Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 641/12
POSTANOWIENIE
Dnia 7 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski
w sprawie z powództwa F. Z.
przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Skarbu Państwa
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 7 czerwca 2013 r.,
na skutek skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 31 maja 2012 r.,
1. odrzuca skargę kasacyjną,
2. odstępuje od obciążenia powoda kosztami postępowania
kasacyjnego,
3.przyznaje radcy prawnemu J. D. prowadzącej Kancelarię od
Skarbu Państwa Sądu Apelacyjnego kwotę 1800 (jeden tysiąc
osiemset) złotych, powiększoną o należny podatek VAT, tytułem
udzielonej powodowi z urzędu pomocy prawnej
w postępowaniu kasacyjnym.
Uzasadnienie
2
Powód F. Z. w pozwie z dnia wystąpił o pozbawienie wykonalności tytułu
wykonawczego - wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 23 listopada 2000 r., którym
została zasądzona od powoda na rzecz Skarbu Państwa kwota 33.477,24 zł wraz z
ustawowymi odsetkami. Podniósł, że nie uregulował tej należności, gdyż w toku
postępowania przed Sadem Okręgowym w tej sprawie (sygn. akt I C …/97) na
rozprawie w dniu 7 lutego 1995 r. potrącił swoją wymagalną wierzytelność z tytułu
rekultywacji gruntu w kwocie 42.000 zł, a Sądy obydwu instancji bezpodstawnie nie
uwzględniły zarzutu potrącenia.
Wprawdzie w obecnie rozpoznawanej sprawie także w piśmie z dnia
16 grudnia 2011 r., (k. 229) oznaczył wartość przedmiotu sporu na kwotę
166.495 zł, niemniej na ostatniej rozprawie w dniu 19 grudnia 2011 r., przed
Sądem pierwszej instancji wyjaśnił, że dochodzi pozbawienia tytułu wykonawczego
wykonalności co do wartości potrąconej kwoty 42.000 zł, a wskazując kwotę
166.495 zł miał na uwadze rewaloryzację wartości dokonanej rekultywacji według
aktualnych cen. Sąd Okręgowy w K. oddalając powództwo wyrokiem z dnia 28
grudnia 2011 r. orzekł o roszczeniu powoda objętym zarzutem potrącenia
w kwocie 42.000 zł, z tytułu poniesionych przez niego kosztów rekultywacji gruntu.
Podniósł, że potrącenie wierzytelności dłużnika z wierzytelnością wynikającą
z tytułu wykonawczego wywołuje analogiczne skutki, jak wygaśnięcie
zobowiązania przez jego spełnienie. Zarzut ten jego zdaniem może być podstawą
powództwa przeciwegzekucyjnego tylko wtedy, gdy nie był przedmiotem
rozpoznania w sprawie, w której został wydany tytuł wykonawczy.
W apelacji, oznaczając wartość przedmiotu zaskarżenia na kwotę
166.495 zł, powód zgłosił roszczenie odszkodowawcze dochodząc naprawienia
szkody wynikłej z przeprowadzonej przez niego rekultywacji gruntu i domagał się
wyliczenia tego świadczenia według cen nie z okresu jej dokonania, lecz z daty
wyrokowania.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 31 maja 2012 r. oddalając apelację orzekł,
jak wynika z jego uzasadnienia, tylko o roszczeniu objętym oświadczeniem
3
o potrąceniu tj. obejmującym kwotę 42.000 zł. Podzielił w całości ustalenia
faktyczne, jak i ocenę prawną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji.
Powód w skardze kasacyjnej oznaczając wartość przedmiotu zaskarżenia na
kwotę 166.495 zł, szeroko odwołując się do judykatury Sądu Najwyższego zarzucił,
że nieuwzględnienie w sprawie, w której został wydany tytuł wykonawczy zarzutu
potrącenia nie stanowiło przeszkody do oparcia na tym zarzucie powództwa
przeciwegzekucyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Brak sprawdzenia wartości przedmiotu zaskarżenia podanej w apelacji nie
eliminuje możliwości weryfikacji prawidłowości podanej wartości w skardze
kasacyjnej. Zgodnie bowiem z art. 39821
k.p.c. w postępowaniu kasacyjnym ma
odpowiednie zastosowanie art. 368 § 2 k.p.c., który w zdaniu trzecim przewiduje,
że przepisy art. 19-24 i 25 § 1 k.p.c. stosuje się odpowiednio. Oznacza to,
że zarówno sąd w drugiej instancji, jak i Sąd Najwyższy w ramach badania
dopuszczalności skargi kasacyjnej powinien sprawdzić wartość przedmiotu
zaskarżenia wskazaną w tym nadzwyczajnym środku zaskarżenia (por. np.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2011 r., II CZ 197/10, LEX nr
738550).
W postępowaniu apelacyjnym nie można, oprócz nie wchodzących
w sprawie w rachubę wyjątków określonych w art. 383 k.p.c. zdanie drugie,
rozszerzyć żądania ani występować z nowymi roszczeniami. Wystąpienie więc
przez powoda z roszczeniem odszkodowawczym w apelacji nie mogło przynieść
pożądanego przez niego skutku. Niedopuszczalne rozszerzenie żądania pozwu
w postępowaniu apelacyjnym nie wpływa na zakres przedmiotu sprawy i to także
nawet po uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania
sądowi pierwszej instancji, chyba że przed tym sądem nastąpi kolejna zmiana
powództwa. Określenie zakresu postępowania apelacyjnego adekwatne do
przedmiotu rozpoznania i przedmiotu orzeczenia pierwszoinstancyjnego stanowi
realizację zasad dyspozycyjności i zakazu orzekania ponad żądanie oraz jej
dopuszczalności tylko od wyroku, a niedopuszczalności tego środka odwoławczego
4
od braku rozstrzygnięcia w tym wyroku (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
7 lutego 2008 r., II PK 163/07, OSNP 2009, nr 9-10, poz. 114).
W okolicznościach sprawy niewątpliwie zarówno Sąd pierwszej, jak i drugiej
instancji orzekały o roszczeniu powoda o wartości 42.000 zł, tj. objętym
oświadczeniem o potrąceniu. Błędne oznaczenie przedmiotu zaskarżenia
apelacyjnego i kasacyjnego nie mogło oznaczać, że skarga kasacyjna jest
dopuszczalna ze względu na przekroczenie ustawowego progu określonego w art.
3982
§ 1 k.p.c.
Na marginesie można zauważyć, że ostatnio w literaturze prezentowany jest
pogląd, iż powództwo określone w art. 840 § 1 k.p.c. zmierza tylko do pozbawienia
wykonalności tytułu wykonawczego i niedopuszczalna w takim wypadku jest
kumulacja roszczeń. Poza tym także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 czerwca
2006 r., IV C3K 24/06 (LEX nr 196635) wyraził zapatrywanie, że ze względu na
konieczność przeciwdziałania przewlekaniu tego postępowania i egzekucji oraz
ustanowioną w art. 843 § 3 k.p.c. prekluzję do zgłaszania zarzutów, zmiana
podstawy powództwa przeciwegzekucyjnego jest niedopuszczalna
Ze wskazanych względów skargę kasacyjną należało odrzucić (art. 3986
§ 3
k.p.c.). Mając na uwadze podniesione w skardze okoliczności i zapatrywanie,
że nieuwzględniony w sprawie zarzut potrącenia nie wywołuje stanu sprawy
osądzonej, na podstawie art. 102 k.p.c., odstąpiono od obciążenia powoda
kosztami postępowania kasacyjnego.
es