Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 57/13
UCHWAŁA
Dnia 18 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku wierzyciela Banku H. w W. S.A.
przeciwko dłużnikowi J. K.
o egzekucję świadczenia pieniężnego,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 18 października 2013 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w L.
postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2013 r.,
"Od którego z uczestników postępowania egzekucyjnego
w przypadku umorzenia postępowania egzekucyjnego z innych
przyczyn niż wskazane w art. 49 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tekst jedn. Dz.U.
z 2011 r. Nr 231, poz. 1376 ze zm.) komornik winien pobrać opłatę,
o której mowa w art. 53a ust. 2 tej ustawy?"
podjął uchwałę:
Komornik pobiera opłatę przewidzianą w art. 53a ust. 2
ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych
i egzekucji (tekst jedn.: Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376 ze zm.)
od wierzyciela.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 10 października 2012 r. komornik przy Sądzie
Rejonowym w L. - umarzając postępowanie z uwagi na bezskuteczność egzekucji -
ustalił koszty postępowania egzekucyjnego na kwotę 344,28 zł, obejmującą m.in.
opłatę stałą za odnalezienie majątku dłużnika J. K. w wysokości 140,51 zł i
obciążył nimi wierzyciela - Bank H. w W. Spółkę Akcyjną w W.
Sąd Rejonowy w L. postanowieniem z dnia 9 listopada 2012 r. oddalił skargę
wierzyciela na powyższe postanowienie w zakresie rozstrzygającym o opłacie za
odnalezienie majątku dłużnika, wskazując, iż nie ma podstaw do obciążenia
dłużnika drugą częścią opłaty za odnalezienie jego majątku, określoną w art. 53a
ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (jedn.
tekst: Dz. U. z 2011, Nr 231, poz. 1376; dalej: „u.k.s.e.”), przed zakończeniem
postępowania egzekucyjnego, gdyż dopiero uiszczenie tej opłaty przez wierzyciela
powoduje, że staje się ona jego kosztem podlegającym rozliczeniu na podstawie
art. 770 zdanie trzecie k.p.c.
Rozstrzygnięcie to zaskarżył zażaleniem wierzyciel, domagając się jego
zmiany przez uwzględnienie skargi i obciążenie dłużnika opłatą za odnalezienie
majątku.
Sąd Okręgowy w L. przy rozpoznawaniu zażalenia powziął wątpliwość,
której dał wyraz w zagadnieniu prawnym przedstawionym Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 7971
k.p.c., komornik na zlecenie wierzyciela dokonuje -
za wynagrodzeniem - poszukiwania majątku dłużnika. Wynagrodzenie,
o którym mowa w powołanym przepisie, jest ustalane i pobierane - stosownie
do art. 53a u.k.s.e. - dwuetapowo: najpierw od wniosku o podjęcie
czynności poszukiwawczych, a następnie - gdy poszukiwania te dały pozytywny
rezultat - za odnalezienie majątku. Opłatę stałą w wysokości 2% przeciętnego
wynagrodzenia miesięcznego komornik pobiera od wierzyciela zgłaszającego
3
stosowny wniosek, przy czym, w razie nieuiszczenia opłaty w terminie 7 dni
od otrzymania wezwania, zwraca ten wniosek (ust. 1). W przypadku zaś
odnalezienia majątku dłużnika komornik pobiera opłatę stałą w wysokości 5%
szacunkowej wartości tego majątku, nie więcej jednak niż 100% przeciętnego
wynagrodzenia miesięcznego. Opłata ta ulega zmniejszeniu o kwotę opłaty
pobranej na podstawie ust. 1. Przepis art. 49 ust. 3 stosuje się odpowiednio (ust. 2).
Źródłem wątpliwości Sądu Okręgowego jest brak wskazania w art. 53a ust.
2 u.k.s.e., od kogo - wierzyciela czy dłużnika - komornik pobiera drugą część opłaty
należnej za odnalezienie majątku dłużnika. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
kwestia ta nie była dotąd podejmowana. W piśmiennictwie natomiast
prezentowane są przeciwstawne stanowiska.
Według jednego, opłata ta powinna zostać pobrana od wierzyciela,
a następnie ściągnięta od dłużnika na podstawie art. 770 k.p.c. W uzasadnieniu
tego zapatrywania wskazuje się, że poszukiwanie majątku dłużnika jest
przeprowadzane na zlecenie wierzyciela i w jego następstwie między komornikiem
a wierzycielem nawiązuje sią stosunek zlecenia. Za poglądem tym, według Sądu
Okręgowego, przemawia również argument, że wierzyciel może nie zażądać
skierowania egzekucji do majątku odnalezionego na jego zlecenie, co miało
miejsce w sprawie niniejszej; oczywiście w takiej sytuacji nie będzie podstaw do
obciążenia dłużnika tą opłatą.
Pogląd przeciwny został oparty na założeniu, że poszukiwanie przez
komornika majątku dłużnika nie następuje na podstawie umowy zlecenia, gdyż
wierzyciela łączy z komornikiem stosunek publicznoprawny. Jego zwolennicy
akcentują, że z odesłania zawartego w art. 53a ust. 2 u.k.s.e. do odpowiedniego
stosowania art. 49 ust. 3 u.k.s.e. wynika, iż opłata za odnalezienie majątku powinna
zostać pobrana od dłużnika. Zwracają ponadto uwagę na niecelowość rozwiązania
dopuszczającego konieczność ewentualnego prowadzenia dwóch egzekucji tej
części opłaty: najpierw - od wierzyciela w razie bezskuteczności wezwania do jej
uiszczenia, a następnie - od dłużnika jako elementu kosztów niezbędnych do
celowego przeprowadzenia egzekucji.
4
Przechodząc do analizy zagadnienia prawnego, trzeba na wstępie odrzucić
zapatrywanie, zgodnie z którym uprawnienie komornika do poszukiwania majątku
dłużnika wynika - według brzmienia art. 9791
k.p.c. - ze stosunku zlecenia
zawiązanego miedzy wierzycielem a komornikiem. Komornik sądowy jest organem
egzekucyjnym (art. 758 § 1 k.p.c.), do którego należy wykonywanie czynności
egzekucyjnych oraz innych czynności powierzonych mu w drodze ustawy.
Przy wykonywaniu tych zadań realizuje on funkcje państwa i nie wchodzi
z uczestnikami postępowania w stosunki cywilnoprawne; stosunek prawny
pomiędzy komornikiem, będącym funkcjonariuszem publicznym (art. 1 u.k.s.e.),
a uczestnikami postępowania egzekucyjnego ma charakter publicznoprawny
(zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2002 r.,
III CZP 65/02, OSNC 2003, nr 7-8, poz. 100). W art. 7971
chodzi zatem o możliwość
dokonania przez komornika czynności egzekucyjnej poszukiwania majątku dłużnika
na wniosek wierzyciela. Wskazuje na to również ulokowanie tego przepisu wśród
unormowań regulujących wszczęcie egzekucji i dalsze czynności egzekucyjne oraz
treść art. 53a ust. 1 zdanie drugie u.k.s.e., nakazującego zwrot wniosku
zawierającego stosowne żądanie („zlecenie”) w razie nieuiszczenia przez
wierzyciela obciążającej go opłaty. Wynagrodzenie, o którym mowa w art. 7971
k.p.c., stanowi zatem opłatę egzekucyjną pobieraną przez komornika na podstawie
art. 53a u.k.s.e.
W doktrynie i orzecznictwie zgodnie wskazuje się, że opłaty należne
komornikowi od uczestników postepowania z tytułu prowadzenia egzekucji
oraz podejmowania innych czynności przewidzianych w ustawie są
należnościami mającymi charakter publicznoprawny (zob. uzasadnienie wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2009 r., II CSK 60/09, nie pub.).
Stanowią one jednak tylko część kosztów egzekucji prowadzonej przez komornika.
Należy zatem odróżnić zasady pobierania opłat od zasad ponoszenia kosztów
egzekucji określonych w art. 770 k.p.c., a w konsekwencji przyjąć, że reguła
wyrażona w tym przepisie może być stosowana wtedy, gdy organ egzekucyjny
decyduje o obowiązku zwrotu kosztów już poniesionych. Nie dotyczy ona natomiast
tego, kto ma obowiązek uiścić konkretną opłatę; kwestię te regulują szczegółowo
przepisy ustawy o komornikach sądowych i egzekucji. Już z tej tylko przyczyny
5
odwołanie się przy wykładni art. 53a ust. 2 u.k.s.e. do zasady odpowiedzialności
dłużnika za koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji nie
usprawiedliwia wniosku, iż obowiązek uiszczenia opłaty przewidzianej w tym
przepisie obciąża dłużnika.
Stałą opłatę egzekucyjną uiszcza w zasadzie uczestnik postepowania
wnioskujący o podjęcie przez komornika czynności podlegającej opłacie, a więc
z reguły wierzyciel (art. 49 a, art. 50, art. 51, art. 53 u.k.s.e.). Można więc uznać,
że również opłata za czynność poszukiwania majątku dłużnika powinna być
uiszczona w obu częściach przez wierzyciela. Podział tej opłaty na dwie części
nie musi wiązać się z obowiązkiem ich poniesienia przez różne podmioty; znajduje
on uzasadnienie w potrzebie zmotywowania komornika do efektywnego
przeprowadzenia poszukiwania. Gdyby ustawodawca chciał obciążyć opłatą
przewidzianą w art. 53a ust. 2 u.k.s.e. dłużnika, wolę taką wysłowiłby w sposób
wyraźny.
Powstaje jednak pytanie, czy zamiaru takiego nie odzwierciedla art. 53a ust.
2 zdanie trzecie u.k.s.e., nakazujący komornikowi - przy pobraniu drugiej części
opłaty - odpowiednie stosowanie art. 49 ust. 3 u.k.s.e. Przepis ten stanowi,
że w celu pobrania opłat, o których mowa w art. 49 ust. 2, komornik wydaje
postanowienie, w którym wzywa dłużnika do uiszczenia należności z tego tytułu
w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia, przy czym postanowienie
to po uprawomocnieniu się podlega wykonaniu w drodze egzekucji bez
zaopatrywania w klauzulę wykonalności. Dla zwolenników poglądu, że opłata
przewidziana w art. 53a ust. 2 u.k.s.e. jest pobierana od dłużnika, odesłanie to
stanowi argument rozstrzygający; skoro bowiem art. 49 ust. 3 u.k.s.e. określa
pobieranie opłaty od dłużnika, to - stosując go odpowiednio – od niego komornik
powinien pobrać opłatę za odnalezienie majątku.
Zapatrywanie powyższe nasuwa jednak istotne zastrzeżenia, gdyż
zadaniem art. 49 ust. 3 u.k.s.e. nie jest określenie podmiotu, od którego ma być
pobrana opłata; funkcję tę pełni art. 49 ust. 2. Zasadniczym celem art. 49 ust. 3
u.k.s.e. jest określenie sposobu poboru należnej komornikowi opłaty. Odesłanie do
tego przepisu nie oznacza więc wskazania podmiotu zobowiązanego do jej
6
uiszczenia. Należy zauważyć, że konstrukcją odesłania do odpowiedniego
stosowania art. 49 ust. 3 ustawodawca posłużył się również w art. 42 ust. 2 u.k.s.e.,
statuującego zasadę obciążenia wierzyciela - w razie bezskuteczności egzekucji -
wydatkami, które nie zostały pokryte z wyegzekwowanej części świadczenia.
Nie ulega wątpliwości, że również w tym przypadku odesłanie do art. 49 ust. 3
podyktowane zostało potrzebą wskazania wyłącznie samego mechanizmu pobrania
od wierzyciela obciążających go wydatków.
Odnosząc się do argumentów celowościowych, wskazujących na
nieracjonalność „podwójnego” egzekwowania opłaty za odnalezienie majątku,
trzeba zauważyć, że w każdym wypadku, gdy obowiązek uiszczenia opłaty
spoczywa na wierzycielu, komornik pobiera ją od niego, natomiast o tym,
kto ostatecznie poniesie koszty obejmujące tę opłatę, rozstrzyga postanowieniem
przewidzianym w art. 770 k.p.c. Regułę tę stosuje się również w razie konieczności
pobrania zaliczki na pokrycie wydatków gotówkowych, np. związanych
z czynnością poszukiwania majątku dłużnika (art. 40 ust. 1 u.k.s.e.). Komornik
nie może pobrać zaliczki na ten cel od dłużnika, obowiązany zaś będzie ją rozliczyć
- zgodnie z zasadą określoną w art. 770 k.p.c. - po zakończeniu egzekucji.
Nie przekonuje więc pogląd, że względy celowości stanowią przesłankę
usprawiedliwiającą pobranie opłaty od dłużnika.
Przytoczone argumenty nakazują uznać, że komornik pobiera opłatę
określoną w art. 53a ust. 2 u.k.s.e. od wierzyciela. Regułę tę stosuje przy tym we
wszystkich przypadkach, a nie tylko w razie umorzenia postępowania na wniosek
wierzyciela oraz na podstawie art. 823 k.p.c. Pogląd odmienny prowadzi w istocie
do pozbawienia komornika możliwości ściągnięcia należnej mu opłaty w sytuacjach
nieobjętych hipotezą art. 49 ust. 2 u.k.s.e., gdyż - jak wspomniano - art. 770 k.p.c.
stanowi podstawę rozliczenia kosztów już poniesionych, a nie opłat, które mają
zostać dopiero pobrane.
Przyjęcie wskazanej wykładni art. 53a ust. 2 u.k.s.e. ułatwia realizację
zasady ponoszenia przez dłużnika kosztów niezbędnych do celowego
przeprowadzenia egzekucji. Umożliwia bowiem obciążenie wierzyciela kosztami
poszukiwania majątku dłużnika wywołanymi wnioskiem złożonym dla szykany albo
7
- jak miało to miejsce w sprawie rozpoznawanej przez Sąd Okręgowy –
w przypadku zaniechania zgłoszenia żądania skierowania egzekucji do
odnalezionego majątku.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
rozstrzygnął zagadnienie prawne, jak w uchwale.