Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 47/13
POSTANOWIENIE
Dnia 23 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Irena Gromska-Szuster (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Strzelczyk
w sprawie z wniosku Ministra Sportu i Turystyki
przy uczestnictwie Polskiego Związku Curlingu w W.
o zawieszenie w czynnościach,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 23 maja 2013 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 21 lutego 2013 r.,
oddala zażalenie.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 21 lutego 2013 r. Sąd Okręgowy w W.
odrzucił skargę kasacyjną Ministra Sportu od postanowienia tego Sądu z dnia 9
maja 2012 r. oddalającego apelację Ministra od postanowienia Sądu pierwszej
instancji oddalającego jego wniosek złożony na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 1
ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. Nr 127, poz. 857 ze zm., dalej:
„ustawa o sporcie”) o zawieszenie w czynnościach władz Polskiego Związku
Curlingu.
Sąd Okręgowy wskazał, że przedmiotowa sprawa toczyła się
w postępowaniu nieprocesowym przed sądem rejestrowym, wobec czego
dopuszczalność skargi kasacyjnej reguluje art. 5191
§ 3 k.p.c., zgodnie z którym
w postępowaniu rejestrowym skarga kasacyjna przysługuje tylko w sprawach
o wpis lub wykreślenie podmiotu podlegającego rejestracji, a zatem w innych
sprawach, w których właściwy jest sąd rejestrowy skarga kasacyjna nie przysługuje,
co dotyczy także sprawy o zawieszenie w czynnościach władz związku sportowego,
która nie jest sprawą o wpis ani wykreślenie z rejestru tego związku.
Skarga kasacyjna podlegała zatem odrzuceniu na podstawie art. 3986
§ 2 w zw.
z art. 5191
§ 3 k.p.c. jako niedopuszczalna.
W zażaleniu na powyższe postanowienie Minister Sportu zarzucił naruszenie
art. 5191
§ 3 w zw. z art. 6941
k.p.c. przez przyjęcie, że rozpoznawana sprawa
toczyła się w postępowaniu rejestrowym oraz art. 5191
§ 1 k.p.c. przez
niezastosowanie tego przepisu, mimo że sprawa ta jest sprawą z zakresu prawa
osobowego. Wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rację ma skarżący stwierdzając, że choć przedmiotową sprawę rozpoznawał
sąd rejestrowy, to jednak nie toczyła się ona w postępowaniu rejestrowym,
w rozumieniu art. 5191
§ 2 k.p.c.
Z dniem 1 lipca 2000 r., a więc z dniem wejścia w życie ustawy z dnia
24 maja 2000 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy
3
o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych
w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr
48, poz. 554), przepis art. 5191
k.p.c. otrzymał nowe brzmienie, natomiast od dnia
1 stycznia 2001 r., gdy weszła w życie ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r.
o Krajowym Rejestrze Sądowym (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209
ze zm.), w kodeksie postępowania cywilnego w części pierwszej, księdze drugiej,
tytule II zamieszczony został nowy dział VI(1) pt. „Postępowanie rejestrowe”
zawierający art. 6941
- 6948
. W świetle tych przepisów obecnie odróżnia się
postępowanie przed sądem rejestrowym od postępowania rejestrowego.
Zgodnie z art. 6941
k.p.c., postępowanie rejestrowe, w rozumieniu powyższych
przepisów, to tylko postępowanie w sprawach o wpis (wykreślenie) w Krajowym
Rejestrze Sądowym (§ 1) i odpowiednio postępowanie o wpis (wykreślenie)
w innych rejestrach prowadzonych przez sądy (§ 2). Nie jest natomiast
postępowaniem rejestrowym, postępowanie prowadzone wprawdzie przed sądem
rejestrowym ale nie dotyczące wpisu ani wykreślenia z rejestru lecz tzw. czynności
pomocniczych i nadzorczych należących do tego sądu.
Podejmowanie przez sąd rejestrowy rozmaitych czynności pomocniczo-
nadzorczych przewidują przepisy bardzo wielu ustaw, w tym między innymi art. 182
§ 4 k.s.h., art. 185 § 1 i 2 k.s.h., art. 237 k.s.h., art. 603 § 1 k.p.c., art. 29-31 ustawy
z dnia 7 kwietnia 1989 r. - Prawo o stowarzyszeniach (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r.,
Nr 79, poz. 855 ze zm.), jak również art. 23 ust. 1 i 2 w zw. z art. 22 ust. 1 pkt 4
ustawy o sporcie, zgodnie z którym sąd rejestrowy na wniosek ministra właściwego
do spraw kultury fizycznej może w drodze postanowienia zawiesić w czynnościach
władze polskiego związku sportowego lub rozwiązać taki związek, jeżeli jego
działalność wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień
statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem
lub statutem.
Wskazane wyżej postępowanie pomocniczo- nadzorcze prowadzone przez
sąd rejestrowy nie jest postępowaniem rejestrowym, a zatem nie dotyczy
go przepis art. 5191
§ 3 k.p.c. regulujący dopuszczalność skargi kasacyjnej
w postępowaniu rejestrowym, a więc w postępowaniu o wpis (wykreślenie)
w Krajowym Rejestrze Sądowym i innych rejestrach prowadzonych przez sądy.
4
O dopuszczalności skargi kasacyjnej w tzw. sprawach pomocniczo-
nadzorczych prowadzonych przez sąd rejestrowy decydują zatem zasady ogólne
określone w art. 5191
k.p.c., w tym przypadku w art. 5191
§ 1, a więc to, czy chodzi
o postanowienie co do istoty kończące postępowanie w sprawie z zakresu prawa
osobowego, rzeczowego i spadkowego, gdyż w takich sprawach toczących
się w postępowaniu nieprocesowym przysługuje skarga kasacyjna, chyba
że przepis szczególny stanowi inaczej.
Ponieważ brak przepisu szczególnego, który wyłączałby skargę kasacyjną
w rozpoznawanej sprawie o zawieszenie w czynnościach władz polskiego związku
sportowego na podstawie art. 23 ust. 1 pkt 1 ustawy o sporcie, rozważenia
wymaga, czy jest to sprawa z zakresu prawa osobowego, gdyż oczywiste jest, że
nie należy ona do kategorii spraw z zakresu prawa rzeczowego ani spadkowego.
Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy (porównaj między innymi
postanowienie z dnia 25 stycznia 2001 r. III CKN 1454/00, OSNC 2001/7-8/116
i z dnia 6 lutego 2003 r. IV CZ 3/03, niepubl.), sprawy z zakresu praw
wymienionych w art. 5191
§ 1 k.p.c. regulowane w kodeksie postępowania
cywilnego definiować należy, dla potrzeb określenia ich przynależności do
wymienionych w tym przepisie kategorii przedmiotowych, zgodnie ze wskazaniami
systematyki kodeksu postępowania cywilnego. Gdy chodzi natomiast o sprawy
toczące się w postępowaniu nieprocesowym, uregulowane poza tym kodeksem,
właściwe do określenia ich przynależności do jednej z tych kategorii będzie
posłużenie się ogólnymi definicjami, określającymi poszczególne działy prawa.
Zgodnie z tym do działu prawa osobowego należy prawo, które reguluje między
innymi kwestie zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osób
fizycznych i prawnych.
Rozważając zatem, czy przysługuje skarga kasacyjna w sprawie
prowadzonej w postępowaniu nieprocesowym przed sądem rejestrowym
o zawieszenie w czynnościach władz polskiego związku sportowego na podstawie
art. 23 ust. 1 pkt 1 ustawy o sporcie trzeba ocenić, czy jest to sprawa z zakresu
prawa osobowego, w rozumieniu art. 5191
§ 1 k.p.c.
5
Pośrednio, na pytanie to udzielił odpowiedzi przeczącej Sąd Najwyższy
w postanowieniu z dnia 27 czerwca 2002 r. IV CZ 63/02 (OSNC z 2003 r., nr 10,
poz. 138), w którym rozważając kwestię dopuszczalności skargi kasacyjnej
w postępowaniu pomocniczo-nadzorczym toczącym się przed sądem rejestrowym
w sprawie o upoważnienie do zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia
akcjonariuszy występujących z takim wnioskiem na podstawie art. 401 § 1 k.s.h.
stwierdził, że sprawy z zakresu postępowania pomocniczo-nadzorczego
prowadzonego przez sąd rejestrowy w stosunku do podmiotu wpisanego do
rejestru nie należą do żadnego z rodzajów spraw, w których art. 5191
k.p.c.
przewiduje skargę kasacyjną, a zatem w takich sprawach skarga kasacyjna jest
niedopuszczalna.
Natomiast w postanowieniu z dnia 20 kwietnia 2011 r. I CZ 21/11 (OSNC-ZD
z 2012 r., nr 2 poz. 32) Sąd Najwyższy rozważając dopuszczalność skargi
kasacyjnej w sprawie o orzeczenie zgodności działania fundacji z przepisami prawa
i statutem oraz z celem, w jakim została ustanowiona, toczącej się w postępowaniu
nieprocesowym na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r.
o fundacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 ze zm., dalej: „ustawa
o fundacjach”) uznał, że jest to sprawa z zakresu prawa osobowego w rozumieniu
art. 5191
§ 1 k.p.c., a zatem skarga kasacyjna w niej przysługuje. Sąd Najwyższy
stwierdził, że za takim stanowiskiem przemawia to, iż sądowe postępowanie
nadzorcze unormowane w art. 12 ust. 1 ustawy o fundacjach w zasadniczy sposób
dotyka fundacji jako osoby prawnej, może bowiem doprowadzić do zawieszenia jej
statutowych organów i wyznaczenia zarządcy przymusowego, a nawet wpłynąć na
samą istotę bytu prawnego fundacji.
Choć postępowanie prowadzone na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy
o fundacjach toczy się przed sądem rejonowym w zwykłym trybie nieprocesowym,
jest w istocie także postępowaniem nadzorczym sądu i jego cel jest taki sam, jak
postępowania nadzorczego prowadzonego przed sądem rejestrowym na podstawie
art. 23 ust. 1 pkt 1 ustawy o sporcie, a zatem rozważenia wymaga, czy stanowisko
zajęte przez Sąd Najwyższy we wskazanym wyżej postanowieniu z dnia
20 kwietnia 2011 r. może być odniesione odpowiednio także do rozpoznawanej
sprawy, jak sugeruje skarżący.
6
Rozważając tę kwestię w kontekście wskazanych wyżej bardzo licznych
kompetencji pomocniczo - nadzorczych sądu rejestrowego i sądu orzekającego
w zwykłym trybie nieprocesowym, dotyczących działania osób prawnych i ich
organów, należy przede wszystkim przyjąć, że pojęcie sprawy z zakresu prawa
osobowego, w rozumieniu art. 5191
§ 1 k.p.c. musi być wykładane ściśle. Za taką
sprawę może być uznana jedynie sprawa, która w swoim końcowym
rozstrzygnięciu bezpośrednio decyduje o samym bycie (istnieniu) osoby prawnej
lub jej zdolności do czynności prawnych. Spośród rozlicznych czynności sądu
o charakterze pomocniczo- nadzorczym dotyczących działania osoby prawnej i jej
organów tylko takie, które mają charakter władczy i prowadzą bezpośrednio do
unicestwienia bytu osoby prawnej lub pozbawienia jej zdolności do czynności
prawnych, mogą być zaliczone do spraw z zakresu prawa osobowego,
w rozumieniu art. 5191
§ 1 k.p.c. Taka wykładnia zgodna jest z celem czynności
pomocniczo- nadzorczych sądu oraz funkcją skargi kasacyjnej, jako
nadzwyczajnego środka odwoławczego, chroniącego przede wszystkim interes
publiczny i przysługującego tylko w sprawach najwyższej wagi. Czynności
pomocniczo-nadzorcze, które wprawdzie dotyczą działania osoby prawnej i jej
organów, jednak mają charakter jedynie doraźny i naprawczy, służący szybkiej
sanacji czynności organów podjętych niezgodnie z prawem, statutem czy celem
powołania osoby prawne, jak również zmierzające do zapewnienia prawidłowości
działania osoby prawnej w przyszłości, nie dotyczącą bezpośrednio ani ściśle
zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych takiej osoby, a tym samym
nie mogą być uznane za należące do zakresu prawa osobowego, w rozumieniu art.
5191
§ 1 k.p.c. W sprawach, w których je podjęto nie przysługuje zatem skarga
kasacyjna.
Taki charakter ma postanowienie sądu rejestrowego wydawane na
podstawie art. 23 ust. 1 pkt 1 ustawy o sporcie. Jego celem jest bowiem
przerwanie działalności władz związku sportowego naruszających prawo lub
postanowienia statutu i doprowadzenie do jak najszybszych wyborów nowych
władz. Zgodnie z art. 23 ust. 2 i 3 ustawy, jeżeli sąd zawiesi w czynnościach władze
polskiego związku sportowego, wyznacza kuratora, któremu przysługują określone
w statucie uprawnienia zawieszonych w czynnościach władz polskiego związku
7
sportowego i który jest obowiązany do przeprowadzenia, w terminie 6 miesięcy od
dnia wyznaczenia, wyborów nowych władz polskiego związku sportowego.
Wydanie przez sąd rejestrowy postanowienia, o którym mowa w art. 23 ust. 1 pkt 1
ustawy o sporcie nie pozbawia polski związek sportowy zdolności prawnej ani
zdolności do czynności prawnych jak również w żaden sposób jej nie ogranicza, ma
charakter doraźnych czynności naprawczych zmierzających do szybkiego wyboru
nowych władz związku i uzdrowienia jego działalności. Prowadzi to do wniosku,
że sprawa o wydanie przez sąd rejestrowy postanowienia o zawieszeniu
w czynnościach władz polskiego związku sportowego na podstawie art. 23 ust. 1
pkt 1 ustawy o sporcie nie jest sprawą z zakresu prawa osobowego, w rozumieniu
art. 5191
§ 1 k.p.c. i nie przysługuje w niej skarga kasacyjna.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
w zw. z art. 3941
§ 1
i 3 k.p.c. oddalił zażalenie.