Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 509/12
POSTANOWIENIE
Dnia 30 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Ministra Spraw Wewnętrznych
przeciwko S. S. E. i B. Przedsiębiorstwu Budownictwa Przemysłowego Spółce
Akcyjnej
o stwierdzenie nieważności umowy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 października 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od postanowienia Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 24 kwietnia 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Okręgowego w B. z dnia 17 stycznia 2012 r.
i przekazuje temu Sądowi sprawę
do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Minister Spraw Wewnętrznych złożył pozew o ustalenie nieważności umowy
sprzedaży nieruchomości położonej w U. przy ul. O. 32 zawartej dnia 1 września
2010 r. przez pozwanego obywatela Libii – S. S. E.
Postanowieniem z dnia 17 stycznia 2012 r. Sąd Okręgowy odrzucił pozew na
podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c., wskazując w pisemnych motywach tego
rozstrzygnięcia, że Minister Spraw Wewnętrznych chociaż należy do grupy
podmiotów wymienionych w ustawie o nabywaniu nieruchomości przez
cudzoziemców, to jednak nie ma zdolności sądowej, bowiem zgodnie z art. 149
Konstytucji RP ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub
wypełniają zadania wyznaczone przez Prezesa Rady Ministrów. Sąd Okręgowy
podkreślił, że ani Konstytucja RP ani inne ustawy nie przyznają Ministrowi Spraw
Wewnętrznych osobowości prawnej.
Powód wniósł zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego domagając się
jego uchylenia w całości, argumentując przy tym z powołaniem się na
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2009 r. (III CZP 85/09), że art.
6 ust. 2 ustawy z dnia 24 marca 1920 r o nabywaniu nieruchomości przez
cudzoziemców (Dz. U. z 2004 r. dalej wymieniana jako u.n.n.c.), kreuje
samodzielną szczególną zdolność sądową i legitymację procesową podmiotów
w nim wymienionych.
Postanowieniem z dnia 24 kwietnia 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie.
Sąd Apelacyjny podkreślił, że art. 6 u.n.n.c.p.c. pomimo, iż jest źródłem powództwa
określonego w tym przepisie, to jednak nie reguluje kwestii proceduralnych, które
wynikają z kodeksu postępowania cywilnego. Sąd Apelacyjny zważył dalej, że choć
rzeczą sądu jest ustalenie właściwego statio fiscii Skarbu Państwa, to obowiązek
ten powstaje w chwili gdy podmiot określi stronę postępowania jako Skarb Państwa
bez wskazania lub z błędnym wskazaniem statio fiscii co w rozpoznawanej sprawie
nie miało miejsca. Odnosząc się do powołanego w zażaleniu orzeczenia Sądu
3
Najwyższego, Sąd Apelacyjny podkreślił, że orzeczenie to dotyczyło innej kwestii –
braku konieczności wykazywania interesu prawnego.
Powód złożył skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Apelacyjnego. Oparł
ją na drugiej podstawie kasacyjnej i domagał się uchylenia zaskarżonego
postanowienia. Skarżący zarzucił naruszenie przepisów postępowania mających
istotny wpływ na wynik sprawy, a to zastosowanie art. 189 k.p.c. oraz naruszenie
art. 6 ust. 2 u.n.n.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:.
Zgodnie z art. 6 ust. 2 u.n.n.c., w razie nabycia nieruchomości wbrew
przepisom ustawy, o nieważności nabycia orzeka sąd także na żądanie,
właściwego ze względu na miejsce położenia nieruchomości, wójta (burmistrza,
prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa lub wojewody albo na
żądanie ministra właściwego do spraw wewnętrznych. Przepis ten w sposób
szczególny, odmienny od kodeksu postępowania cywilnego reguluje dwie kwestie,
a mianowicie krąg podmiotów legitymowanych do złożenia określonego w tym
przepisie żądania oraz wyłącza konieczność wykazywania interesu prawnego jako
materialnoprawnej przesłanki powództwa o ustalenie opartego na podstawie art.
189 k.p.c.
Według ugruntowanego w orzecznictwie Sądu Najwyższego stanowiska art.
6 ust. 2 u.n.n.c. kreuje samodzielną, szczególną zdolność sądową i legitymację
procesową podmiotów w nim wymienionych, nie mających osobowości prawnej, ani
zdolności sądowej. Wniesienie pozwu z żądaniem stwierdzenia nieważności
wchodzi w zakres czynności władczych leżących w kompetencji Ministra Spraw
Wewnętrznych i Administracji. W konsekwencji do wniesienia powództwa na tej
podstawie legitymowany jest Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, a nie
Skarb Państwa reprezentowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji. Analizowany przepis ustawy przesądza też, że podmioty w nim
wymienione mają interes prawny determinowany potrzebą ochrony sfery
publicznoprawnej (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2008 r.,
4
III CZP 53/08, publ. w OSNC 2009/7-8/98, Biul.SN 2008/6/10, wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 8 lutego 2013 r., IV CSK 313/12, niepubl.).
Jednocześnie wymaga podkreślenia, że art. 6 ust. 2 u.n.n.c. nie ogranicza
katalogu podmiotów uprawnionych do powoływania się na wadliwość nabycia
nieruchomości. Inne podmioty – poza wymienionymi w art. 6 ust. 2 u.n.n.c. – mogą
wnieść pozew na podstawie art. 189 k.p.c. ale wytoczenie powództwa musi zawsze
wiązać się z wykazaniem istnienia indywidualnego interesu prawnego
w dochodzeniu tego żądania. Obowiązek wykazania obiektywnej potrzeby ochrony
własnej sfery prawnej, bez przewidzianej w art. 6 ust. 2 u.n.n.c. możliwości
powoływania się na interes publiczny, dotyczy także Skarbu Państwa, który na
podstawie ogólnych zasad może wnieść pozew o ustalenie nieważności umowy
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2012 r., III CSK 247/11, niepubl.).
Ponieważ sądy obu instancji bezpodstawnie uznały, iż występujący
z powództwem o stwierdzenie nieważności umowy Minister Spraw Wewnętrznych
nie ma zdolności sądowej, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł
jak w sentencji postanowienia. Na podstawie art. 39821
k.p.c. oraz art. 391 § 1
k.p.c. w zw. z art. 108 § 2 k.p.c. Sąd Najwyższy pozostawił rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego Sądowi Okręgowemu.
es
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13