Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III KK 310/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Artymiuk (przewodniczący)
SSN Krzysztof Cesarz
SSN Przemysław Kalinowski (sprawozdawca)
Protokolant Teresa Jarosławska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Bogumiły Drozdowskiej,
w sprawie M. B.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 8 listopada 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego
od wyroku łącznego Sądu Rejonowego w B.
z dnia 15 marca 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej pkt I, III i IV tego
wyroku i postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego
w tym zakresie umarza.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w B. przeprowadził postępowanie w przedmiocie wydania
wyroku łącznego w sprawie sygn. II K 737/12, w odniesieniu do M. B., który został
wcześniej skazany wyrokami:
2
1. Sądu Rejonowego z dnia 21 marca 2006 r., sygn. akt II K 68/06, za czyn z
art. 279 § 1 k.k. w zw. z art. 283 k.k. popełniony w dniu 30 października 2005
r. – na karę 12 miesięcy ograniczenia wolności;
2. Sądu Rejonowego z dnia 14 sierpnia 2009 r., sygn. akt II K 154/09, za czyn z
art. 178a § 2 k.k. popełniony w dniu 13 maja 2009 r. - na karę 12 miesięcy
ograniczenia wolności;
3. Sądu Rejonowego z dnia 28 kwietnia 2011 r., sygn. akt II K 138/11, za czyn
z art. 278 § 1 k.k. popełniony w okresie od 10 stycznia 2011 r. do 12 stycznia
2011 r. - na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności i grzywnę w wysokości 20
stawek dziennych po 10 zł; za czyn z art. 278 § 1 k.k. popełniony w dniu 30
grudnia 2010 r. - na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności i grzywnę w
wysokości 20 stawek dziennych po 10 zł oraz za czyn z art. 278 § 1 k.k.
popełniony w dniu 30 grudnia 2010 r. - na karę 6 miesięcy pozbawienia
wolności i grzywnę w wysokości 20 stawek dziennych po 10 zł; przy czym w
miejsce kar jednostkowych orzeczono karę łączną roku i 2 miesięcy
pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres 3
lat tytułem próby oraz karę łączną grzywny w wysokości 30 stawek
dziennych po 10 zł; postanowieniem Sądu Rejonowego z dnia 18 lipca 2012
r., zarządzono wykonanie kary pozbawienia wolności;
4. Sądu Rejonowego z dnia 14 lipca 2011r., sygn. akt II K 288/11, za czyn z art.
178a § 2 k.k. w zw. z art. 244 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. popełniony w dniu
26 maja 2011 r. - na karę 4 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania na okres 2 lat próby; postanowieniem Sądu
Rejonowego z dnia 18 lipca 2012 r., zarządzono wykonanie kary
pozbawienia wolności;
5. Sądu Rejonowego z dnia 29 maja 2012 r., sygn. akt II K 183/12, za czyn z
art. 244 k.k. popełniony w dniu 27 lutego 2012 r. – na karę 10 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres
3 lat próby.
Wyrokiem z dnia 15 marca 2013 r. sygn. akt II K 737/12, Sąd Rejonowy w B.
połączył kary pozbawienia wolności wymierzone wyrokami tego Sądu w sprawach o
sygnaturach: II K 138/11 oraz II K 288/11 i orzekł karę łączną roku i 4 miesięcy
3
pozbawienia wolności, orzekł o zaliczeniu okresu zatrzymania w tych sprawach
oraz okresu kary już odbytej – na poczet łącznej kary pozbawienia wolności,
pozostawił do odrębnego wykonania inne rozstrzygnięcia zawarte w wyrokach
podlegających łączeniu oraz umorzył postępowanie o wydanie wyroku łącznego w
sprawach Sądu Rejonowego o sygnaturach: II K 68/06, II K 154/09, II K 183/12.
Powyższy wyrok nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił się bez
postępowania odwoławczego.
Obecnie, na podstawie art. 521 § 1 k.p.k. kasację w tej sprawie wniósł
Prokurator Generalny, zaskarżając go w części dotyczącej orzeczenia o karze
łącznej – na niekorzyść M. B.
Autor nadzwyczajnego środka zaskarżenia zarzucił rozstrzygnięciu Sądu
Rejonowego rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu
prawa materialnego, tj. art. 85 k.k., polegające na orzeczeniu kary łącznej
obejmującej kary pozbawienia wolności orzeczone wyrokami Sądu Rejonowego w
sprawach o sygnaturach II K 138/11 i II K 288/11 w sytuacji, gdy brak było
warunków do połączenia kar jednostkowych albowiem czyn, za który M. B. został
skazany wyrokiem w sprawie II K 288/11 popełniony został po wydaniu wyroku w
sprawie II K 138/11.
W oparciu o tak sformułowany zarzut autor kasacji wniósł o uchylenie wyroku w
zaskarżonej części i umorzenie postępowania w przedmiocie wydania wyroku
łącznego.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Na wstępie odnotować trzeba pewien dysonans zachodzący między
określeniem w kasacji zakresu zaskarżenia („w części dotyczącej orzeczenia o
karze łącznej”), a wnioskiem (o „umorzenie postępowania w przedmiocie wydania
wyroku łącznego”). Prima vista można byłoby bowiem sądzić, że autor kasacji
kwestionuje wyłącznie karę łączną orzeczoną w tej sprawie, tj. jej rodzaj, sposób
ukształtowania lub granice. Dopiero odczytanie dalszych elementów kasacji
pozwala zorientować się, że skarżącemu nie chodziło o zakwestionowanie – a w
wypadku uwzględnienia kasacji – uchylenie jedynie samego rozstrzygnięcia o karze
łącznej, co pozostawiałoby w mocy wszystkie inne dyspozycje zawarte w wyroku
Sądu Rejonowego wydanego w tej sprawie. Nie ulega bowiem żadnej wątpliwości,
4
że treść środka zaskarżenia – co do zasady – trzeba odczytywać przy
uwzględnieniu nie tylko jego kierunku i zakresu, ale zwłaszcza treści stawianego
zarzutu, a także jego uzasadnienia. W tej sprawie zarzut jest skierowany w
odniesieniu do materialnoprawnej oceny wypełnienia ustawowych warunków
zastosowania samej instytucji połączenia kar, a w konsekwencji warunków
wydania wyroku łącznego. Skarżący jednoznacznie wskazuje, że kwestionuje
przyjęcie przez sąd meriti, iż zostały spełnione materialnoprawne warunki orzekania
w przedmiocie kary łącznej. Twierdzi zarazem, że stosując się do normatywnej
koncepcji zbiegu przestępstw, przyjętej w obowiązującej ustawie karnej, Sąd
Rejonowy w B. nie miał podstaw do połączenia żadnej z kar wymierzonych
jednostkowymi wyrokami objętymi postępowaniem w sprawie sygn. akt II K 737/12.
Również wskazanie przepisu art. 85 kk, jako normy rażąco naruszonej przez
w/w Sąd, przekonuje o tym, że autor kasacji neguje przede wszystkim prawną
dopuszczalność wydania wyroku łącznego w tej sprawie i orzeczenia kary łącznej.
Dopiero z takim rozumieniem zakresu zaskarżenia określonego przedmiotową
kasacją, koreluje także postulat umorzenia postępowania w przedmiocie wydania
wyroku łącznego. Tylko bowiem przy jednoczesnym zakwestionowaniu
materialnoprawnych przesłanek połączenia kar jednostkowych (co stanowi istotę
wyroku łącznego), można racjonalnie domagać się umorzenia całego postępowania
dotyczącego tej materii.
Konkludując, zaskarżenie wyroku na niekorzyść skazanego w części dotyczącej
orzeczenia o karze łącznej nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia wykazującym
brak normatywnych warunków do wydania takiego wyroku i domagającym się
umorzenia postępowania w przedmiocie wydania takiego wyroku, oznacza
zakwestionowanie dopuszczalności całego rozstrzygnięcia o istnieniu przesłanek
do wydania wyroku łącznego, dokonanego połączenia kar oraz jego konsekwencji
takich, jak np. zaliczenie okresów zatrzymania na poczet kary pozbawienia
wolności, czy określenie początku odbywania kary, a także zadeklarowanie
odrębnego wykonania pozostałych rozstrzygnięć zawartych w łączonych wyrokach.
Tak wytyczonego obszaru zaskarżenia dotyczy też kontrola przeprowadzona przez
sąd kasacyjny, poza którą – w tym wypadku – pozostaje część wyroku umarzająca
5
postępowanie w odniesieniu do pozostałych spraw będących przedmiotem
orzekania przez Sąd Rejonowy w B.
Po tych uwagach wstępnych, istotnych z punktu widzenia zakresu zaskarżenia
określonego w kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego, można przejść
do zasadniczej kwestii związanej z niniejszą sprawą.
Stosownie do dyspozycji przepisu art. 569 § 1 k.p.k. wyrok łączny wydaje się w
sytuacji, gdy w stosunku do osoby skazanej prawomocnie wyrokami różnych sądów
zachodzą warunki do orzeczenia kary łącznej. Zostały one sformułowane przez
ustawodawcę w treści art. 85 k.k. Zgodnie z zawartym tam rozwiązaniem karę
łączną orzeka się wobec sprawcy, który popełnił dwa lub więcej przestępstw zanim
zapadł pierwszy wyrok, choćby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych
przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające
łączeniu. W konsekwencji, granicą determinującą orzekanie w przedmiocie kary
łącznej, a tym samym również dopuszczalność wydania wyroku łącznego, jest
pierwszy wyrok skazujący za przestępstwo pozostające w zbiegu – choćby
nieprawomocny. Nie jest zatem dopuszczalne połączenie kar wymierzonych za
przestępstwa popełnione po dacie pierwszego wyroku, z karami wymierzonymi za
przestępstwa popełnione przed jego wydaniem.
W niniejszej sprawie doszło do naruszenia powyższych reguł. Sąd Rejonowy w
B., orzekając w przedmiocie wydania wyroku łącznego bezzasadnie przyjął, że
materialnoprawne przesłanki łączenia kar zostały spełnione w odniesieniu do
orzeczeń skazujących M. B. wydanych przez tenże Sąd w sprawach o sygnaturach:
II K 138/11 i II K 288/11. Przypomnieć bowiem trzeba, że wyrok w sprawie Sądu
Rejonowego sygn. akt II K 138/11 został wydany w dniu 28 kwietnia 2011 r.
Natomiast czyn, za który M. B. został skazany wyrokiem w sprawie Sądu
Rejonowego sygn. akt II K 288/11, miał miejsce w dniu 26 maja 2011 r., a zatem
popełniono go już po wydaniu wyroku w sprawie o sygnaturze II K 138/11.
Oznacza to, że do połączenia kar pozbawienia wolności wymierzonych w obu w/w
sprawach doszło z oczywistą i rażącą obrazą przepisu art. 85 k.k. Przypomnieć
trzeba pogląd prawny wyrażony w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 25 lutego 2005 r., I KZP 36/04 (OSNKW 2005, z. 2, poz. 13), mającej moc
zasady prawnej, zgodnie z którym norma zamieszczona w art. 85 k.k. reguluje
6
warunki i zasady zbiegu przestępstw i jego następstwo w postaci kary łącznej, a nie
instytucję zbiegu kar podlegających wykonaniu. Stąd też analizując przestępstwa
pozostające w zbiegu o jakim mowa w art. 85 k.k., należy przyjmować za punkt
wyjścia chronologicznie pierwszy wyrok zamykający grupę przestępstw
pozostających w zbiegu. Nie ulega zatem wątpliwości, że „oceny zbiegu realnego
dokonywać należy z perspektywy postępowania sprawcy – czy kolejnych
przestępstw dopuszcza się po wydaniu wobec niego wyroku (kolejnych wyroków),
czy też przed nim (nimi). Tylko te ostatnie tworzą zbieg realny, pozwalający na
orzeczenie kary łącznej”.
W tych warunkach, w pełni zasadny okazał się zarzut postawiony w kasacji
Prokuratora Generalnego wniesionej w tej sprawie, kwestionujący dopuszczalność
połączenia kar pozbawienia wolności wymierzonych M. B. w sprawach Sądu
Rejonowego o sygnaturach: II K 138/11 i II K 288/11. Orzeczenie przez Sąd
Rejonowy kary łącznej pozbawienia wolności w stosunku do w/w skazanego
nastąpiło bowiem z rażącym naruszeniem materialnoprawnych przesłanek łączenia
kar określonych w art. 85 k.k. i wbrew wynikającym z nich regułom. Uchybienie to
miało istotny wpływ na treść wyroku, gdyż prawidłowe zastosowanie normy prawa
materialnego powinno prowadzić do umorzenia postępowania w przedmiocie
wydania wyroku łącznego i odrębnego wykonania kar wymierzonych
poszczególnymi wyrokami. Dodatkowo, wadliwe przyjęcie, że zachodzą ustawowe
warunki do połączenia kar i zastosowanie zasady częściowej absorbcji przy ich
łączeniu, spowodowało zredukowanie wymierzonych kar jednostkowych, pomimo
braku istnienia rzeczywistej podstawy normatywnej do takiego działania.
Wobec tego, że skazania M. B. objęte zaskarżonym wyrokiem łącznym – nie
podlegały połączeniu, należało uchylić rozstrzygnięcie Sądu Rejonowego o
wymierzeniu kary łącznej, zaliczeniu na jej poczet okresów pozbawienia wolności
oraz odrębnym wykonaniu innych postanowień zawartych w wyrokach uznanych za
połączone i – wobec braku podstaw prawnych do wydania wyroku łącznego –
umorzyć postępowanie w tym przedmiocie.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.
7
.