Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 90/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Szewczyk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Puszkarski
SSN Roman Sądej (sprawozdawca)
Protokolant Barbara Kobrzyńska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Barbary Nowińskiej,
w sprawie K. M.
skazanego z art. 296 § 1 kk w zw. z art. 12 kk,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 2 lipca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich
od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 25 stycznia 2012 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w W. z dnia 25
lutego 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części skazującej K. M. i w tym
zakresie przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu w W. w postępowaniu odwoławczym.
UZASADNIENIE
2
Prokurator aktem oskarżenia zarzucił K. M. popełnienie występku
polegającego na tym, że w okresie od czerwca 2005r. do września 2005r. w W.,
pełniąc funkcję Prezesa Zarządu P. Sp. z o.o. i będąc z tego tytułu
odpowiedzialnym za zajmowanie się sprawami majątkowymi i działalnością
gospodarczą tej spółki, czynem ciągłym, niedopełniając ciążącego na nim
obowiązku członka zarządu do prowadzenia i reprezentowania spółki w korzystny
sposób, działał na jej szkodę, wyrządzając szkodę majątkowa w wysokości
1.307.735,70 zł, a działanie to polegało na trzynastu odrębnie opisanych w zarzucie
zachowaniach, w tym na:
 sprzedaży towarów firmy P. poniżej marży handlowej, co spowodowało
straty z tytułu utracenia tej marży w wysokości 36.041,11 zł;
 zapłacie za faktury z tytułu usług doradczych, szkoleń i księgowania
dokumentacji spółki na łączną kwotę 340.089,50 zł, które to koszty były
nieuzasadnione ekonomicznie.
Czyn zarzucony oskarżonemu prokurator zakwalifikował jako wyczerpujący
znamiona art. 296 § 1 i § 3 k.k. w zb. z art. 585 § 1 k.s.h. w zw. z art. 12 k.k. i art.
11 § 2 k.k.
Wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 25 lutego 2011r., K. M., w ramach
zarzuconego czynu, został uznany za winnego popełnienia dwóch występków –
wyczerpującego znamiona art. 296 § 1 i § 3 k.k. w zb. z art. 585 § 1 k.s.h. w zw. z
art. 12 k.k. i art. 11 § 2 k.k., na który składało się pięć odrębnie opisanych
zachowań, którymi oskarżony wyrządził spółce P. szkodę majątkową w znacznych
rozmiarach, na łączną kwotę nie mniejszą niż 556.444,88 zł, za co wymierzono mu
karę roku pozbawienia wolności oraz grzywnę w wysokości 150 stawek dziennych,
po 100 zł każda, przy czym w skład przypisanych wyrokiem zachowań nie
wchodziły te dwa przedstawione powyżej.
Drugi występek, na który składały się trzy zachowania wyodrębnione z zarzutów
aktu oskarżenia, wiązał się z wyrządzeniem szkody niemajątkowej i w tym zakresie
Sąd pierwszej instancji przypisał K. M. wyczerpanie znamion art. 585 § 1 k.s.h. w
zw. z art. 12 k.k., za co wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności oraz
grzywnę w wysokości 150 stawek dziennych, po 100 zł.
3
Sąd Rejonowy orzekł kary łączne w wysokości roku i 2 miesięcy pozbawienia
wolności, 200 stawek dziennych grzywny, po 100 zł każda; wykonanie kary
pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres 2 lat; na podstawie art. 41 § 1
k.k. orzekł wobec oskarżonego zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych w
spółkach przez okres 5 lat oraz rozstrzygnął o dowodach rzeczowych i kosztach
postępowania.
Apelacje od wyroku Sądu pierwszej instancji wnieśli obrońca K. M. oraz
pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego – P. Spółka z o.o.
Po rozpoznaniu wniesionych środków odwoławczych, Sąd Okręgowy wyrokiem
z dnia 25 stycznia 2012r. zmienił wyrok Sądu pierwszej instancji w ten sposób, że
– po uchyleniu orzeczeń o karach łącznych oraz o warunkowym zawieszeniu
wykonania kary pozbawienia wolności – dokonał własnego opisu pierwszego z
przypisanych oskarżonemu czynów, uznając go za winnego popełnienia występku
wyczerpującego znamiona art. 296 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k., w wyniku którego
wyrządził pokrzywdzonej spółce szkodę w znacznych rozmiarach na kwotę nie
mniejszą niż 756.188,35 zł; dokonując nowego opisu czynu Sąd odwoławczy
zmodyfikował opis poszczególnych zachowań oskarżonego, uznał, że na
przypisany występek składa się sześć zachowań, a wśród nich te dwa cytowane na
wstępie, odrębnie opisane w akcie oskarżenia; za popełnienie przypisanego
występku Sąd Okręgowy wymierzył K. M. karę roku pozbawienia wolności, której
wykonanie warunkowo zawiesił na okres próby wynoszący 2 lata; na podstawie art.
46 § 1 k.k. zasądził od oskarżonego na rzecz pokrzywdzonej spółki kwotę 611.986,
35 zł.
Sąd Okręgowy uniewinnił oskarżonego od drugiego z przypisanych mu
wyrokiem Sądu pierwszej instancji czynów (wobec uchylenia przepisu art. 585
k.s.h.).
Nadto Sąd Okręgowy orzekł o utrzymaniu w mocy zaskarżonego wyroku w
pozostałym zakresie oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego – na korzyść K. M. – wniósł Rzecznik
Praw Obywatelskich. Wskazując, że zaskarża wyrok w części w jakiej Sąd drugiej
instancji zmienił zaskarżone orzeczenie Sądu pierwszej instancji i uznał
oskarżonego za winnego popełnienia czynu z art. 296 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.,
4
Rzecznik podniósł zarzut rażącego i mogącego mieć istotny wpływ na treść wyroku
naruszenia prawa procesowego, to jest art. 454 § 1 k.p.k., poprzez zmianę wyroku
Sądu Rejonowego i uzupełnienie opisu przypisanego oskarżonemu czynu ciągłego
o zachowania, które zostały z tego opisu wyeliminowane przez Sąd pierwszej
instancji.
Autor kasacji wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w zaskarżonej
części wraz z rozstrzygnięciami z nią związanymi i przekazanie sprawy w tym
zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich w piśmie procesowym poparł
obrońca K. M., a na rozprawie kasacyjnej stanowisko to poparł również prokurator
Prokuratury Generalnej.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje.
Kasacja zasługiwała na uwzględnienie.
Rzeczą bezsporną jest, że opisane odrębnie w akcie oskarżenia dwa
zachowania zarzucane K. M. (przytoczone na wstępie niniejszego uzasadnienia),
stanowiące wraz z pozostałymi elementy składowe czynu ciągłego, pozostały poza
tym czynem ciągłym, którego popełnienie przypisał oskarżonemu w wyroku Sąd
Rejonowy. Trafnego sformułowania użył Rzecznik Praw Obywatelskich w kasacji,
wskazując, że zachowania te zostały przez Sąd a quo „wyeliminowane”.
Uzasadnienie wyroku tego Sądu nie pozostawia bowiem wątpliwości, że doszedł on
do przekonania, iż nie ma dowodowych podstaw do przypisania oskarżonemu, aby
w ramach przestępnego działania na szkodę pokrzywdzonej spółki, dopuścił się
również sprzedaży towarów spółki poniżej marży handlowej, powodującej straty w
wysokości przeszło 36 tysięcy zł (str. 52 i str. 64-65) oraz zapłaty kwoty ponad 300
tysięcy zł za nieuzasadnione ekonomicznie usługi doradcze, prawnicze i szkolenia
(str. 49, 53 i 65). Konsekwencją tego stanowiska było pominięcie tych zachowań w
opisie czynu ciągłego przypisanego oskarżonemu w wyroku Sądu pierwszej
instancji. Oczywistym jest przy tym, że gdyby całe przestępne działanie
oskarżonego miało ograniczyć się wyłącznie do tych dwóch zachowań, Sąd
Rejonowy wydałby wyrok uniewinniający. Te dwa zachowania stanowiły jednak
fragmenty znacznie szerzej zarzuconego czynu ciągłego, składającego się z
trzynastu odrębnie opisanych w akcie oskarżenia zachowań. Stąd też, zgodnie z
5
ugruntowanym i jednoznacznym stanowiskiem doktryny i praktyki o prawnej
niedopuszczalności orzekania o uniewinnieniu od fragmentów jednego czynu,
zachowania te zostały „wyeliminowane” z opisu czynu ciągłego i nie zostały
przypisane oskarżonemu w wyroku Sądu pierwszej instancji.
Sąd drugiej instancji częściowo uwzględnił zarówno apelację obrońców K. M.,
jak i apelację pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego, dokonując wiele zmian w
zaskarżonym wyroku. W zakresie objętym kasacją Rzecznika Praw Obywatelskich,
Sąd Okręgowy odmiennie od Sądu a quo ocenił materiał dowodowy co do
omawianych dwóch zachowań zarzuconych w akcie oskarżenia. Uznał, że materiał
ten wykazuje jednoznacznie sprawstwo oskarżonego i w ramach na nowo
opisanego czynu ciągłego przypisał oskarżonemu również zachowania dotyczące
sprzedaży towarów poniżej marży handlowej, powodujące stratę spółki P. w
wysokości 36.041,11 zł oraz zapłatę za nieuzasadnione ekonomicznie usługi i
szkolenia w wysokości 315.085 zł.
W nawiązaniu do reformatoryjnej części swojego orzeczenia Sąd ad quem w
uzasadnieniu stwierdził, że „nie narusza zakazu określonego w art. 434 § 1 k.p.k.
zmiana zaskarżonego wyroku polegająca na przyjęciu w opisie czynu, że fakty
uznane za udowodnione wypełniają inne, niż wskazane w tym wyroku alternatywne
znamiona przestępstwa tego samego typu”, odwołując się do stanowiska
wyrażonego w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 2006r., V KK 499/05 (str.
20 uzasadnienia). Stwierdzenie to nie precyzuje do jakich konkretnie zmian wyroku
Sądu pierwszej instancji się odnosi, ale od razu trzeba stwierdzić, że przywołany
judytkat Sądu Najwyższego (OSNKW 2006, z. 10, poz. 94) w najmniejszym nawet
stopniu nie odnosi się do tej sytuacji procesowej, która wystąpiła w płaszczyźnie
będącej przedmiotem kasacji.
Dokonując zacytowanej powyżej oceny Sąd Okręgowy niestety nie rozważył
tego przepisu, którego rażące naruszenie zarzucił w kasacji Rzecznik Praw
Obywatelskich, to jest przepisu wyrażającego szczególną postać zakazu
reformationis in peius – art. 454 § 1 k.p.k. Zakazuje on sądowi odwoławczemu
skazania oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do
którego umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie.
6
Wobec K. M. nie zapadł wprawdzie wyrok uniewinniający ani umarzający, ale
przecież wyeliminowanie określonych zachowań z zarzuconego aktem oskarżenia
czynu ciągłego traktować trzeba analogicznie do sytuacji wydania w tym zakresie
wyroku uniewinniającego. Wszak w odniesieniu do tych zachowań proces
rozstrzygania o przypisaniu bądź nieprzypisaniu sprawstwa jest identyczny, jak w
przypadku każdego jednostkowo zarzuconego czynu zabronionego – ustalenie czy
oskarżony go popełnił (co do strony przedmiotowej i podmiotowej), jego ocena
prawna oraz jej konsekwencje. Skutki braku dowodowych podstaw przypisania winy
w zakresie poszczególnych zarzucanych zachowań stanowiących fragmenty czynu
ciągłego merytorycznie nie różnią się niczym od konsekwencji takiego braku przy
rozstrzyganiu o czynie niezłożonym. W tym ostatnim przypadku zapada wyrok
uniewinniający, a przy konstrukcji czynu ciągłego (art. 12 k.k.) wyrazem takiego
rozstrzygnięcia jest wyeliminowanie poszczególnych zachowań z opisu
przypisywanego czynu ciągłego. Zasadnie Rzecznik Praw Obywatelskich na
poparcie swojego stanowiska powołał dwa orzeczenia Sądu Najwyższego – wyrok
z dnia 7 marca 1984r., II KR 33/84, OSNKW 1984, z. 9-10, poz. 100 oraz uchwałę z
dnia 17 czerwca 1993r., WZP 1/92, OSNKW 1994, z. 1-2, poz. 3 – które choć
wydane zostały na gruncie Kodeksu postępowania karnego z 1969r. (art. 383 § 2)
w pełni zachowały swą aktualność, o czym świadczy choćby powszechne ich
wskazywanie przez komentatorów obowiązującego k.p.k. Normatywna zawartość
art. 383 § 2 k.p.k. z 1969r. była identyczna, jak przepisu art. 454 §1 k.p.k.
Implikacją przedstawionego powyżej stanowiska Sądu Najwyższego musiało
być podzielenie zarzutu podniesionego w kasacji Rzecznika Praw Obywatelskich i
stwierdzenie, że przypisując K. M. w ramach czynu ciągłego dwa wskazane
zachowania, które zostały wyeliminowane przez Sąd pierwszej instancji, Sąd
odwoławczy rażąco naruszył zakaz określony w art. 454 § 1 k.p.k., co – rzecz
oczywista – miało istotny wpływ na treść orzeczenia. Tym samym spełnione zostały
przesłanki określone w art. 523 § 1 k.p.k.
Zaskarżony kasacją wyrok został zatem uchylony w zaskarżonej części, a więc
w części skazującej K. M. Prawna jedność przypisanego czynu ciągłego
implikowała konieczność uchylenia całego rozstrzygnięcia skazującego, mimo że
zarzut kasacyjny dotyczył jedynie dwóch spośród sześciu odrębnie opisanych w
7
wyroku Sądu odwoławczego zachowań składających się na ten czyn. W toku
ponownego rozpoznania sprawy w postępowaniu odwoławczym zajdzie potrzeba
powtórnej instancyjnej oceny wniesionych w sprawie apelacji z koniecznością
uniknięcia uchybień, które stały się przyczyną niniejszego rozstrzygnięcia oraz z
uwzględnieniem kierunku wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich kasacji
– na korzyść oskarżonego.
Kierując się przedstawioną powyżej argumentacją Sąd Najwyższy orzekł, jak w
części dyspozytywnej wyroku.