II CSK 626/12
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:25-07-2013
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 626/12
POSTANOWIENIE
Dnia 26 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku L. C.
przy uczestnictwie P. S.E. - Spółki Akcyjnej
w K. J., poprzednio P. S. E. O. -
Spółka Akcyjna w K. o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 18 czerwca 2012 r., sygn. akt […],
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 6 grudnia 2011 r. oddalił wniosek L. C.
o ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem na
stanowiącej jego własność nieruchomości położonej w Ł. na rzecz P. S. E. O. S.A.
Sąd pierwszej instancji uwzględnił zarzut uczestnika postępowania, że posiada on
tytuł prawny do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w zakresie
odpowiadającym treści służebności przesyłu. Uprawnienie to w ocenie Sądu
zniweczyło roszczenie wnioskodawcy.
Z dokonanych ustaleń wynika, że przez nieruchomość wnioskodawcy
przebiegają dwie linie elektroenergetyczne. Pierwszą Skarb Państwa wybudował
w roku 1950 i przekazano ją do eksploatacji w roku 1952, druga zaś powstała
i została oddana do eksploatacji w roku 1955. Linie były eksploatowane
nieprzerwanie i nie zmieniały przebiegu na odcinku przechodzącym przez
nieruchomość wnioskodawcy.
Po zbadaniu historii eksploatacji przedmiotowych urządzeń Sąd Rejonowy
doszedł do wniosku, że Skarb Państwa zasiedział na nieruchomości wnioskodawcy
służebność odpowiadającą treścią służebności przesyłu. Analiza przekształceń
własnościowych i podmiotowych doprowadziła Sąd do wniosku, że wynikające
z tego uprawnienia przeszły na uczestnika postępowania.
Sąd Okręgowy oddalił apelację wnioskodawcy postanowieniem z dnia 18
czerwca 2012 r., podzielając ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu
pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie: art. 64 ust. 3 w zw.
z art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji RP przez uwzględnienie zarzutu
zasiedzenia ograniczonego prawa rzeczowego nieznanego ustawie w dacie
zasiedzenia; art. 244 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na
stwierdzeniu zasiedzenia służebności przesyłu w dacie, gdy służebność taka nie
była znana polskiemu systemowi prawa cywilnego; art. 285 § 1 k.c. przez jego
niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że sposób korzystania
z nieruchomości wnioskodawcy przez poprzedników prawnych uczestnika
postępowania odpowiada treści służebności gruntowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Zarzuty naruszenia powołanych w skardze kasacyjnej przepisów Konstytucji
oraz kodeksu cywilnego zostały sformułowane przy założeniu, że Sąd Okręgowy –
uwzględniając zarzut uczestnika postępowania, iż posiada tytuł prawny do
korzystania z nieruchomości wnioskodawcy – uznał, że jest nim prawo służebności
przesyłu nabyte przez zasiedzenie w dacie, gdy służebność tego rodzaju nie była
znana polskiemu prawu. Założenie takie nie znajduje uzasadnienia w świetle
rozstrzygnięć przyjętych w orzeczeniach obu orzekających Sądów, mimo że
w uzasadnieniu orzeczenia Sądu Rejonowego zabrakło precyzji terminologicznej.
Zadbał już o nią Sąd Okręgowy, trafnie wskazując, że prawo nabyte przez
uczestnika postępowania w drodze zasiedzenia jest służebnością odpowiadającą
treścią służebności przesyłu, nie zaś służebnością przesyłu, jak przyjął we
wspomnianym założeniu skarżący.
W odniesieniu do służebności przesyłu wyraźnie oddzielić należy od siebie
dwie konstrukcje: służebności przesyłu oraz służebności o treści odpowiadającej
służebności przesyłu, która – jak wynika z utrwalonego orzecznictwa Sądu
Najwyższego oraz wspierających go poglądów w doktrynie - mogła zostać nabyta
przez zasiedzenie przed dniem 3 sierpnia 2008 r. Oba prawa posiadają podobną
treść oraz pełnią te same funkcje, nie oznacza to jednak, by można było
je utożsamiać. Konstrukcja prawna służebności przesyłu została wprowadzona
z dniem 3 sierpnia 2008 r. w art. 3051
- 3054
k.c. Przepisy te ukształtowane zostały
z jednoznaczną intencją potwierdzenia dotychczasowej praktyki orzeczniczej, która
konsekwentnie przyjmowała możliwość ustanowienia na nieruchomości służebności
gruntowej, pozwalającej na korzystanie ze znajdujących się na niej urządzeń
przesyłowych przez przedsiębiorcę wykorzystującego je w swojej działalności
gospodarczej.
Kluczowe znaczenie dla ukształtowania się tego poglądu miały uchwały
Sądu Najwyższego: z dnia z 17 stycznia 2003 r., III CZP 73/02 (OSNC 2003,
nr 11, poz. 142) oraz z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08 (Biul. SN 2008,
nr 10, s. 7). Przyjęto w nich, że możliwe jest nabycie przez zasiedzenie służebności
gruntowej o cechach odpowiadających służebności przesyłu, uregulowanej
następnie w art. 3051
- 3054
k.c. Stanowisko to, w którym posłużono
się określeniem „służebność odpowiadająca treści służebności przesyłu” było
4
podzielane w późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. m.in. uchwałę
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2011 r., III CZP 10/11, OSNC
2011, nr 12, poz. 129, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2008 r., II CSK
389/08, LEX nr 484715, oraz postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 26 lipca
2012 r., II CSK 752/11, LEX nr 1218185, z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK 190/11,
LEX nr 1212828 oraz z dnia 6 lipca 2011 r., I CSK 157/11, BSN 2011, nr 11).
Praktyka ukształtowana powołanymi orzeczeniami miała ze swej natury
charakter interpretacyjny. Jej celem i rezultatem było ustalenie treści norm
prawnych - przepisów o służebnościach gruntowych - w odniesieniu do stanów
faktycznych związanych z urządzeniami przesyłowymi. Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu uchwały z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13 (dotychczas
niepublikowanej) wskazał, że praktyka ta miała charakter rekonstrukcyjny
(odtwarzając treść norm prawnych wynikających z przepisów), nie polegała zaś na
tworzeniu prawa (zarezerwowanego dla legislatywy). Z perspektywy systemu prawa
wprowadzenie art. 3051
- 3054
k.c. oznaczało uszczegółowienie treści przepisów
prawa i nie wiązało się z wprowadzeniem nowych norm prawnych, które znacząco
odbiegałyby od norm obowiązujących już wcześniej w ramach ogólnej regulacji
służebności gruntowych. Potwierdzają one jednoznacznie, że przed
wprowadzeniem do kodeksu cywilnego osobnej regulacji służebności przesyłu
możliwe było nabycie przez zasiedzenie służebności o treści odpowiadającej
służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorcy, określanego mianem przedsiębiorcy
przesyłowego.
Jak wynika z dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych, którymi Sąd
Najwyższy jest związany, termin zasiedzenia, na które powołał się uczestnik
postępowania, upłynął przed dniem 3 sierpnia 2008 r., a więc w okresie, gdy
możliwe było nabycie przez zasiedzenie wyłącznie służebności o treści
odpowiadającej służebności przesyłu, w rozumieniu uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08 (Biul. SN 2008, nr 10, s. 7). Uchwała
Sądu Najwyższego oraz nawiązujące do niej późniejsze orzecznictwo
w jednoznaczny sposób wyjaśniły, że przed dniem 3 sierpnia 2008 r. możliwe było
nabycie przez zasiedzenie służebności o treści odpowiadającej służebności
przesyłu, uregulowanej już po tym dniu w art. 3051
- 3054
k.c. Beneficjentem tej
5
służebności - podobnie jak w obecnym stanie prawnym - mógł być jedynie
przedsiębiorca, zaś prawo to wchodziło w skład prowadzonego przez niego
przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym.
W świetle tego poglądu za bezzasadną uznać należało podstawę kasacyjną
naruszenia art. 64 ust. 3 w zw. z art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji RP
oraz art. 244 § 1 i 285 § 1 k.c., bowiem Sąd Okręgowy nie wypowiadał się o
nabyciu przez zasiedzenie prawa, które wprowadzone zostało do polskiego
systemu prawnego dopiero po dacie zasiedzenia. Sąd Okręgowy uwzględnił zarzut
uczestnika postępowania, iż nabył przez zasiedzenie służebność o treści
odpowiadającej służebności przesyłu nie zaś służebności przesyłu uregulowanej
w art. 3051
- 3054
k.c.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
db
POSTANOWIENIE
Dnia 26 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku L. C.
przy uczestnictwie P. S.E. - Spółki Akcyjnej
w K. J., poprzednio P. S. E. O. -
Spółka Akcyjna w K. o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 26 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 18 czerwca 2012 r., sygn. akt […],
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 6 grudnia 2011 r. oddalił wniosek L. C.
o ustanowienie służebności przesyłu za odpowiednim wynagrodzeniem na
stanowiącej jego własność nieruchomości położonej w Ł. na rzecz P. S. E. O. S.A.
Sąd pierwszej instancji uwzględnił zarzut uczestnika postępowania, że posiada on
tytuł prawny do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy w zakresie
odpowiadającym treści służebności przesyłu. Uprawnienie to w ocenie Sądu
zniweczyło roszczenie wnioskodawcy.
Z dokonanych ustaleń wynika, że przez nieruchomość wnioskodawcy
przebiegają dwie linie elektroenergetyczne. Pierwszą Skarb Państwa wybudował
w roku 1950 i przekazano ją do eksploatacji w roku 1952, druga zaś powstała
i została oddana do eksploatacji w roku 1955. Linie były eksploatowane
nieprzerwanie i nie zmieniały przebiegu na odcinku przechodzącym przez
nieruchomość wnioskodawcy.
Po zbadaniu historii eksploatacji przedmiotowych urządzeń Sąd Rejonowy
doszedł do wniosku, że Skarb Państwa zasiedział na nieruchomości wnioskodawcy
służebność odpowiadającą treścią służebności przesyłu. Analiza przekształceń
własnościowych i podmiotowych doprowadziła Sąd do wniosku, że wynikające
z tego uprawnienia przeszły na uczestnika postępowania.
Sąd Okręgowy oddalił apelację wnioskodawcy postanowieniem z dnia 18
czerwca 2012 r., podzielając ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu
pierwszej instancji.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie: art. 64 ust. 3 w zw.
z art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji RP przez uwzględnienie zarzutu
zasiedzenia ograniczonego prawa rzeczowego nieznanego ustawie w dacie
zasiedzenia; art. 244 § 1 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na
stwierdzeniu zasiedzenia służebności przesyłu w dacie, gdy służebność taka nie
była znana polskiemu systemowi prawa cywilnego; art. 285 § 1 k.c. przez jego
niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że sposób korzystania
z nieruchomości wnioskodawcy przez poprzedników prawnych uczestnika
postępowania odpowiada treści służebności gruntowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Zarzuty naruszenia powołanych w skardze kasacyjnej przepisów Konstytucji
oraz kodeksu cywilnego zostały sformułowane przy założeniu, że Sąd Okręgowy –
uwzględniając zarzut uczestnika postępowania, iż posiada tytuł prawny do
korzystania z nieruchomości wnioskodawcy – uznał, że jest nim prawo służebności
przesyłu nabyte przez zasiedzenie w dacie, gdy służebność tego rodzaju nie była
znana polskiemu prawu. Założenie takie nie znajduje uzasadnienia w świetle
rozstrzygnięć przyjętych w orzeczeniach obu orzekających Sądów, mimo że
w uzasadnieniu orzeczenia Sądu Rejonowego zabrakło precyzji terminologicznej.
Zadbał już o nią Sąd Okręgowy, trafnie wskazując, że prawo nabyte przez
uczestnika postępowania w drodze zasiedzenia jest służebnością odpowiadającą
treścią służebności przesyłu, nie zaś służebnością przesyłu, jak przyjął we
wspomnianym założeniu skarżący.
W odniesieniu do służebności przesyłu wyraźnie oddzielić należy od siebie
dwie konstrukcje: służebności przesyłu oraz służebności o treści odpowiadającej
służebności przesyłu, która – jak wynika z utrwalonego orzecznictwa Sądu
Najwyższego oraz wspierających go poglądów w doktrynie - mogła zostać nabyta
przez zasiedzenie przed dniem 3 sierpnia 2008 r. Oba prawa posiadają podobną
treść oraz pełnią te same funkcje, nie oznacza to jednak, by można było
je utożsamiać. Konstrukcja prawna służebności przesyłu została wprowadzona
z dniem 3 sierpnia 2008 r. w art. 3051
- 3054
k.c. Przepisy te ukształtowane zostały
z jednoznaczną intencją potwierdzenia dotychczasowej praktyki orzeczniczej, która
konsekwentnie przyjmowała możliwość ustanowienia na nieruchomości służebności
gruntowej, pozwalającej na korzystanie ze znajdujących się na niej urządzeń
przesyłowych przez przedsiębiorcę wykorzystującego je w swojej działalności
gospodarczej.
Kluczowe znaczenie dla ukształtowania się tego poglądu miały uchwały
Sądu Najwyższego: z dnia z 17 stycznia 2003 r., III CZP 73/02 (OSNC 2003,
nr 11, poz. 142) oraz z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08 (Biul. SN 2008,
nr 10, s. 7). Przyjęto w nich, że możliwe jest nabycie przez zasiedzenie służebności
gruntowej o cechach odpowiadających służebności przesyłu, uregulowanej
następnie w art. 3051
- 3054
k.c. Stanowisko to, w którym posłużono
się określeniem „służebność odpowiadająca treści służebności przesyłu” było
4
podzielane w późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. m.in. uchwałę
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2011 r., III CZP 10/11, OSNC
2011, nr 12, poz. 129, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2008 r., II CSK
389/08, LEX nr 484715, oraz postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 26 lipca
2012 r., II CSK 752/11, LEX nr 1218185, z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK 190/11,
LEX nr 1212828 oraz z dnia 6 lipca 2011 r., I CSK 157/11, BSN 2011, nr 11).
Praktyka ukształtowana powołanymi orzeczeniami miała ze swej natury
charakter interpretacyjny. Jej celem i rezultatem było ustalenie treści norm
prawnych - przepisów o służebnościach gruntowych - w odniesieniu do stanów
faktycznych związanych z urządzeniami przesyłowymi. Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu uchwały z dnia 22 maja 2013 r., III CZP 18/13 (dotychczas
niepublikowanej) wskazał, że praktyka ta miała charakter rekonstrukcyjny
(odtwarzając treść norm prawnych wynikających z przepisów), nie polegała zaś na
tworzeniu prawa (zarezerwowanego dla legislatywy). Z perspektywy systemu prawa
wprowadzenie art. 3051
- 3054
k.c. oznaczało uszczegółowienie treści przepisów
prawa i nie wiązało się z wprowadzeniem nowych norm prawnych, które znacząco
odbiegałyby od norm obowiązujących już wcześniej w ramach ogólnej regulacji
służebności gruntowych. Potwierdzają one jednoznacznie, że przed
wprowadzeniem do kodeksu cywilnego osobnej regulacji służebności przesyłu
możliwe było nabycie przez zasiedzenie służebności o treści odpowiadającej
służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorcy, określanego mianem przedsiębiorcy
przesyłowego.
Jak wynika z dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych, którymi Sąd
Najwyższy jest związany, termin zasiedzenia, na które powołał się uczestnik
postępowania, upłynął przed dniem 3 sierpnia 2008 r., a więc w okresie, gdy
możliwe było nabycie przez zasiedzenie wyłącznie służebności o treści
odpowiadającej służebności przesyłu, w rozumieniu uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08 (Biul. SN 2008, nr 10, s. 7). Uchwała
Sądu Najwyższego oraz nawiązujące do niej późniejsze orzecznictwo
w jednoznaczny sposób wyjaśniły, że przed dniem 3 sierpnia 2008 r. możliwe było
nabycie przez zasiedzenie służebności o treści odpowiadającej służebności
przesyłu, uregulowanej już po tym dniu w art. 3051
- 3054
k.c. Beneficjentem tej
5
służebności - podobnie jak w obecnym stanie prawnym - mógł być jedynie
przedsiębiorca, zaś prawo to wchodziło w skład prowadzonego przez niego
przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym.
W świetle tego poglądu za bezzasadną uznać należało podstawę kasacyjną
naruszenia art. 64 ust. 3 w zw. z art. 21 ust. 1, art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji RP
oraz art. 244 § 1 i 285 § 1 k.c., bowiem Sąd Okręgowy nie wypowiadał się o
nabyciu przez zasiedzenie prawa, które wprowadzone zostało do polskiego
systemu prawnego dopiero po dacie zasiedzenia. Sąd Okręgowy uwzględnił zarzut
uczestnika postępowania, iż nabył przez zasiedzenie służebność o treści
odpowiadającej służebności przesyłu nie zaś służebności przesyłu uregulowanej
w art. 3051
- 3054
k.c.
Z przytoczonych względów należało orzec, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
db