Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 672/12
POSTANOWIENIE
Dnia 13 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
w sprawie z wniosku P. SA z siedzibą w L.
przy uczestnictwie J. A. i P. O. SA
o stwierdzenie zasiedzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 28 czerwca 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w Z. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w Z. postanowieniem z dnia 28 czerwca 2012 r. oddalił
apelację wnioskodawcy P. S.A. od postanowienia Sądu Rejonowego w Z.
oddającego wniosek o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie służebności
gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. U podłoża tego
rozstrzygnięcia legł pogląd, że niedopuszczalne jest zaliczenie posiadania przez
przedsiębiorstwo państwowe wykonywanego przed dniem 1 lutego 1989 r. do
okresu potrzebnego do nabycia służebności przez zasiedzenie przez następcę
prawnego tego przedsiębiorstwa.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego –
oparta na podstawie pierwszej z art. 3983
k.p.c. – zawiera zarzut naruszenia art.
172, 176, 285, 292 i 348 k.c., art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r.
o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U.
Nr 79, poz. 464 ze zm.) i zmierza do uchylenia tego postanowienia, a także
poprzedzającego go postanowienia Sądu Rejonowego oraz przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zagadnienie dopuszczalności zasiedzenia służebności o treści
odpowiadającej służebności przesyłu przed wprowadzeniem do prawa polskiego
służebności przesyłu rozstrzygnął Sąd Najwyższy w uchwale SN z dnia
7 października 2008 r. (III CZP 89/08, Biul. SN 2008/10/7). Stwierdził, że przed
ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu dopuszczalne było nabycie
w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu.
Zasadnie skarżący zarzucił naruszenie art. 172 § 1 k.c. Wbrew bowiem
poglądowi Sądu Okręgowego, na gruncie wiążących Sąd Najwyższy ustaleń
faktycznych, objęcie w posiadanie nieruchomości uczestnika postępowania przez
Skarb Państwa reprezentowany przez przedsiębiorstwo państwowe, w celu budowy
a następnie konserwacji linii energetycznej, nastąpiło nie w ramach władczych
uprawnień państwa lecz w celu wykonania państwowych zadań gospodarczych.
Dostarczanie przez państwowe przedsiębiorstwa energetyczne energii elektrycznej
oraz budowa i konserwacja urządzeń do tego służących, stanowiło bowiem
wykonywanie zadań gospodarczych państwa, było więc działaniem w ramach
dominium, a nie w ramach imperium. Skarb Państwa może być zatem uznany za
3
posiadacza tych urządzeń oraz nieruchomości, na których się znajdują, w zakresie
odpowiadającym służebności przesyłowej (porównaj między innymi postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2008 r. I CSK 171/08, OSNC 2010/1/15).
Z tych względów do tego rodzaju posiadania Skarbu Państwa nie miała
zastosowania powołana w skardze kasacyjnej uchwała składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1993 r. III CZP 72/93 (OSNC 1994/3/49)
dotycząca władania nieruchomością przez państwowe osoby prawne w ramach
władczych uprawnień państwa. Na marginesie można więc jedynie wskazać, że
poglądu w niej wyrażonego nie podzielił Sąd Najwyższy w uchwale całej Izby
Cywilnej z dnia 26 października 2007 r. III CZP 30/07 (OSNC 2008/5/43), w której
stwierdził, że także władanie cudzą nieruchomością przez Skarb Państwa,
uzyskane w ramach sprawowania władztwa publicznego, może być posiadaniem
samoistnym prowadzącym do zasiedzenia.
Należy zauważyć, że o ile w okresie obowiązywania art. 177 k.c. wyłączona
była możliwość zasiedzenia nieruchomości (odpowiednio - służebności gruntowej)
Skarbu Państwa, o tyle nie było regulacji wyłączającej generalnie możliwość
kwestionowania posiadania nieruchomości (odpowiednio - służebności gruntowej)
prywatnej przez Skarb Państwa. Stąd brak podstaw do nadmiernego uogólnienia,
że wyłączone były w tym czasie roszczenia windykacyjne i negatoryjne przeciwko
Skarbowi Państwa. Wprawdzie niepodobna a limine wyłączać stosowania w tym
kontekście zawieszenia biegu terminu zasiedzenia (por. uzasadnienie uchwały
III CZP 30/07), to jednak, zgodnie z ogólnymi regułami (art. 6 k.c.), wykazanie tej
okoliczności spoczywa na tym, kto twierdzi, że nie mógł posiadania Skarbu
Państwa kwestionować (uniemożliwiano mu to).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego, wbrew sugestii Sądu Okręgowego,
w zasadzie jednolicie przyjmuje się, że osoba prawna, która przed dniem 1 lutego
1989 r., mając status państwowej osoby prawnej, nie mogła nabyć (także w drodze
zasiedzenia) własności nieruchomości ani ograniczonych praw rzeczowych, może
do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po dniu 1 lutego 1989 r.
doliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty. Stanowisko to wyrażone
zostało w szczególności właśnie w odniesieniu do przedsiębiorstw energetycznych
i innych przedsiębiorstw przesyłowych, które do dnia 1 lutego 1989 r. korzystały ze
4
służebności przesyłu w ramach zarządu mieniem państwowym w imieniu i na rzecz
Skarbu Państwa, a więc w istocie były dzierżycielami w rozumieniu art. 338 k.c., co
uniemożliwiało im, podobnie jak art. 128 k.c., nabycie na swoją rzecz własności ani
innych praw rzeczowych (porównaj między innymi postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia: 25 stycznia 2006 r. I CSK 11/05, nie publ.; 10 kwietnia 2008 r.
IV CSK 21/08, nie publ.; 17 grudnia 2008 r. I CSK 171/08, OSNC 2010/1/15;
10 grudnia 2010 r., III CZP 108/10, nie publ.; 13 października 2011 r., V CSK
502/10, nie publ. oraz wyroki z dnia 8 czerwca 2005 r. V CSK 680/04 nie publ.
I z 31 maja 2006 r. IV CSK 149/05, nie publ. Inaczej SN w postanowieniu z dnia
12 stycznia 2012 r., IV CSK 183/11, nie publ. stwierdzając, że państwowa osoba
prawna w stosunkach zewnętrznych z osobami trzecimi miała pozycję taką jak
właściciel, z powołaniem się na: uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia
16 października 1961 r., I CO 20/61, OSN 1962, nr II, poz. 41; postanowienie z dnia
14 czerwca 1963 r., I CR 336/63, OSNCP 1964, nr 11, poz. 223; uchwałę z dnia
27 czerwca 1984 r., III CZP 28/84, OSNCP 1985, nr 1, poz. 11; wyrok z dnia
15 stycznia 2009 r., I CSK 333/07, OSNC-ZD 2009/4/97. Stąd występuje
sprzeczność związana z terminologią - czy chodzi o doliczenie okresu korzystania
z nieruchomości w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu przez
przedsiębiorstwo państwowe, czy też o doliczenie okresu posiadania
nieruchomości w takim zakresie przez Skarb Państwa wykonywanego faktycznie
przez dzierżyciela - przedsiębiorstwo państwowe).
W myśl art. 176 § 1 k.c. doliczenie okresu posiadania poprzednika
dopuszczalne jest jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie
posiadania. Przepis ten ma brzmienie uniwersalne i dotyczy doliczenia okresu
posiadania poprzednika w odniesieniu do wszystkich przypadków. Jeśli zatem
aktualnie służebność przesyłu posiada przedsiębiorca energetyczny, który powstał
w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego, to nie musi doliczać
czasu posiadania nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści tej służebności
przez przedsiębiorstwo państwowe po 1 lutym 1989 r., ponieważ zgodnie z zasadą
kontynuacji rządzącą przekształceniem osób prawnych, de iure przedsiębiorca
energetyczny i przedsiębiorstwo państwowe to ten sam podmiot prawa. Natomiast
jego poprzednikiem w posiadaniu był Skarb Państwa. Zgodnie bowiem z zasadą
5
jednolitego funduszu własności państwowej (art. 128 k.c.) do 1lutego 1989 r.
przedsiębiorstwa państwowe, choć miały samodzielność prawną względem Skarbu
Państwa (były osobami prawnymi), to, jak wskazano, zarządzały mieniem
państwowym w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa. Teoria ta obejmowała też
posiadanie, a w konsekwencji to Skarb Państwa należało uznać za posiadacza
nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, podczas
gdy przedsiębiorstwo państwowe było tylko dzierżycielem. Zgodnie zatem z art. 176
§ 1 k.c. przedsiębiorca energetyczny może doliczyć do swojego (i swoich
poprzedników prawnych) okresu posiadania okres posiadania Skarbu Państwa
(jako poprzednika w posiadaniu), o ile zostaną spełnione wskazane w tym przepisie
przesłanki. Dotyczy to przede wszystkim obowiązku udowodnienia przez
przedsiębiorcę energetycznego, że doszło do przeniesienia posiadania na rzecz
jego lub jego poprzedników prawnych przez Skarb Państwa. Rację miał Sąd
Okręgowy, że skuteczność przeprowadzenia tego dowodu, jako questio facti,
należy oceniać indywidualnie w każdym postępowaniu. Niemniej jednak, jak
wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 maja 2007 r. I CSK 64/07
(nie publ.), decyzja wydana w oparciu o art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29 września
1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości,
może być uznana za dokument, w rozumieniu art. 348 zd. 2 k.c., stwierdzający, że
doszło do przeniesienia posiadania nieruchomości, której decyzja dotyczyła.
Państwowa osoba prawna, która do dnia 5 grudnia 1990 r. wykonywała zarząd
operatywny mieniem państwowym i z tym dniem, już jako posiadacz
nieruchomości, została uwłaszczona, może zatem wykazać przejście posiadania
nieruchomości ze Skarbu Państwa na nią samą lub jej poprzednika prawnego
decyzją wydaną na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 r.
Skoro Sąd Okręgowy wyszedł z odmiennych założeń zaskarżone
postanowienie nie mogło się ostać. Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak
w postanowieniu.
db
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13