Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 24/13
POSTANOWIENIE
Dnia 7 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSA Magdalena Kostro-Wesołowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. O. […],
przeciwko Izbie Celnej w W.
o wynagrodzenie i zapłatę równoważnika pieniężnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 listopada 2013 r.,
zażalenia powódek na postanowienie Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w W.
z dnia 23 maja 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie, znosi postępowanie w
zakresie związanym z wydaniem tego postanowienia i pozostawia
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego Sądowi
Okręgowemu.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 23 maja 2013 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych odrzucił skargę powódek […] o wznowienie
postępowania w sprawie o wynagrodzenie i zapłatę równoważnika pieniężnego,
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego z dnia 18 kwietnia 2011
r., od którego Sąd Okręgowy oddalił apelację wyrokiem z dnia 20 grudnia 2011 r.
2
Sąd Okręgowy podniósł, że powodowie […] wnieśli o zasądzenie od
pozwanej Izby Celnej […] konkretnych kwot potrąconych z ich wynagrodzeń
poczynając od 1 marca 2005 r. tytułem częściowych kosztów eksploatacji autobusu
służbowego oraz o zasądzenie konkretnych kwot tytułem zaległego świadczenia
pieniężnego w postaci równoważnika pieniężnego i zasądzenie kwot równoważnika
pieniężnego na przyszłość od dnia wytoczenia powództw do dnia przyznania
powodom lokali mieszkalnych lub kwatery tymczasowej oraz kosztów
postępowania. Wyrokiem z dnia 18 kwietnia 2011 r. Sąd Rejonowy zasądził od
pozwanej Izby Celnej na rzecz […] kwoty po 292 zł wraz z ustawowymi odsetkami
do dnia zapłaty (pkt I), zasądził od pozwanej Izby na rzecz powódki E. K. kwotę 146
zł wraz z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty (pkt II), dalej idące powództwa
oddalił (pkt III), wyrokowi w pkt I i II nadał rygor natychmiastowej wykonalności (pkt
IV), koszty zastępstwa procesowego stron wzajemnie zniósł (pkt V), pozostałe
koszty zaliczył na rachunek Skarbu Państwa (pkt VI). Apelacje od wyroku Sądu
Rejonowego wnieśli wszyscy powodowie, zaskarżając wyrok w części, tj. jego pkt
III. Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił wszystkie apelacje.
Skargi kasacyjne od wyroku Sądu odwoławczego wniosło dwoje powodów:
U. D. i D. M. Wyrokiem z dnia 19 lutego 2013 r. Sąd Najwyższy, w sprawie II PK
168/12, uchylił orzeczenie Sądu Okręgowego w stosunku do powodów, którzy go
zaskarżyli skargą kasacyjną, w części dotyczącej zapłaty równoważnika
pieniężnego i w tym zakresie przekazał sprawę sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania. Skarga kasacyjna została oddalona w odniesieniu do
roszczenia o wynagrodzenie.
Wyrokiem z dnia 9 maja 2013 r. Sąd Okręgowy w W. w sprawie VII Pa …/13
uchylił wyrok sądu pierwszej instancji w części dotyczącej zapłaty równoważnika
pieniężnego i w tym zakresie przekazał sprawę temu sądowi do ponownego
rozpoznania.
Powódki E. O., B. B., B. W., I. Ł. wniosły skargę o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego, w sprawie VII Pa
…/11, powołując jako podstawę żądania wznowienia wykrycie środka
dowodowego, który mógłby mieć wpływ na wynik sprawy, a którym jest wskazany
wyżej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2013 r. oraz okoliczność, że Sąd
3
Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie z dnia 20 grudnia 2011 r. na błędnym
uznaniu, że przepis art. 20a ustawy o Służbie Celnej miał zastosowanie jedynie do
funkcjonariuszy przeniesionych do służby w dniu wejścia w życie tego aktu
prawnego oraz, że nie zachodzi przesłanka, która warunkowała wypłatę
równoważnika pieniężnego na mocy obowiązujących przepisów, tj. zarówno art.
20a ustawy o Służbie Celnej jak i rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 18 maja
2004 r. w sprawie świadczeń związanych z przeniesieniem funkcjonariusza celnego
do pełnienia służby w innej miejscowości.
Sąd Okręgowy przyjął, że skarga powódek, w której żądanie wznowienia
postępowania wywodzone jest z przyczyn restytucyjnych (art. 403 § 2 i 4 k.p.c.),
podlega odrzuceniu z mocy art. 410 § 1 k.p.c., ponieważ nie jest oparta na
ustawowych podstawach wznowienia.
Zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego złożył pełnomocnik
powódek, zarzucając:
- naruszenie przepisów prawa procesowego polegające na tym, iż Sąd
Okręgowy uznał, że nie zachodzą okoliczności uzasadniające skargę o wznowienie
postępowania określone w art. 403 § 2 i 4 k.p.c., gdyż wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 19 lutego 2013 r., II PK 168/12, nie stanowi podstawy wznowienia, albowiem
został wydany po wydaniu orzeczenia objętego skargą, jak również, że wyrok ten
nie może także stanowić nowych okoliczności, które winne być uwzględnione przy
rozpatrywaniu skargi o wznowienie postępowania, nadto Sąd Okręgowy uznał brak
podstaw do wznowienia z tej przyczyny, że wyrok objęty skargą został wydany po
wydaniu przez Trybunał Konstytucyjny w dniu 31 marca 1998 r. wyroku, K 24/97,
mającego istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a który przez sądy obu
instancji nie został uwzględniony,
- naruszenie przepisu art. 72 k.p.c. wskutek pominięcia faktu, iż z punktu
widzenia podmiotowego przy istnieniu współuczestnictwa materialnego i
formalnego wszystkich powodów w sprawie w sytuacji, kiedy Sąd Najwyższy uznał
wyroki Sądów pierwszej i drugiej instancji za rozstrzygnięcia naruszające prawo
tylko wobec dwojga powodów, którzy wystąpili ze skargą kasacyjną, zupełnie
pominął i nie uwzględnił tej zmiany wobec sześciu pozostałych powódek,
„występujących w tym samym wyroku”,
4
- naruszenie prawa materialnego poprzez naruszenie podstawowych zasad
prawnych, w tym zasady współżycia społecznego art. 5 k.c.
Pełnomocnik wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i zasądzenie
na rzecz powódek kosztów postępowania zażaleniowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zaskarżone postanowienie Sądu Okręgowego zostało wydane w składzie
trzech sędziów zawodowych: sędzia SO R. K., sędzia SO A. N., sędzia SO B. K.
Objęty skargą o wznowienie wyrok Sądu Okręgowego z dnia 20 grudnia 2011 r. (VII
Pa …/11) w przedmiocie oddalenia apelacji powodów zapadł w składzie trzech
sędziów zawodowych: sędzia SA w SO R. K., sędzia SO A. N., sędzia SO B. K.
Zgodnie z art. 48 § 3 k.p.c. sędzia, który brał udział w wydaniu orzeczenia
objętego skargą o wznowienie nie może orzekać co do tej skargi. Art. 413 k.p.c.
stanowi, że sędzia, którego udziału lub zachowania się w procesie poprzednim
dotyczy skarga wyłączony jest od orzekania w postępowaniu ze skargi o
wznowienie. Przepisy art. 48 i art. 413 k.p.c. mają charakter gwarancyjny i określają
w sposób wyczerpujący sytuacje, gdy sędzia jest wyłączony z mocy ustawy od
orzekania w sprawie. Podkreśla się, że ich celem jest realizacja zasady
sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez niezależny i bezstronny sąd, przyjętej w
art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (por. uzasadnienie wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 października 2006 r., SK 42/04, OTK-A 2006
Nr 9, poz. 125). Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 lipca
2004 r. (SK 19/02, OTK-A 2004 Nr 7, poz. 67), dokonując oceny konstytucyjności
art. 48 § 1 pkt 5 k.p.c. stwierdził, że ratio legis tego przepisu i podobnych rozwiązań
sprowadza się do eliminowania wszelkich przyczyn, mogących skutkować w
otoczeniu jakimikolwiek wątpliwościami co do bezstronności i obiektywizmu
sędziego w rozpoznawaniu określonej sprawy. Trybunał podkreślił, że nakaz
zachowania zewnętrznych znamion niezawisłości dowodzi, że ważne jest nie tylko,
by sędzia orzekający w sprawie zachowywał się zawsze rzeczywiście zgodnie ze
standardami niezawisłości i bezstronności, lecz także by w ocenie zewnętrznej
zachowanie sędziego odpowiadało takim standardom, a reguły wyłączenia
5
sędziego służą budowie społecznego zaufania do wymiaru sprawiedliwości.
Instytucja wyłączenia sędziego w równej mierze ma na celu zapewnienie realnej
bezstronności sądu, jak i umacnianie autorytetu wymiaru sprawiedliwości przez
usuwanie choćby pozorów braku bezstronności.
W judykaturze przyjmuje się, że realizacja tych zasad przemawia za
szerokim rozumieniem podstaw wyłączenia sędziego wynikających z art. 48 § 3 i
art. 413 k.p.c. (por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia
2011 r., III PZ 1/11, LEX 9026037, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2
sierpnia 2011 r., II UO 2/11, LEX nr 1106735). Pierwszy z tych przepisów dotyczy
sędziego, który brał udział w wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie,
zatem zasiadał w składzie sądu, przed którym odbyła się rozprawa poprzedzająca
bezpośrednio wydanie wyroku, uczestniczył w naradzie i został wymieniony w
sentencji wyroku. Jeśli przy tym orzeczenie zapadło w sprawie prowadzonej w kilku
instancjach, od rozpoznawania skargi o wznowienie wyłączeni są wszyscy
sędziowie orzekający w sprawie, w której zapadło orzeczenie objęte taką skargą, w
jakiejkolwiek instancji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia
2007 r., I CZ 87/07, OSNC - ZD 2008 Nr 3, poz. 68, postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 26 kwietnia 2007 r., II CSK 536/06, LEX nr 457809). Zgodnie z
art. 413 k.p.c. wyłączony jest sędzia, którego udziału lub zachowania się w procesie
poprzednim dotyczy skarga. Rozbieżność hipotez powyższych norm wskazuje, że
sędzią tym nie musi być sędzia, który następnie brał udział w wydaniu orzeczenia
objętego skargą.
Na podstawie art. 48 § 3 k.p.c. sędzia jest wyłączony od orzekania co do
skargi o wznowienie postępowania, zaś w myśl art. 413 k.p.c. wyłączony jest od
orzekania w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania. Różnica
powyższych sformułowań nie ma istotnego znaczenia. W orzecznictwie podkreśla
się, że brak uzasadnienia dla przyjęcia stanowiska, że zakres wyłączenia sędziego
w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania ogranicza się do wydania
orzeczenia odnoszącego się wprost do skargi lub wydawania innych orzeczeń w
toku wznowionego postępowania. Należy przyjąć, że wyłączenie dotyczy całego
toku postępowania, aż do prawomocnego zakończenia sprawy i obejmuje
wszystkie czynności wchodzące w zakres badania dopuszczalności wznowienia
6
oraz rozpoznania skargi (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 22 lutego
2007 r., IV CSK 9/07, LEX nr 274135, z dnia 26 kwietnia 2007 r., II CSK 536/06,
LEX nr 457809, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2009 r., I PK 161/08, LEX
nr 724991).
Udział sędziego wyłączonego z mocy ustawy w postępowaniu ze skargi o
wznowienie postępowania powoduje nieważność tego postępowania, którą sąd
drugiej instancji bierze pod uwagę z urzędu w granicach zaskarżenia (art. 379 pkt 4
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c.). Konsekwentnie sąd uchyla
zaskarżone orzeczenie, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i
przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania (art. 386
§ 2 k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c.). Zakres zniesienia postępowania
ściśle związany jest z przyczyną nieważności. W sytuacji, gdy sędzia wyłączony z
mocy ustawy brał udział jedynie w wydaniu orzeczenia zapadłego na posiedzeniu
niejawnym, ograniczonego do badania przesłanek formalnych, sąd drugiej instancji
znosi postępowanie w zakresie związanym z wydaniem tego orzeczenia. W
przedmiotowym postępowaniu zażaleniowym Sąd Najwyższy jest sądem drugiej
instancji (art. 3941
§ 2 k.p.c.) - por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20
czerwca 2008 r., IV CZ 36/08, LEX nr 637707). W związku ze stwierdzoną
tożsamością podmiotową dwóch członków składu orzekającego Sądu Okręgowego
przy wydaniu orzeczeń w sprawie, której dotyczy skarga o wznowienie i w sprawie
ze skargi o wznowienie, doszło do rozpoznania sprawy z udziałem sędziów
wyłączonych z mocy ustawy, tj. art. 48 § 3 k.p.c.
Odnoszenie się do dalej idących zarzutów i podstaw zażalenia - wobec
wydania orzeczenia kasatoryjnego - jest zbędne i niecelowe.
Kierując się powyższymi względami Sąd Najwyższy na podstawie art. 386 §
2 w związku z art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c. a w odniesieniu do kosztów
postępowania zażaleniowego na podstawie art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 3941
§ 3 i art. 39821
k.p.c. postanowił, jak w sentencji.