Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 162/12
POSTANOWIENIE
Dnia 28 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Kocon
SSN Marta Romańska
w sprawie z wniosku E. S.-F.
przy uczestnictwie W. F.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 maja 2013 r.,
zażalenia uczestnika postępowania W. F.
na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 9 października 2012 r.,
oddala zażalenie i pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego Sądowi Rejonowemu w W.
Uzasadnienie
2
W sprawie z wniosku E. S.-F. z udziałem W. F. o podział majątku wspólnego,
Sąd Rejonowy, postanowieniem wstępnym z dnia 28 lutego 2012 r. ustalił, że
w skład majątku wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika wchodzi prawo
użytkowania wieczystego czterech nieruchomości opisanych w sentencji tego
postanowienia wraz z prawami do budynków oraz ustalił, że udziały byłych
małżonków w majątku wspólnym są równe.
W uzasadnieniu Sąd Rejonowy stwierdził, że wnioskodawczyni domagała się
objęcia postępowaniem o podział majątku nie tylko czterech nieruchomości
opisanych w postanowieniu, a ponadto udziałów w pięciu spółkach handlowych,
nieruchomości objętej księgą wieczystą nr […], przedsiębiorstwa prowadzonego
pod firmą V. W. F., wierzytelności pieniężnej w wysokości 3 516 000 zł
przysługującej wnioskodawczyni i uczestnikowi w stosunku do V. sp. z o.o.,
samochodu campingowego oraz prawa użyczenia nieruchomości o wartości
4 800 000 zł. Przynależności tych składników oraz innych, wskazywanych przez
wnioskodawczynię, do majątku wspólnego zaprzeczał uczestnik. Spór między
byłymi małżonkami co do składu majątku wspólnego był więc przyczyną wydania
postanowienia wstępnego.
W apelacji wniesionej przez wnioskodawczynię od tego postanowienia
zarzuciła ona brak objęcia rozstrzygnięciem innych wskazywanych przez nią
składników majątkowych. Postanowieniem z dnia 9 października 2012 r. Sąd
Okręgowy uchylił w punkcie I (ustalającym skład majątku wspólnego) zaskarżone
postanowienie i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do
ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu Sąd Okręgowy wskazał, że Sąd Rejonowy nie odniósł się do
zgłoszonych w piśmie przygotowawczym wnioskodawczyni z dnia 28 września
2010 r. wniosków zmierzających do udowodnienia, że w skład majątku
dorobkowego stron, poza wymienionymi w postanowieniu wstępnym prawami,
wchodzą inne jeszcze prawa majątkowe w postaci prawa do lokalu mieszkalnego
położonego w W. przy ul. R., garaży położonych w W. przy ul. R. oraz przy ul. S., a
także nieruchomość gruntowa położona w gminie W. i samochód campingowy. Sąd
3
Okręgowy wskazał, że okoliczności podniesione przez skarżącą nie były
przedmiotem ustaleń faktycznych i ocen prawnych Sądu Rejonowego. W
konsekwencji, uzasadnienie postanowienia wstępnego nie wskazuje przyczyn, dla
których Sąd pierwszej instancji składniki te pominął. Zdaniem Sądu Okręgowego,
uchybienia takie uzasadnia wniosek o nierozpoznaniu przez Sąd Rejonowy istoty
sprawy (art. 386 § 4 k.p.c.). Ponadto, Sąd Okręgowy podzielił część pozostałych
zarzutów zawartych w apelacji wnioskodawczyni i udzielił Sądowi Rejonowemu
wskazówek co do dalszego postępowania.
W zażaleniu na postanowienie Sadu Okręgowego, uczestnik zarzucił,
że zapadło ono z naruszeniem art. 386 § 4 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i wniósł
o jego uchylenie w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawę zażalenia stanowi art. 3941
§ 11
k.p.c., zgodnie z którym,
zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje w razie uchylenia przez sąd drugiej
instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
W pierwszej kolejności pojawia się pytanie o zakres kognicji Sądu
Najwyższego w postępowaniu zażaleniowym wszczętym z powodu kasatoryjnego
orzeczenia sądu drugiej instancji. Wychodząc z założenia, że przewidziane
w powołanym przepisie zażalenie nie konkuruje ze skargą kasacyjną, należy
przyjąć, że kognicja Sądu Najwyższego, tu jako sądu zażaleniowego, jest
zredukowana wyłącznie do dokonania oceny, czy istniała formalna, procesowa
podstawa do uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, bez możliwości wdawania się
w merytoryczne podłoże samej sprawy. Sąd Najwyższy rozpatrując zatem
zażalenie, sprawdza jedynie, czy rzeczywiście doszło do nierozpoznania przez sąd
pierwszej instancji istoty sprawy albo, że wydanie wyroku wymaga
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości (art. 386 § 4 k.p.c.), bądź
też, że miała miejsce nieważność postępowania (art. 386 § 2 k.p.c.). Innymi słowy,
Sąd Najwyższy dokonuje, w ramach zażalenia złożonego na podstawie art. 3941
4
§ 11
k.p.c., sprawdzenia prawidłowości stanowiska sądu drugiej instancji w ściśle
określonym zakresie, a podłożem merytorycznym toczącego się między stronami
sporu zajmuje się tylko w kontekście ewentualnego naruszenia art. 386 § 4 k.p.c.
Artykuł 3941
§ 11
k.p.c. na podstawie odesłania zawartego w art. 13 § 2 k.p.c.
ma odpowiednio zastosowanie także do postanowień orzekających co do istoty
sprawy w postępowaniu nieprocesowym. Oznacza to zatem, że i w postępowaniu
nieprocesowym Sąd Najwyższy rozstrzygając o zażaleniu złożonym na podstawie
art. 3941
§ 11
k.p.c. kontroluje jedynie czy sąd odwoławczy prawidłowo
zakwalifikował określoną sytuację procesową jak odpowiadającą przyjętej
podstawie orzeczenia kasatoryjnego (por. postanowienia Sądu Najwyższego:
z dnia 5 grudnia 2012 r., OSNC 2013, nr 5, poz.68; z dnia 17 stycznia 2013 r.,
III CZ 2/13, niepubl.).
Orzeczenia wydawane w sprawach działowych - a do takich zaliczyć należy
sprawę o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między
małżonkami – mają szczególny charakter. W tych sprawach sąd z urzędu ustala
skład i wartość majątku ulegającego podziałowi (art. 684 k.p.c.) oraz rozstrzyga
spory o prawo żądania dokonania podziału i o prawo własności poszczególnych
przedmiotów (art. 685 k.p.c.), jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli
(współspadkobierców) z tytułu posiadania rzeczy (art. 618 k.p.c.). Jak podkreśla się
w literaturze, w takim wypadku, gdy z mocy przepisu szczególnego sąd w pewnym
zakresie orzeka z urzędu, w sentencji postanowienia działowego zamieszcza
jedynie rozstrzygnięcia pozytywne i to także wtedy, gdy uczestnik postępowania
zgłosi wniosek o rozstrzygnięcie spornego zagadnienia, np. przynależności danego
przedmiotu do dzielonej masy majątkowej. Jeżeli sąd taki wniosek, należący do
kategorii zagadnień rozstrzyganych z urzędu, rozstrzygnął w inny sposób niż
zgłoszony we wniosku, nie zamieszcza negatywnego rozstrzygnięcia
w postanowieniu, a jedynie omawia je w uzasadnieniu postanowienia. Oznacza to,
że wniosek w całości lub części nie został uwzględniony (por. uchwała Sądu
Najwyższego z dnia 17 września 1969 r., III CZP 70/69, OSNC 1970, nr 6, poz. 96;
uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2010 r., III CZP 9/10, OSNC 2010,
nr 10, poz. 136).
5
Powyższe odnosi się oczywiście do rozstrzygnięcia zawartego
w postanowieniu wstępnym ustalającym skład majątku dorobkowego (art. 685
w związku z art. 567 §3 k.p.c.). Sąd, wydając postanowienie wstępne dotyczące
kwestii wskazanych w art. 685 k.p.c., rozstrzyga ostatecznie i w całości zaistniałe
spory o to, czy pewne przedmioty należą do majątku wspólnego. Jeżeli
postanowienie takie zostało wydane dlatego, że istniał spór, czy dany przedmiot
należy do majątku wspólnego, czy też do majątku osobistego któregoś
z małżonków, sąd - uznając, że należy on do majątku wspólnego - umieszcza
o tym rozstrzygnięcie pozytywne w postanowieniu wstępnym, zaliczając sporny
przedmiot do majątku wspólnego. Jeżeli natomiast uznaje, że sporny przedmiot
wchodzi w skład majątku osobistego jednego ze współmałżonków, wobec czego
nie wchodzi w skład majątku wspólnego, nie musi zamieszczać rozstrzygnięcia
negatywnego w sentencji postanowienia. Konieczne jest jednak by sąd dał temu
wyraz w uzasadnieniu postanowienia, o ile jest ono sporządzane. Brak natomiast w
uzasadnieniu postanowienia wstępnego jakiejkolwiek wzmianki tłumaczącej brak
wymienienia spornego przedmiotu w sentencji postanowienia każe wnioskować,
że sąd nie rozstrzygnął zaistniałego sporu.
Sąd Okręgowy trafnie zauważył, że Sąd Rejonowy w uzasadnieniu
postanowienia wstępnego z dnia 28 lutego 2012 r. nie odniósł się w żaden sposób
do twierdzeń wnioskodawczyni, że określone nieruchomości lokalowe i gruntowe,
niewymienione w sentencji postanowienia wstępnego, należą do majątku
wspólnego wnioskodawczyni i uczestnika (na marginesie należy zauważyć, że Sąd
Rejonowy – inaczej niż twierdzi Sąd Okręgowy – wskazał motywy, które skłoniły go
do uznania, że samochód campingowy nie wchodzi w skład majątku wspólnego).
Zaakceptować przeto należy stanowisko Sadu odwoławczego, że Sąd Rejonowy
nie rozstrzygnął w żaden sposób sporu pomiędzy wnioskodawczynią
i uczestnikiem o to, czy te przedmioty należą do majątku wspólnego. Tym samym,
postanowienie wstępne wydane przez Sąd Rejonowy nie spełniło swojej funkcji –
miast całościowego, zawiera jedynie częściowe rozstrzygnięcie sporu pomiędzy
stronami postępowania o to, jakie przedmioty należą do ich majątku wspólnego.
Należy zatem przyjąć, że przyczyna uchylenia postanowienia Sądu Rejonowego
6
odpowiada sytuacji z art. 386 §4 k.p.c., to jest sytuacji określonej jako
„nierozpoznanie istoty sprawy”.
W świetle powyższego, nie znajdując podstaw do uznania za trafny zarzutu
naruszenia art. 386 § 4 w związku z art. 13 §2 k.p.c., Sąd Najwyższy na podstawie
art. 3941
§ 3 w związku z art. 39814
w związku z art. 108 § 2 k.p.c. orzekł jak
w sentencji.
es