Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 11/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z odwołania E. N.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 24 sierpnia 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 24 sierpnia 2012 r. oddalił apelację pozwanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Ł. z 7 grudnia 2011 r., którym zmieniono decyzję
pozwanego z 11 października 2011 r. i przyznano ubezpieczonej E. N. emeryturę
nauczycielską od 1 lipca 2011 r. Pozwany odmówił jej emerytury na podstawie art.
88 ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (dalej – KN), gdyż do
rozwiązania nauczycielskiego zatrudnienia nie miała 30-letniego stażu
emerytalnego. Sąd ustalił, że ubezpieczona (urodzona w 1960 r.) jako nauczycielka
pracowała przez okres 21 lat, 10 miesięcy i 21 dni. Stosunek pracy rozwiązała na
swój wniosek (art. 23 ust. 1 pkt 1 KN) w dniu 14 marca 2008 r. Sąd doliczył
ubezpieczonej do stażu emerytalnego 2 lata i 2 dni z tytułu pracy w gospodarstwie
rolnym po ukończeniu 16 lat oraz okres prowadzenia działalności gospodarczej od
15 marca do 31 grudnia 2008 r. i stwierdził, że na koniec 2008 r. wykazała 28 lat, 4
miesiące i 22 dni okresów składkowych i nieskładkowych, co z okresem pracy w
gospodarstwie rolnym, składało się na ponad 30-letni staż emerytalny. Sąd uznał,
że ubezpieczona spełniała warunki prawa do emerytury nauczycielskiej z art. 88 KN
(w związku z art. 47 i art. 10 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
FUS). W uzasadnieniu stwierdzono, że przepis nie stawia wymogu pozostawania w
nauczycielskim stosunku pracy na koniec 2008 r. Na dzień 31 grudnia 2008 r.
powinny zostać jedynie spełnione warunki stażowe. Przeciwne stanowisko
pozwanego wykluczałoby prawo do wcześniejszej emerytury tych nauczycieli,
którzy rozwiązali stosunek pracy przed 31 grudnia 2008 r. W apelacji pozwany
zarzucił, że ubezpieczona nie nabyła prawa do emerytury nauczycielskiej, gdyż na
dzień rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy, tj. 14 marca 2008 r., nie
legitymowała się 30-letnim stażem pracy przy zaliczeniu pracy w gospodarstwie
rolnym. Staż ten osiągnęła dopiero 31 grudnia 2008 r., gdy nie była już
nauczycielem i nie spełniała podstawowej przesłanki do nabycia emerytury z art. 88
KN. Okres prowadzenia działalności gospodarczej przypada po rozwiązaniu
nauczycielskiego stosunku pracy i nie może być uwzględniony do ogólnego stażu
pracy w sytuacji ubiegania się o emeryturę na podstawie tego przepisu. Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu oddalenia apelacji za prawidłowe uznał stanowisko
Sądu pierwszej instancji, że „rozwiązanie stosunku pracy przez nauczyciela może
3
nastąpić w dowolnym czasie i przepis art. 88 KN nie zawiera wymogu
pozostawania w stosunku pracy nauczycielskiej na dzień 31 grudnia 2008 r., a
jedynie wymaga by na tę datę zostały spełnione warunki stażowe”. Sąd Apelacyjny
odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z 17 grudnia 2008 r., I UK 141/08 i
reasumując wskazał, że dodanie okresu pracy w gospodarstwie rolnym zwiększa
staż emerytalny ubezpieczonej na datę rozwiązania stosunku pracy nauczycielskiej
do 29 lat, 7 miesięcy i 7 dni. Natomiast dodanie do tego stażu okresu prowadzenia
działalności gospodarczej od 15 marca do 31 grudnia 2008 r. daje łącznie 30 lat, 4
miesiące i 22 dni, co uprawnia do emerytury nauczycielskiej, gdyż przesłanka
stażowa powinna być spełniona na 31 grudnia 2008 r.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego i
procesowego. Doszło do naruszenia art. 88 ust. 1 KN w związku z art. 47 ustawy o
emeryturach i rentach przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
polegające na przyjęciu, że ubezpieczona do rozwiązania nauczycielskiego
stosunku pracy wykazała co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy i
nabyła prawo do emerytury nauczycielskiej. Przepis ten został naruszony także
przez uwzględnienie do 30-letniego stażu pracy okresu prowadzenia działalności
gospodarczej przypadającego po dniu rozwiązania stosunku pracy nauczycielskiej,
a przed 31 grudnia 2008 r. W podstawie procesowej pozwany zarzucił naruszenie: -
art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. przez
zaniechanie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, przejawiające
się w braku merytorycznego rozstrzygnięcia istoty sporu, tj. kwestii zasadności
uwzględnienia do stażu pracy okresu przypadającego po dacie rozwiązania
nauczycielskiego stosunku pracy, przy jednoczesnym braku wskazania prawnego
uzasadnienia w tym zakresie, które to uchybienie miało przesądzający wpływ na
wynik sprawy, a w konsekwencji dowolne, bezpodstawne, nieuzasadnione
zaliczenie do stażu pracy okresu prowadzenia działalności gospodarczej, który
przypada po rozwiązaniu stosunku pracy nauczycielskiej; - art. 378 § 1 k.p.c. w
związku z art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez brak rozważenia
wszystkich podniesionych przez organ rentowy w apelacji zarzutów, w
szczególności tego, iż odwołująca na dzień rozwiązania stosunku pracy
nauczycielskiej nie wykazała spełnienia przesłanki 30-letniego ogólnego stażu
4
pracy; - art. 385 § 1 k.p.c. w związku z art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2
k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez błędne uznanie apelacji jako
bezzasadnej i jej oddalenie pomimo braku merytorycznego uzasadnienia w
zakresie okoliczności mającej dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie z której
wynika wniosek, iż odwołująca się wykazała 30-letni staż pracy dopiero po
uwzględnieniu jej okresu prowadzenia działalności gospodarczej, który miał miejsce
po rozwiązaniu stosunku pracy nauczycielskiej; - art. 386 § 1 k.p.c. przez brak jego
zastosowania i oddalenie apelacji, gdyż z okoliczności sprawy oraz wskazywanych
naruszeń prawa materialnego wynika, że istniały uzasadnione podstawy do zmiany
wyroku i oddalenia odwołania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zasadne są zarzuty materialne skargi kasacyjnej i już tylko one uzasadniają
uchylenie zaskarżonego wyroku. Stan faktyczny w istocie nie jest sporny. Do
rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy doszło 14 marca 2008 r., kiedy
wnioskodawczyni miała 29 lat, 7 miesięcy i 7 dni ogólnego stażu emerytalnego
(uzasadnienie Sądu Apelacyjnego in fine). Choć miała wówczas co najmniej 20 lat
pracy nauczycielskiej, to jednak nie miała 30 lat stażu ogólnego wymaganego do
emerytury nauczycielskiej zgodnie z art. 88 KN. Spór dotyczył kwestii czy
wnioskodawczyni mogła doliczyć do ogólnego stażu emerytalnego okres
ubezpieczenia z działalności gospodarczej, podjętej po rozwiązaniu zatrudnienia
jako nauczyciel. Odpowiedź jest negatywna. Stażowy warunek prawa do emerytury
nauczycielskiej polega na tym, że do rozwiązania nauczycielskiego stosunku pracy
nauczyciel osiąga co najmniej 30 lat okresu emerytalnego ogólnego i 20 lat
szczególnego (nauczycielskiego). Potwierdza to zgodne orzecznictwo Sądu
Najwyższego (wyroki z 2 lutego 2011 r., II UK 232/10, LEX nr 794788 i z 20
listopada 2001 r., II UKN 626/00, OSNP 2003 nr 16, poz. 390). Natomiast regulacja
z art. 88 ust. 2a KN odpowiadała na określone zapotrzebowanie związane z
zatrzymaniem nauczycieli w zatrudnieniu (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 10
listopada 2009 r., II UK 109/09, LEX nr 577841), jednak nie zmieniła wskazanego
warunku. Tezy tej dowodzą zmiany art. 88 ust. 2a KN dotyczące przesuwania daty
5
końcowej jego obowiązywania, czyli daty do której nauczyciel mimo braku
rozwiązania stosunku pracy, lecz po spełnieniu warunku stażu ogólnego i
szczególnego, zachowywał prawo do przejścia w przyszłości na emeryturę
nauczycielską (pierwotnie koniec 2006 r., potem 2007 r. i 2008 r.). Trafnie zauważył
Sąd Apelacyjny, że chodziło o zatrzymanie nauczycieli w dalszym zatrudnieniu,
czyli aby nauczyciele spełniający warunki stażowe, nie rozwiązywali
nauczycielskich stosunków pracy. Już tylko z gramatycznej wykładni art. 88 ust. 2a
KN wynika, że również w tym przypadku obowiązują warunki określone w art. 88
ust. 1 KN, czyli co do stażu ogólnego i szczególnego, „z wyjątkiem rozwiązania
stosunku pracy”. Chodzi więc o sytuację, gdy nauczyciel pracuje i nie rozwiązuje
stosunku pracy. Innymi słowy z art. 88 ust. 2a KN wcale nie wynika norma
przeciwna do zasady z art. 88 ust. 1 KN, to znaczny, że emeryturę nauczycielską
nabywa również ten nauczyciel, który do chwili rozwiązania nauczycielskiego
zatrudnienia nie ma 30 lat stażu ogólnego, a brakujący staż może dopełnić po
rozwiązaniu nauczycielskiego zatrudnienia. Regulacja z art. 88 ust. 2a KN była
korzystna dla nauczycieli, jednak jeżeli nauczyciel podjął decyzję i rozwiązał
zatrudnienie w szkole przed osiągnięciem ogólnego stażu emerytalnego (30 lat), to
mimo posiadania stażu szczególnego (nauczycielskiego) tracił prawa do przejścia
na emeryturę nauczycielską, czyli nie mógł dopełnić brakującego okresu do
ogólnego stażu emerytalnego okresem ubezpieczenia po rozwiązaniu
nauczycielskiego zatrudnienia, gdyż wymagany staż ogólny nauczyciel musi
posiadać przed rozwiązaniem zatrudnienia. Wyrok Sądu Najwyższego z 17 grudnia
2008 r., I UK 141/08, do którego odwołał się Sąd Apelacyjny, nie jest sprzeczny z tą
wykładnią, a koncentruje się na kwestii rozwiązania stosunku pracy jako warunku
prawa do emerytury nauczycielskiej. Innymi słowy art. 88 ust. 2a KN nie miał
zastosowania do sytuacji wnioskodawczyni, gdyż regulacja ta ma na uwadze
spełnienie warunków stażowych najpóźniej do końca 2008 r., natomiast
rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić po tej dacie. Sytuacja wnioskodawczyni
jest inna, gdyż nauczycielski stosunek pracy rozwiązała 14 marca 2008 r. i
wówczas nie miała 30 lat ogólnego stażu emerytalnego. Sytuacja ta odpowiada
więc podstawowej regulacji z art. 88 ust. 1 KN, jednak przed rozwiązaniem
6
nauczycielskiego stosunku pracy wnioskodawczyni nie spełniała warunku 30 lat
ogólnego stażu emerytalnego.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39815
§ 1 k.p.c.