Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CZ 115/12
POSTANOWIENIE
Dnia 14 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z wniosku W. P.
przy uczestnictwie O. B., J. N., S. N., L. P., Wł. P. i L. Ż.
o zmianę postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 14 czerwca 2013 r.,
zażalenia uczestniczki L. P.
na postanowienie Sądu Okręgowego we W.
z dnia 19 października 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie odrzucające apelację L. P. i
pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi Okręgowemu we W.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 20 stycznia 2004 r. Sąd Rejonowy we W. stwierdził,
że spadek po M. B. zmarłym dnia 8 czerwca 2001 r. na podstawie testamentu z
dnia 25 kwietnia 1995 r. nabyli z dobrodziejstwem inwentarza Wł. P. i L. P. po ½
części, przy czym wchodzący w skład spadku udział we współwłasności
nieruchomości rolnej nabyli z dobrodziejstwem inwentarza po 2/5 części oraz z
dobrodziejstwem inwentarza Skarb Państwa w 1/5 części. W wyniku apelacji
wnioskodawców, Sąd Okręgowy we W. postanowieniem z dnia 30 listopada 2004 r.
zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że stwierdził, iż spadek po M. B.
nabyli Wł. P. i L. P. po ½ części, przy czym udział we współwłasności
nieruchomości rolnej na podstawie testamentu z dnia 25 kwietnia 1995 r. nabyli
także Wł. P. i L. P. po połowie.
W wyniku wniosku W. P., Sąd Rejonowy we W. postanowieniem z dnia 20
kwietnia 2011 r. zmienił postanowienie z dnia 30 listopada 2004 r. w ten sposób,
że stwierdził, iż spadek po M. B. na podstawie testamentów z dnia 25 kwietnia
1995 r., z dnia 20 lutego 2001 r. oraz z dnia 17 marca 2001 r. nabyli L. P. w ½
części oraz Wł. P., T. N., W. P., O. B. i L. Ż. po 1/10 części.
Od tego orzeczenia apelację wnieśli wszyscy biorący udział w sprawie
zainteresowani. Imieniem uczestników małżonków Wł. P. i L. P. apelację w formie
dwóch odrębnych pism procesowych wnieśli ich pełnomocnicy adwokat A. J. i
adwokat S. F.
Sąd Okręgowy we W. postanowieniem z dnia 19 października 2011 r.
odrzucił apelację uczestniczki L. P. i oddalił apelacje pozostałych
zainteresowanych.
W zażaleniu na odrzucenie apelacji uczestniczka, podnosząc naruszenie
art. 370 k.p.c. w zw. z art. 370 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c.
wniosła o uchylenie postanowienia z dnia 19 października 2011 r. w zaskarżonej
części i przekazanie w tym zakresie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu we W.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie trzeba zauważyć, że oryginał uzasadnienia orzeczenia z dnia
19 października 2011 r. podpisanego przez skład sądu nie zawiera motywów
3
postanowienia o odrzuceniu apelacji skarżącej uczestniczki L. P. Wprawdzie w
wyniku wykonanego w dniu 3 lutego 2012 r. zarządzenia dołączono do akt
niepodpisany tekst przedmiotowego uzasadnienia znajdującego się na dysku
twardym systemu teleinformatycznego Wydziału II Sądu Okręgowego, w którym
zamieszczono zdanie „Jednocześnie apelację L. P. odrzucono, bowiem
uczestniczka ta nie posiada interesu prawnego w zaskarżeniu rozstrzygnięcia
Sądu I instancji”, niemniej czynność taka nie mogła odnieść skutku prawnego,
skoro nie zostało wydane orzeczenie o sprostowaniu orzeczenia na podstawie art.
350 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
W tym stanie rzeczy nie można odeprzeć zarzutu naruszenia art. 328 § 2
k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c., gdyż brak uzasadnienia uniemożliwia w postępowaniu
zażaleniowym kontrolę zaskarżonego postanowienia. Postanowienie o odrzuceniu
apelacji powinno nie tylko wyjaśniać podstawę prawną tego rozstrzygnięcia
(wskazywać dlaczego konkretne unormowanie ma zastosowanie), ale przedstawiać
dlaczego w sprawie wystąpiły przesłanki realizujące hipotezę normy, którą sąd
wydając zaskarżone postanowienie zastosował. Rolą Sądu Najwyższego nie jest
poszukiwanie motywów, jakimi kierował się sąd wydając orzeczenie o odrzuceniu
apelacji (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2012 r.,
IV CZ 70/12, LEX nr 1232623 i z dnia 25 lutego 2010 r., V CZ 7/10, OSNC - ZD
2010, Nr 4, poz. 104). Brak tych podstawowych elementów uzasadnienia jest
istotnym uchybieniem procesowym i jeżeli uniemożliwia kontrolę zaskarżonego
orzeczenia skutkuje jego uchyleniem i przekazaniem sprawy do ponownego
rozpoznania (art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39815
§ 1 k.p.c.).
W judykaturze, w przeciwieństwie do doktryny, dominuje pogląd,
że uczestnik postępowania nie jest uprawniony do wniesienia środka
odwoławczego wyłącznie na korzyść innego uczestnika oraz iż taki środek
odwoławczy jako niedopuszczalny podlega odrzuceniu (por. np. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1997 r., I CKN 57/97, OSNC 1997, nr 11,
poz. 166 i uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2009 r., III CZP 36/09,
OSNC 2010, nr 2, poz. 24 i powołane tam orzeczenia). Niewątpliwie jednak przy
ocenie, czy uczestnik postępowania wnoszący apelację od orzeczenia
4
merytorycznego ma interes w jego zaskarżeniu, nie można abstrahować od rodzaju
sprawy.
Zasada gravaminis w postępowaniu nieprocesowym doznaje ograniczeń
ze względu na znaczenie w tym trybie rozpoznawania spraw zasady oficjalności
oraz niejednokrotnie obowiązku sądu działania z urzędu. Dotyczy to zwłaszcza
postępowań o stwierdzenie nabycia spadku i przedmiotu zapisu windykacyjnego,
w których sąd bada z urzędu kto jest spadkobiercą (art. 670 k.p.c.). W literaturze
przyjmuje się, że zaskarżenie orzeczenia sądowego jest uprawnieniem osoby
legitymowanej, zależnym od tego, czy ma ona interes prawny, i urzeczywistnionym
przez czynność procesową mającą na celu zastąpienie krzywdzącego orzeczenia
innym, mającym stworzyć pożądany przez skarżącego stan rzeczy.
Pojęcia legitymacji formalnej i interesu prawnego nie można jednak utożsamiać,
gdyż interes prawny ma znaczeniowo szerszy zakres. Choć więc interes prawny
wyraża się w pokrzywdzeniu zainteresowanego przez nieuwzględnienie całości
lub części jego żądań, to gdy sąd ma obowiązek wydania z urzędu orzeczenia
zgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy niezależnie od pożądanego przez
zainteresowanego, kryterium oceny istnienia interesu prawnego nie może stanowić
tylko stanowisko procesowe uczestnika. W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku
o jego istnieniu nie decyduje tylko żądanie zainteresowanego, ale ujawnione
w sprawie źródło powołania do spadku (ustawa, testament).
Skarżąca w postępowaniu podnosiła, że jedynym skutecznym źródłem był
testament notarialny z dnia 25 kwietnia 1995 r., który M. B. do całości spadku
powołał syna swej żony Wł. P. i jego małżonkę L. P., wyrażając wolę jego wejścia
do ich majątku objętego wspólnością ustawową. Sąd Okręgowy we W.
postanowieniem z dnia 30 listopada 2004 r. wprawdzie stwierdził, że spadek po M.
B. nabyli Wł. P. i L. P. po ½ części, niemniej w świetle treści wskazanego
testamentu w innych postępowaniach skarżąca ma interes w ustaleniu, że cały
majątek spadkowy, tj. obydwa udziały, wchodzi w skład majątku objętego
wspólnością małżeńską obojga małżonków. Skoro zatem w obecnym postępowaniu
doszło do wydania orzeczeń, w wyniku których udział w spadku po M. B. małżonka
skarżącej Wł. P. został ograniczony do 1/10 części, to niewątpliwie orzeczenie
Sądu Okręgowego z dnia 19 października 2011 r. narusza jej interes prawny.
5
Trzeba też zgodzić się ze skarżącą, że postanowienie Sądu drugiej instancji
jest także niezgodne ze stanowiskiem procesowym L. P., która w toku całego
postępowania sprzeciwiała się stwierdzeniu nabycia spadków na podstawie
rozporządzeń na wypadek śmierci z dnia 20 lutego 2001 r. i z dnia 17 marca 2001
r.
W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39815
§ 1 k.p.c.
orzeczono, jak w sentencji.