Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 22/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 27 sierpnia 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Beata Gudowska
SSN Zbigniew Hajn
w sprawie z wniosku T. K.
przeciwko Wojskowemu Biuru Emerytalnemu w G.
o wysokość emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 27 sierpnia 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 19 września 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 19 września 2012 r., Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawcy T. K. od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w G. z dnia 30 listopada 2011 r., którym oddalono jego odwołanie od
decyzji Wojskowego Biura Emerytalnego z dnia 5 lipca 2011 r., odmawiającej
wyłączenia z tzw. wysługi emerytalnej, okresów zatrudnienia objętych
ubezpieczeniem społecznym (powszechnym), od dnia 14 sierpnia 2011 r.
2
W niespornym stanie faktycznym wnioskodawca został zwolniony z
zawodowej służby wojskowej w dniu 14 listopada 1980 r. Ma ustalone prawo do
emerytury wojskowej decyzją z dnia 14 października 1981 r., wydaną w oparciu o
przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 1972 roku o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy
zawodowych i ich rodzin (Dz. U. Nr 53, poz. 341 ze zm.). W decyzji tej przyjęto, że
wnioskodawca ma 15 lat, 4 miesiące i 14 dni wysługi emerytalnej, w tym 2 miesiące
i 25 dni z tytułu zatrudnienia z okresu sprzed rozpoczęcia pełnienia służby
wojskowej. Wnioskami z dnia 16 lipca 2001 r., 14 maja 2002 r., 17 marca 2005 r.,
30 sierpnia 2005 r., 21 stycznia 2006 r., 6 lipca 2006 r., 15 lutego 2007 r., 24
października 2007 r., 9 stycznia 2008 r., 1 września 2008 r., 5 stycznia 2009 r., 28
lipca 2009 r., 8 stycznia 2010 r. 28 września 2009 r. oraz 27 stycznia 2011 r.
ubezpieczony zwrócił się o doliczenie do wysługi emerytalnej okresów zatrudnienia
po zwolnieniu ze służby wojskowej. Decyzjami z dnia 8 sierpnia 2001 r., 17 maja
2002 r., 15 kwietnia 2005 r., 13 września 2005 r., 12 kwietnia 2006 r., 28 lipca
2006 r., 23 lutego 2007 r.,15 listopada 2007 r., 11 stycznia 2008 r., 8 października
2008 r., 29 stycznia 2009 r., 18 sierpnia 2009 r., 22 stycznia 2010 r., 6 października
2010 r. i 10 lutego 2011 r. wojskowy organ rentowy doliczył do wysługi emerytalnej
okresy zatrudnienia zgodnie z wnioskami. Decyzje te są prawomocne. Decyzją z
dnia 1 marca 2011 r. Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego ustalił wysokość
emerytury wojskowej wnioskodawcy od dnia 1 marca 2011 r., dokonując jej
waloryzacji przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji wynoszącego 103,10%,
ustalając jej wysokość na kwotę 2 312,59 zł. W dniu 24 maja 2011 r. wnioskodawca
złożył do pozwanego organu rentowego wniosek o wyłączenie z dotychczasowej
wysługi emerytalnej okresów pracy zawodowej zarówno sprzed pełnienia czynnej
służby wojskowej, jaki po jej zakończeniu. Decyzją z dnia 5 lipca 2011 r., Dyrektor
Wojskowego Biura Emerytalnego odmówił wyłączenia od dnia 14 sierpnia 2011 r.
okresów zatrudnienia z wysługi emerytalnej. Wnioskodawca zaskarżył obie decyzje
(połączone do wspólnego rozpoznania zarządzeniem Sądu Okręgowego z dnia 27
września 2011 r.), a jego odwołania zostały oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego
z dnia 30 listopada 2011 r. Powyższy wyrok zaskarżył apelacją wnioskodawca w
części dotyczącej oddalenia odwołania od decyzji Dyrektora Wojskowego Biura
Emerytalnego z dnia 5 lipca 2011 r.
3
Sąd Apelacyjny oddalił apelację wnioskodawcy (wyrok z dnia 19 września
2012 r.), podzielając ustalenia Sądu pierwszej instancji - uznając je za własne - jak i
ich prawną ocenę. Sąd wskazał w uzasadnieniu wyroku, że zgodnie z art. 2 ust. 1
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.,
powoływana dalej jako ustawa o emeryturach i rentach), świadczenia na warunkach
i w wysokości określonych w ustawie przysługują: ubezpieczonym - w przypadku
spełnienia warunków do nabycia prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń
emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, oraz członkom
rodziny pozostałym po ubezpieczonym albo po osobie uprawnionej do świadczeń
pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Jak wskazano w ust. 2, świadczenia na warunkach i w wysokości
określonych w ustawie przysługują również żołnierzom zawodowym oraz
funkcjonariuszom Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby
Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej,
Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej, jeżeli nie
spełniają oni warunków do nabycia prawa lub utracili prawo do świadczeń
określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób, oraz członkom
rodzin pozostałym po tych osobach. Możliwość uzyskania emerytury z
powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych była wyłączona dla
ubezpieczonego w okresie obowiązywania art. 2 ustawy w brzmieniu sprzed jego
zmiany dokonanej ustawą z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 8, poz. 38), która weszła w życie 5
lutego 2009 r. Według nowej treści art. 2, świadczenia na warunkach i w wysokości
określonych w ustawie przysługują: ubezpieczonym - w przypadku spełnienia
warunków do nabycia prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń
emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, oraz członkom
rodziny pozostałym po ubezpieczonym albo po osobie uprawnionej do świadczeń
pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, także m.in. żołnierzom zawodowym (art. 2 ust. 2 tej ustawy), jeżeli nie
4
spełniają oni warunków do nabycia prawa lub utracili prawo do świadczeń
określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób, oraz członkom
rodzin pozostałym po tych osobach. Sąd drugiej instancji podkreślił, że mając na
względzie powyższe uregulowania, osoba, która nabyła prawo do emerytury
wojskowej obliczonej z uwzględnieniem okresów ubezpieczenia, nie nabywa prawa
do emerytury z tytułu ubezpieczenia i odwrotnie, z prawa do emerytury wojskowej
nie może skorzystać osoba, która nabyła prawo do emerytury z tytułu
ubezpieczenia obliczonej z uwzględnieniem okresów służby (art. 12 ustawy z dnia
10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich
rodzin - jednolity tekst: Dz. U. z 2013 r. Nr 666 ze zm., dalej powoływana jako
ustawa zaopatrzeniowa wojskowa).
W skardze kasacyjnej od tego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił naruszenie prawa materialnego przez
błędną wykładnię – art. 7 w związku z art. 12 ustawy zaopatrzeniowej wojskowej,
„polegającą na błędnym przyjęciu, iż emeryt wojskowy nie jest uprawnionym ku
temu aby żądać wedle własnego uznania wyłączenia danego okresu z jego wysługi
emerytalnej”, art. 10 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 166,
poz. 1609), „polegającą na przyjęciu, iż nie jest możliwym wyłączenie okresów
składkowych z okresu, od którego zależy wysokość emerytury wojskowej w celu
nabycia prawa do świadczeń z powszechnego systemu emerytalnego”, wniósł o
uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i zmianę zaskarżonej decyzji Dyrektora
Wojskowego Biura Emerytalnego przez wyłączenie z wysługi emerytalnej
wnioskodawcy (wojskowej) okresy składkowe od dnia 1 lipca do dnia 25 września
1965 r. oraz od dnia 6 stycznia 1981 r. do dnia 31 maja 2011 r., oraz od dnia 1
czerwca 2011 r., ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu,
ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości oraz wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej
instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Stosownie do art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c., Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w
granicach skargi kasacyjnej i jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego orzeczenia, jeżeli skarga nie zawiera zarzutu naruszenia
przepisów postępowania (jak w rozpoznawanej sprawie) lub gdy zarzut taki okaże
się niezasadny. Decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia, ma interpretacja
przepisów ustawy o emeryturach i rentach. Należy przypomnieć, że pierwotnie
obejmowała ona swym zakresem normatywnym tych żołnierzy (funkcjonariuszy),
którzy nie pozostawali w służbie w dniu jej wejścia w życie, tj. 1 stycznia 1999 r. W
myśl obowiązującego wówczas art. 1 ust. 2 ustawy, warunki nabywania prawa do
emerytury i rent oraz innych świadczeń przysługujących z tytułu pobierania
emerytury lub renty, a także zasady ustalania wysokości tych świadczeń dla
żołnierzy zawodowych oraz funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa,
Straży Granicznej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej, którzy w dniu
wejścia w życie ustawy pozostawali w służbie oraz dla członków ich rodzin,
określały wyłącznie przepisy o zaopatrzeniu emerytalnym tych osób. Przepis ten
został uchylony z dniem 1 października 2003 r. (ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o
zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw).
Tą samą ustawą zmieniono także art. 2 ustawy o emeryturach i rentach, według
którego (ust. 1 pkt 1) „świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w
ustawie przysługują ubezpieczonym - w razie spełnienia warunków do nabycia
prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wyjątkiem ubezpieczonych, którzy mają
ustalone prawo do emerytury określonej w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych oraz w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu,
Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej, obliczonej z uwzględnieniem
okresów składkowych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1-3, 5 i 7-10 oraz w ust. 2”.
W tym samym czasie dokonano szeregu zmian w „mundurowych” ustawach
zaopatrzeniowych, rezygnując, między innymi, z przyznawania przewidzianych tam
świadczeń emerytalnych z urzędu (np. art. 31 ust. 3 ustawy zaopatrzeniowej
wojskowej, ówczesny jednolity tekst: Dz. U. z 2002 r. Nr 11, poz. 108 ze zm., w
6
brzmieniu nadanym od dnia 1 października 2003 r.). Z powyższych regulacji
wynikało, że zniesienie obowiązku ubezpieczenia społecznego żołnierzy
zawodowych i rozdzielenie w związku z tym systemów ubezpieczeniowego i
zaopatrzeniowego zmierzało do tego, aby każdy z tych systemów realizował
osobno zobowiązania wobec żołnierzy zawodowych, przy zachowaniu zasady, że
za ten sam okres ubezpieczenia emerytalnego nie mogą jednocześnie
przysługiwać dwa świadczenia emerytalne. Nie została w ten sposób wykluczona
możliwość jednoczesnego nabycia prawa do emerytury z ubezpieczenia
społecznego i zaopatrzenia emerytalnego żołnierzy zawodowych wówczas, gdy
okresy te (ubezpieczenia i służby) nie zazębiały się i nie zostały wzajemnie
uwzględnione przy ustalaniu prawa do świadczeń, a każdy z nich z osobna był
wystarczający do uzyskania prawa do emerytury w określonym systemie (por.
uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2008 r., II UK 48/08,
OSNP z 2010 r., nr 5 – 6, poz. 77). Z kolei osoba pobierająca emeryturę wojskową
mogła, po osiągnięciu wieku emerytalnego, nabyć również prawo do emerytury z
ubezpieczenia społecznego, jeżeli poza okresami (służby i ubezpieczenia)
uwzględnionymi przy ustalaniu prawa do świadczenia z zaopatrzenia emerytalnego
legitymowała się innymi okresami składkowymi i nieskładkowymi w rozmiarze
wystarczającym w myśl obowiązujących przepisów do uzyskania prawa do tego
świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 stycznia 2009 r., I UK 178/08
(niepublikowany). Należy podkreślić jednak, że możliwość jednoczesnego nabycia
prawa do emerytury z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego
żołnierzy zawodowych możliwa była, gdy okresy ubezpieczenia (i służby) nie
zostały wzajemnie uwzględnione przy ustalaniu prawa do świadczeń, a każdy z
nich z osobna był wystarczający do uzyskania prawa do emerytury w określonym
systemie.
Przedstawione wywody (i powołane wyżej wyroki Sądu Najwyższego),
odnosiły się do stanu prawnego, w którym obowiązywał art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o
emeryturach i rentach w brzmieniu ustalonym ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o
zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw.
Ta sytuacja prawna uległa zmianie od dnia 5 lutego 2009 r., kiedy weszła w życie
kolejna zmiana art. 2 ustawy o emeryturach i rentach dokonana ustawą z dnia 5
7
grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nadająca mu nowe
brzmienie, na co trafnie zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny. Zgodnie z tym przepisem
(art. 2 ust. 1), świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w ustawie
przysługują:
1) ubezpieczonym - w przypadku spełnienia warunków do nabycia prawa
do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych;
2) członkom rodziny pozostałym po ubezpieczonym albo po osobie
uprawnionej do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
W ust. 2 tego przepisu stwierdzono, że świadczenia z tej ustawy na jej
warunkach i wysokości przysługują również żołnierzom zawodowym oraz
funkcjonariuszom (…), jeżeli nie spełniają oni warunków do nabycia prawa lub
utracili prawo do świadczeń określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym
tych osób (żołnierzy i funkcjonariuszy), oraz członkom rodzin pozostałym po tych
osobach. Innymi słowy po zmianie wskazanego przepisu, rozważania powyższe nie
odnoszą się do stanu faktycznego sprawy, w którym okresy składkowe
przypadające przed podjęciem służby przez wnioskodawcę zostały uwzględnione
przy ustalaniu jego prawa do emerytury wojskowej, zaś kolejne okresy tego
ubezpieczenia – już po odbyciu służby - na wniosek ubezpieczonego, zostały
zaliczone do wysługi emerytalnej (wojskowej), wpływając na jej wysokość
stosownie do regulacji przewidzianej w art. 14 ustawy zaopatrzeniowej wojskowej).
W ocenie Sądu Najwyższego, ustawa o emeryturach i rentach nie zawiera
obecnie (nie zawierała również poprzednio) przepisu, który pozwalałby
ubezpieczonemu żądać wyłączenia wybranych okresów, już raz zaliczonych do
stażu emerytalnego w celu uzyskania emerytury wojskowej, ale też podwyższenia
jej wysokości, by teraz tych samych okresów „użyć” ponownie w celu uzyskania
emerytury z FUS.
W aktualnym stanie prawnym (art. 2 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach),
świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w ustawie przysługują tylko
8
takim żołnierzom zawodowym oraz funkcjonariuszom, którzy nie spełniają
warunków do nabycia prawa (określonych w art. 12 ustawy wojskowej) lub utracili
prawo do świadczeń określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym tych
osób, oraz członkom rodzin pozostałym po tych osobach, w okolicznościach
objętych przepisem art. 38 ustawy zaopatrzeniowej wojskowej.
Tymczasem wnioskodawcy przysługiwało (i przysługuje nadal) prawo do
emerytury wojskowej ustalone decyzją z dnia 14 października 1981 r., wydaną w
oparciu o przepisy ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
żołnierzy zawodowych i ich rodzin, której wysokość, w uwzględnieniu wniosków
ubezpieczonego o doliczenie do wysługi emerytalnej okresów zatrudnienia po
zwolnieniu ze służby wojskowej, została prawomocnie ustalona (podwyższona)
zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Tym samym wnioskodawca nie może żądać, by prawo do emerytury z
ubezpieczenia powszechnego przysługiwało mu po zaliczeniu tych samych (w
części lub w całości) okresów ubezpieczenia, już uwzględnionych przy ustalaniu
uprawnień do emerytury wojskowej, przysługującej z mocy prawa (ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy). Wobec powyższego nie ma żadnych
prawnych podstaw, do wykorzystywania raz już zaliczonych okresów składkowych
ponownie, przy ustalaniu świadczeń emerytalnych z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych.
Z tych względów Sąd Najwyższy uznał, że skarga kasacyjna nie ma
usprawiedliwionych podstaw i z mocy art. 39814
k.p.c. orzekł jak w sentencji.