie „nakazanie znoszenia
egzekucji" nie zasługiwało na uwzględnienie, jako przedwczesne. W ocenie Sądu
bowiem, bez uprzedniego uznania czynności prawnej za bezskuteczną, nie można
5
domagać się nakazania znoszenia egzekucji z uzyskanego na podstawie tej
czynności majątku.
Uznając za bezpodstawną zmianę oznaczenia przedmiotu sprawy dokonaną
z urzędu, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 350 § 3 k.p.c. sprostował
w zaskarżonym wyroku oznaczenie przedmiotu sporu w ten sposób,
że dotychczasowe oznaczenie „o uznanie czynności za bezskuteczną" zastąpił
oznaczeniem „o nakazanie". Zaznaczył jednocześnie, że wyrok został wydany
co do roszczenia „o nakazanie" zgłoszonego w pozwie i w tym zakresie
korzysta z powagi rzeczy prawomocnie osądzonej. Odnoszenie się do pozostałych
zarzutów apelacji uznał za zbędne.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku Sądu Apelacyjnego wywiodła
powódka opierając ją na obu podstawach. W ramach naruszenia prawa
materialnego zarzuciła naruszenie art. 527 § 1 k.c. i art. 528 k.c. poprzez ich
niewłaściwe zastosowane polegające na pominięciu tych przepisów w ustalonym i
nie kwestionowanym przez Sąd Apelacyjny stanie faktycznym sprawy.
W ramach naruszenia przepisów postępowania zarzuciła naruszenie art. 321
§ 1 oraz art. 187 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz art. 382 k.p.c. poprzez
orzeczenie przez Sąd Apelacyjny odnośnie żądania nie objętego podstawą
faktyczną powództwa, pominięcie całości wyników postępowania dowodowego
przeprowadzonego przez sąd pierwszej instancji, nieprzeprowadzenie własnego
postępowania dowodowego i rozpoznanie sprawy bez uwzględniania stanu
faktycznego będącego podstawą powództwa oraz art. 350 § 1 k.p.c. w zw. z art.
350 § 3 k.p.c. poprzez ich zastosowanie i bezpodstawne sprostowanie wyroku
Sądu Okręgowego w W. z dnia 24 maja 2011 r. w zakresie oznaczenia przedmiotu
sporu, mające istotny wpływ na wynik sprawy jako skutkujące uwzględnieniem
apelacji i oddaleniem powództwa.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną, pozwana wniosła o jej oddalenie
i zasądzenie kosztów postępowania wywołanych wniesieniem skargi.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jedną z zasad naczelnych naszego procesu cywilnego jest zasada
dyspozytywności, która obejmuje m. in. przewidziane w art. 321 k.p.c. związanie
6
sądu żądaniem pozwu. Zgodnie z treścią tego przepisu sąd nie może wyrokować
co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie.
Zakres orzekania sądu zakreślony zostaje już w pozwie, w którym powód
winien dokładnie sprecyzować zgłaszane żądanie wraz z podaniem wartości
przedmiotu sporu w sprawach, w których jest to konieczne, oraz przytoczyć
okoliczności faktyczne, mające to żądanie uzasadniać (art. 187 § 1 k.p.c.).
Tak więc to powód decyduje nie tylko o wszczęciu postępowania, ale także
o zakresie rozstrzygnięcia sprawy.
Związanie granicami żądania nie oznacza, że sąd związany jest w sposób
bezwzględny samym sformułowaniem zgłoszonego żądania. Jeżeli treść żądania
sformułowana jest niewłaściwie, niewyraźnie lub nieprecyzyjnie, Sąd może, a nawet
ma obowiązek odpowiednio je zmodyfikować, jednakże zgodnie z wolą powoda
i w ramach podstawy faktycznej powództwa. Oczywiście, ingerencja Sądu w tym
zakresie nie może być zbyt daleko idąca. W tym przypadku chodzi wyłącznie
o nadanie objawionej w treści pozwu woli powoda poprawnej jurydycznie formy
(wyrok SN z dnia 28 czerwca 2007 r., IV CSK 115/07, Lex nr 358817). W innym
orzeczeniu stwierdzono, że nawet w razie niewyraźnego lub wręcz niewłaściwie
sformułowanego żądania sąd może je odpowiednio zmodyfikować, jednakże tylko
zgodnie z wolą powoda. Związanie sądu granicami żądania obejmuje nie tylko
związanie co do samej treści (wysokości) żądania zasadniczego, ale także co do
uzasadniających je elementów motywacyjnych (wyrok SN z dnia 9 maja 2008 r.,
III CSK 17/08, Lex nr 424385).
Oznacza to, że rolą sądu jest dbanie o precyzyjne określenie żądania,
od tego bowiem zależy zachowanie jednolitości między przedmiotem postępowania
a przedmiotem rozstrzygnięcia.
Powód podstawę faktyczną i prawną swojego powództwa nazwał wprost
i wyraźnie w pozwie, jako skarga pauliańska wraz z wnioskiem o udzielenie
zabezpieczenia, wskazując także prawidłową podstawę roszczenia z art. 527 k.c.
Samo żądanie sformułował jednak w ten sposób, że wniósł o nakazanie pozwanej
A. Z. znoszenia egzekucji z nieruchomości położonej w W. stanowiącej wyłączną
własność pozwanej na podstawie umowy podziału majątku wspólnego zawartej
pomiędzy pozwaną a A. P. Z., w celu zaspokojenia wierzytelności wynikającej z
7
nakazu zapłaty z dnia 22 września 2008 r. Intencja powoda została jednak
dostatecznie wyartykułowana w treści pozwu. Dlatego rację ma skarżący, że
podstawą faktyczną powództwa było uznanie czynności podziału majątku
dorobkowego dokonanej przez pozwaną za bezskuteczną w stosunku do powódki i
takie jego żądanie znalazło odzwierciedlenie w treści uzasadnienia pozwu.
W tym też kierunku podążało postępowanie prowadzone przez Sąd
pierwszej instancji, który powództwo o uznanie czynności za bezskuteczną
uwzględnił.
Należy podkreślić, że ogólna zasada wyrokowania, w myśl której sąd jest
związany żądaniem pozwu, nie powinna być stosowana formalistycznie w tym
rozumieniu, że korygując brzmienie tego żądania w sentencji wyroku na formułę,
która w sposób nie budzący wątpliwości odpowiada rzeczywistym intencjom
powoda sąd nie narusza art. 321 k.p.c. (por. wyrok SN z dnia 14 grudnia 1976 r.
IV CR 525/76 niepubl.). Sąd Apelacyjny podszedł w rozpoznawanej sprawie do tej
kwestii przesadnie formalistycznie, nie próbując nawet wyjaśnić swoich wątpliwości
co do rzeczywistej treści żądania powoda. Skutkiem tego było pozbawienie powoda
ochrony prawnej przewidzianej w treści art. 527 k.c., udzielonej mu przez Sąd
Okręgowy.
Z tych przyczyn skargę kasacyjną należało uwzględnić (art. 39815
w zw.
z art. 1089 § 2 k.p.c.).