Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 178/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący)
SSN Kazimierz Zawada
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej […]
przeciwko Krajowej Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej w S.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 28 listopada 2013 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 lipca 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powódki od wyroku
Sądu Okręgowego w G., którym została oddalone powództwo o ustalenie, że
uchwała Zarządu Krajowej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej w S. nr 1 z dnia 8
sierpnia 2011 r. jest nieważna, ewentualnie o ustalenie, że powódka nie jest
zobowiązana do wykonywania obowiązków nałożonych na nią tą uchwałą.
Sąd drugiej instancji zaakceptował stan faktyczny ustalony przez Sąd
Okręgowy i przyjął go za własny. Ustalił, że Zarząd pozwanej działając na
podstawie art. 34, 39 ust. 2 pkt 2 oraz art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r.
o spółdzielczych kasach oszczędnościowo – kredytowych (Dz. U. z 1996 r., Nr 1,
poz. 2 ze zm.; dalej u.s.k.o.k.), podjął zaskarżoną uchwałę w sprawie warunków,
trybu sporządzania oraz zakresu informacji o działaniach naprawczych
i stabilizacyjnych w spółdzielczych kasach oszczędnościowo – kredytowych.
W uchwale określono szczegółowo obowiązki informacyjne spółdzielczych kas
w sytuacji zagrożenia stabilności finansowej, a także ich obowiązki w zakresie
składania informacji i wyjaśnień w trakcie realizacji działań zmierzających do
usunięcia stwierdzonych zagrożeń oraz ustabilizowania sytuacji finansowej.
Uchwała ta uchyliła uchwałę nr 1 Zarządu KSKOK z dnia 24 kwietnia 2001 r.
dotyczącą warunków, trybu sporządzania oraz zakresu programów naprawczych w
spółdzielczych kasach oszczędnościowo – kredytowych. Sąd Apelacyjny podzielił
pogląd prawny Sądu pierwszej instancji, że pozwana uchwalając zaskarżoną
uchwałę nie przekroczyła ustawowych kompetencji, a treść uchwały nie jest
sprzeczna z przepisami prawa i zasadami współżycia społecznego. Stwierdził,
że zagadnienie prawne w niniejszej sprawie dotyczy tego, czy Krajowa Kasa może
w ramach nadzoru podjąć działania inne, niż wymienione w art. 39 – 42 ustawy.
W jego ocenie wykładnia art. 34, 35 oraz 39 ustawy regulujących zakres nadzoru
Krajowej Kasy nad zrzeszonymi w niej kasami oszczędnościowo – kredytowymi
powinna uwzględniać z jednej strony autonomię prawną i gospodarczą tych kas,
a z drugiej strony cel tego nadzoru – zapewnienie stabilności finansowej kas oraz
bezpieczeństwa zgromadzonych w nich oszczędności. Uprawnienia Krajowej Kasy
z tytułu nadzoru zostały uregulowane w art. 39 – 42 i ich zakres, ze względu na ich
wyjątkowość, musi być rozumiany ściśle. Uprawnienia te sprowadzają się do
3
czynności kontrolnych podejmowanych indywidualnie w stosunku do
poszczególnych kas i w razie stwierdzenia uchybień do wzywania ich do usunięcia
i podejmowania w stosunku do nich określonych decyzji. Wśród działań
nadzorczych ustawa nie przewiduje wydawania zaleceń wiążących wszystkie
zrzeszone kasy. Uznał jednak, że Krajowa Kasa może podejmować w ramach
nadzoru działania inne, niż wymienione w art. 39 – 42 ustawy, bowiem artykuł 40
nie wymienia czynności nadzoru enumeratywnie, natomiast środki wymienione
w art. 41 i 42 mają charakter indywidualny. Brak jest wobec tego przeszkód,
pozwana w ramach nadzoru używała także innych instrumentów nadzorczych,
pozwalających na realizację celu określonego w art. 34 ustawy – zapewnienia
stabilności finansowej kas oraz bezpieczeństwa zgromadzonych w nich
oszczędności. Podzielając pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego IV CSK
462/07, iż wobec wykonywania przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo -
kredytowe działalności bankowej muszą one kierować się normami określającymi
poziom dopuszczalnego ryzyka bankowego, które w oparciu o art. 35 pkt 5 ustawy
określa Kasa Krajowa wskazał, że określenie przez nią tych norm jest „działaniem
na rzecz swoich członków”, którego celem jest właśnie zapewnienie stabilności
finansowej kas. Wprowadzenie ich wiąże się z funkcją regulacyjną Krajowej Kasy,
która polega na określeniu takich zasad działania kas, których przestrzeganie
pozwala na realizowanie powyższego celu działania pozwanej. Reasumując
stwierdził, że Kasa Krajowa ma prawo wyznaczać granice zapewniające stabilność
finansową kas. Sposób żądania informacji określony w uchwale nie stanowi przy
tym naruszenia art. 39 ust. 2 pkt 2 ustawy, wykładnia bowiem tego przepisu nie
pozostawia wątpliwości, iż informacja ta należy do desygnatów dokumentów
wymienionych w tym przepisie. W konsekwencji uznał, że brak jest podstaw do
stwierdzenia nieważności zaskarżonej uchwały.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie prawa materialnego
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.); - art. 39 ust. 2 pkt 2 w zw. z art. 40 i 34 u.s.k.o.k. przez
ich błędną wykładnię i wadliwe zastosowanie; - art. 40 uskok przez błędną
wykładnię; - art. 39 ust. 2 pkt 2 u.s.k.o.k. przez brak wykładni oraz art. 35 pkt 5
uskok przez błędne zastosowanie i wadliwą wykładnię. Wniosła o uchylenie
4
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zawiera jedynie zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Podniesiony przez pozwaną zarzut utraty przez powódkę interesu prawnego na
etapie postępowania kasacyjnego wobec uchylenia z dniem 27 października 2012 r.
ustawy z dnia 14 grudnia 1995 r. uskok ustawą z dnia 5 listopada 2009 r.
o spółdzielczych kasach oszczędnościowo – kredytowych (Dz. U. z 2012 r., poz.
855 ze zm.; dalej ustawa z 2009 r.), która nadzór nad kasami i pozwaną przekazała
Komisji Nadzoru Finansowego i uregulowała ustawowo materię objętą zaskarżoną
uchwałą, nie jest uzasadniony. Kontrola kasacyjna obejmuje prawidłowość
rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji, zaś w dacie orzekania tego Sądu powódka
niewątpliwie miała interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. w zaskarżeniu
uchwały. Uchwała regulowała w objętym nią zakresie wykonywanie nadzoru przez
pozwaną nad kasami, a zatem kwestia jej ważności ma wpływ na ocenę
prawidłowości działań podjętych przez pozwaną w okresie do dnia 27 października
2012 r. Tak więc fakt, że od daty wejścia w życie ustawy z 2009 r. uchwała nie
może mieć zastosowania, a niniejsza sprawa ma niejako wymiar historyczny, nie
ma wpływu na ocenę interesu prawnego powódki, bowiem nie można odmówić
powództwu celowości istniejącej w dacie orzekania przez Sąd Apelacyjny
w aspekcie potrzeby ochrony jej sfery prawnej.
Istota zarzutów naruszenia art. art. 39 ust. 2 pkt 2, 40, i 35 pkt 5 u.s.k.o.k.
sprowadza się do twierdzenia, że zakres uprawnień Kasy Krajowej w ramach
nadzoru nad kasami musi być wykładany ściśle, ustawa nie przewiduje wydawania
zaleceń wiążących wszystkie zrzeszone w niej kasy oraz obowiązku przygotowania
projekcji planowanych działań naprawczych, a jedynie zezwala na zbieranie
informacji i wyjaśnień o faktach istniejących indywidualnie w stosunku do
poszczególnych kas. Błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 35 pkt 5
u.s.k.o.k. skarżąca uzasadnia przyjęciem przez Sąd drugiej instancji, że stanowi on
uprawnienie pozwanej do uchwalenia uchwały mimo, że nie został w niej wskazany
jako podstawa prawna.
5
Podstawa skargi kasacyjnej przewidziana w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.
wyróżnia dwie formy naruszeń prawa materialnego – błędne rozumienie treści lub
znaczenia normy prawnej z punktu widzenia ustalonych reguł wykładni (błędna
wykładnia) oraz błędne subsumowanie faktów ustalonych w procesie pod
abstrakcyjny stan faktyczny zawarty w hipotezie normy prawnej (niewłaściwe
zastosowanie). Skarżący powinien zatem wskazać oddzielnie każdą z postaci
naruszenia prawa materialnego i przytoczyć zarzuty odpowiednie do każdej z nich.
Aczkolwiek konstrukcja zarzutu nie jest prawidłowa, skarżąca bowiem zarzuca
„błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie”, to z jego treści oraz uzasadnienia
wynika, że powódka zarzuca wadliwe zastosowanie art. 35 pkt 5 oraz błędną
wykładnię art. 39 ust. 2 pkt 2 i 40 u.s.k.o.k.
Błędnie wywodzi skarżąca, że art. 35 pkt 5 u.s.k.o.k. zezwalający Kasie
Krajowej na określanie norm dopuszczalnego ryzyka został wskazany jako
podstawa prawna uchwały. Sąd Apelacyjny powołał ten przepis oraz art. 34
u.s.k.o.k. jedynie jako normy wskazujące na kierunek wykładni przepisów
regulujących zagadnienie nadzoru pozwanej nad kasami, a w związku z tym
konieczność uwzględnienia z jednej strony autonomii prawnej i gospodarczej kas
i z drugiej strony celu nadzoru, którym jest zapewnienie stabilności finansowej kas
oraz bezpieczeństwa zgromadzonych w nich oszczędności. Konstatacji tej, jak
również stwierdzeniu, iż zakres uprawnień określonych w art. 39 – 42 ustawy musi
być wykładany ściśle, nie można odmówić słuszności.
Nie okazały się trafne zarzuty naruszenia art. 39 ust. 2 pkt 2 i 40 u.s.k.o.k.
Zważyć bowiem należy, że wprawdzie ustawa nie przewiduje podejmowania
działań naprawczych w wypadku zagrożenia stabilności kasy, ale skoro przewiduje
stosowanie przez Kasę Krajową środków ostrzejszych takich jak zawieszenie jej
działalności i ustanowienie zarządcy (art. 42) lub podwyższenie limitu rezerwy
płynnej / art. 32 /, to uzasadnione jest przyjęcie, że w sytuacji zagrożenia płynności
finansowej kasy, może być także prowadzone postępowanie naprawcze.
Zaskarżona uchwała ma zastosowanie tylko w sytuacji zagrożenia stabilności
finansowej kasy i w trakcie działań zmierzających do ich usunięcia. Dodatkowo
obowiązek informacyjny aktualizuje się dopiero po przekazaniu informacji o stanie
zagrożenia przekazanej przez zarząd lub komisję rewizyjną kasy albo po
6
stwierdzeniu takiego stanu przez Krajową Kasę. W punkcie pierwszym uchwały
postanowiono także, że żądanie informacji następuje w odniesieniu do konkretnej
kasy indywidualnie. Takie ujednolicenie informacji, które mogą być żądane
indywidualnie od konkretnej kasy i które dotyczą stanu istniejącego,
a o przewidywanym toku postępowania naprawczego wprawdzie stanu przyszłego,
ale w oparciu o istniejący stan finansowy, nie może być uznane za sprzeczne z art.
39 ust. 2 pkt 2, ani z art. 40, a zwłaszcza jego pkt 6 u.s.k.o.k. Badanie
prawidłowości prowadzonej działalności finansowej mieści się w pojęciu badania
rzetelności i gospodarności kasy. Artykuł 39 u.s.k.o.k. przewiduje dwa uprawnienia
nadzorcze – wstęp na teren, gdzie prowadzona jest działalność oraz żądanie
informacji na piśmie lub ustnie. Ze sformułowania „pisemne informacje” w sposób
oczywisty wynika, że nie są one połączone z wstępem, jak to sugeruje skarżąca.
Informacje te powinny pozostawać w korelacji z czynnościami podejmowanymi
w ramach nadzoru określonymi w art. 40, który przewiduje badanie sytuacji
finansowej kas, natomiast nie określa środków, za pomocą których się to odbywa.
Ujednolicenie informacji, które zobowiązana jest przedłożyć kasa w sytuacji
zagrożenia stabilności finansowej, w stosunku do wszystkich kas, porządkuje
postępowanie w tym zakresie, czyni procedurę czytelną dla wszystkich kas i nie
narusza ich samodzielności. Odróżnić należy bowiem określenie zasad żądania
informacji po spełnieniu określonych w uchwale przesłanek, od podjęcia decyzji
przez Kasę Krajową o zażądaniu tych informacji od konkretnej kasy indywidualnie.
Z tych względów omawiane zarzuty naruszenia ustawy o spółdzielczych kasach
oszczędnościowo - kredytowych w brzmieniu obowiązującym na datę podjęcia
uchwały nie zasługują na uwzględnienie.
Zgodnie z art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę kasacyjną
w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw kasacyjnych, a z urzędu bierze
pod uwagę jedynie nieważność postępowania. Zakres dopuszczalnej kognicji
wyznacza zatem strona skarżąca, która z mocy art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c. powinna
przytoczyć podstawy kasacyjne, zaś granice tych podstaw wyznaczają zarzuty
naruszenia wskazanych przepisów prawa. Sąd Najwyższy jest władny dokonywać
oceny tylko tych zarzutów, które zostały sformułowane przez skarżącego i nie może
uwzględniać naruszenia innych przepisów, a zwłaszcza nie może zastąpić
7
skarżącego w wyborze przepisów, które mogły być naruszone przy wydawaniu
zaskarżonego orzeczenia lub stawiać hipotez co do tego, jakiego przepisu prawa
mogą dotyczyć argumenty sformułowane w uzasadnieniu skargi. Skarżąca nie
podniosła zarzutu naruszenia art. 58 k.c. określającego sankcję za dokonanie
czynności prawnej sprzecznej z prawem, a więc brak wskazania podstawy prawnej
nieważności uchwał oznacza, że uchyla się spod kontroli kasacyjnej prawidłowość
stanowiska Sądu drugiej instancji w tym zakresie oraz możliwość oceny, nawet przy
hipotetycznym założeniu wadliwości jego poglądu o zgodności uchwały z ustawą,
czy w sprawie zachodzą przesłanki określone w tym przepisie. Podniesienie
wyłącznie zarzutów naruszenia przepisów ustawy o spółdzielniach
oszczędnościowo - kredytowych z pominięciem zarzutu naruszenia art. 58 k.c.
czyni niemożliwą kontrolę Sądu Najwyższego w sprawie o ustalenie nieważności
uchwały Zarządu Krajowej Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo – Kredytowej.
Zważywszy na powyższe orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39814
k.p.c.
es